KTS Tô Hùng: Để Đà Nẵng trở thành đáng sống, hiện đại, thông minh thì lựa chọn mô hình đô thị sinh thái là hướng đi đúng đắn

KTS Tô Hùng, Giám đốc Sở TN-MT Đà Nẵng (Ảnh: HC)

KTS Tô Hùng: Đến bây giờ có thể khẳng định mô hình đô thị sinh hái là mô hình đô thị tiên tiến, được khuyến khích xây dựng ở Việt Nam và sẽ là sự lựa chọn đúng đắn trong tiến trình mới xây dựng TP Đà Nẵng như là một giải pháp đảm bảo sự phát triển bền vững trong tương lai.

Ông có thể cho biết rõ thêm về mô hình đô thị sinh thái?

Mô hình đô thị sinh thái xuất hiện từ cuối thế kỷ XIX và sớm trở nên phổ biến ở nhiều nước tiên tiến trên thế giới, có thể kể đến các thành phố đã phát triển thành công như: Curitiba của Braxin, Vancouver của Canađa, Copenhagen của Đan Mạch. Đô thị sinh thái được hiểu là đô thị mà trong quá trình tồn tại và phát triển không làm cạn kiệt nguồn tài nguyên thiên nhiên, không làm suy thoái môi trường, không gây tác động xấu đến sức khỏe cộng đồng và tạo điều kiện thuận tiện cho mọi người sống, sinh hoạt và làm việc trong đô thị (Theo Tổ chức Y tế thế giới - WHO).

Về nội hàm có thể hiểu, đô thị sinh thái đảm bảo sự cân bằng giữa phát triển và bảo tồn, hài hòa giữa yếu tố tự nhiên và nhân tạo, tạo ra môi trường sống lành mạnh, tiện nghi cho người dân. Mọi hoạt động đô thị đều chú trọng kiểm soát lượng khí thải CO­2, duy trì chất lượng không khí, ưu tiên sử dụng các nguồn tài nguyên có khả năng tái tạo và thúc đẩy năng lượng xanh.

Bên cạnh đó các vấn nạn của quá trình phát triển đô thị, từ ngập lụt, rác thải, tiếng ồn… được loại bỏ. Đô thị sinh thái góp phần duy trì đa dạng sinh học cùng với gìn giữ nền văn hóa đa dạng giàu bản sắc.

Từ khái niệm về “mô hình đô thị sinh thái”, ông nhìn nhận như thế nào về thực tiễn Đà Nẵng hiện nay?

Đà Nẵng đang xây dựng, phát triển, xác lập vị trí và diện mạo của mình trên nền tảng ba nhân tố chủ đạo. Đó là: Đô thị - trung tâm lớn nhất miền Trung về kinh tế, văn hóa, giáo dục và du lịch; Đô thị - sở hữu một vùng đất rộng lớn và đặc trưng bởi sự hiện hữu của những nhân tố tài nguyên thiên nhiên và cảnh quan sinh thái phong phú hiếm có; và Đô thị - sở hữu một quỹ kiến trúc được sáng tạo nên qua hơn một trăm năm phát triển.

Trong đó, nếu như nhân tố đầu tác động và quyết định tầm cỡ, quy mô và tốc độ phát triển đô thị thì hai nhân tố sau chi phối và quyết định tính chất, diện mạo kiến trúc đô thị và chất lượng không gian sống. Đà Nẵng đã trở thành như một hiện tượng được nhắc đến trong công cuộc phát triển đô thị ở nước ta với nhiều đột phá.

Tuy nhiên, thực tế phát triển đô thị có phần “nóng” trong thời gian qua đã để lại không ít điều trăn trở: Chúng ta đang ứng xử ra sao với tài nguyên thiên nhiên? Mô hình nào sẽ được chọn lựa cho chiến lược xây dựng Đà Nẵng trở thành “Thành phố đáng sống”? Giải pháp nào để nâng cao chất lượng cuộc sống đô thị?...

Từ góc độ của mình và trên cái nền thực tiễn như ông vừa nêu, ông thấy Đà Nẵng cần định hướng phát triển trong thời gian tới như thế nào?

Đà Nẵng hiện đã được mở mang đủ tầm, đủ sức và đủ rộng. Hơn lúc nào hết, TP cần phát triển theo chiều sâu, cải tạo và chỉnh trang khu trung tâm và các khu phố cũ; kiện toàn kiến trúc và cảnh quan những con đường và những khu phố mới mở; cải thiện và vun đắp hình ảnh chung của đô thị.

Nhìn một cách bao quát, chúng ta có thể thấy TP còn thiếu những khung cảnh phồn hoa đô thị, thiếu những trung tâm của kiến trúc và cộng đồng, thiếu những công viên, vườn dạo, những điểm nhấn đô thị, thiếu một vài công trình mang tính biểu tượng đậm chất Đà Nẵng. TP có những di sản đô thị, di tích kiến trúc, tuy không đồ sộ và không phải quá cổ xưa nhưng vẫn hằn in dấu ấn trên chặng đường phát triển để góp phần tạo nên bộ nhớ, những nơi chốn cho hoài niệm.

Quá trình phát triển nhanh của TP ảnh hưởng ít nhiều đến sự cân bằng giữa cái cũ và cái mới, giữa đô thị và thiên nhiên, giữa truyền thống và hiện đại, giữa bản địa và ngoại nhập, giữa con người và cộng đồng, giữa cộng đồng này và cộng đồng kia, giữa tiêu thụ và tích lũy, giữa ngày nay và ngày mai, giữa vĩ mô và vi mô…

Việc tháo dỡ “điểm nghẽn” trong cân bằng đô thị đã được định hình, tuy nhiên đại dịch Covid-19 bùng nổ, kéo theo nhiều hệ lụy đã tác động đến sự phát triển của Đà Nẵng, bắt buộc chúng ta phải xác định lại vai trò và sức ảnh hưởng của mình đối với môi trường sống tự nhiên, đa dạng sinh học và hệ sinh thái của TP.

Qua quan sát tình hình dịch Covid-19 trên thế giới thì dường như các TP càng phát triển nóng về kinh tế, hội nhập toàn cầu mạnh, thu nhập cao lại là nơi dịch bùng phát nhanh và nhiều nhất, trong khi các nơi có sự cân bằng về kinh tế với môi trường sinh thái, thu nhập trung bình - thấp thì dịch bệnh lại chậm hơn, ít hơn và cuộc sống ít khủng hoảng hơn.

Như vậy có thể nói, một khi sự cân bằng đô thị được thiết lập trong bối cảnh vừa phòng ngừa dịch bệnh hiệu quả, vừa giảm đi những mâu thuẫn đối kháng của đô thị sẽ đồng nghĩa với việc Đà Nẵng sẽ có cơ hội trở thành đô thị sinh thái, tiếp tục là mảnh đất “lành” đáng mơ ước của các nhà đầu tư.

Theo ông, để Đà Nẵng tiếp tục là mảnh đất “lành” đáng mơ ước của các nhà đầu tư thì kim chỉ nam cho quan điểm xây dựng đô thị sinh thái Đà Nẵng là gì?

Quan điểm xây dựng TP Đà Nẵng được nêu rõ tại Nghị quyết 43 của Bộ Chính trị: “Phát triển TP Đà Nẵng theo hướng đô thị sinh thái, hiện đại, thông minh, mang tầm quốc tế và có bản sắc riêng; phát triển kinh tế nhanh và bền vững, coi việc nâng chất lượng cuộc sống của người dân đạt ở mức cao là nhiệm vụ trung tâm…”.

Đô thị Đà Nẵng hiện tại.

Đây chính là kim chỉ nam cho hành động. Từ quan điểm này, nên chăng thiết lập những giải pháp cụ thể theo nguyên tắc mang tính định hướng. Chúng tôi muốn nhấn mạnh đó là một số nguyên tắc chung làm cơ sở xác lập những giải pháp quy hoạch đô thị cụ thể góp phần xây dựng Đà Nẵng hướng đến đô thị sinh thái trong tương lai từ thực tiễn hiện tại của TP.

Vừa qua, Đà Nẵng đã bị tác động trực tiếp bởi đại dịch Covid-19, theo ông, TP Đà Nẵng cần xác lập nguyên tắc chung xây dựng đô thị sinh thái như thế nào trong bối cảnh đại dịch toàn cầu?

Theo chúng tôi có 6 nguyên tắc cần xác lập. Một là, gìn giữ sự đa dạng sinh học, hài hòa với các chu trình của tự nhiên. Các hệ sinh thái đạt được sự ổn định và khả năng hồi phục thông qua các mạng lưới sinh thái đa dạng. Sự đa dạng sinh học càng cao thì các hệ sinh thái càng ổn định. Sự đa dạng của đô thị phải được đảm bảo với việc duy trì các hành lang cư trú tự nhiên.

Sông Hàn ngay từ thời kỳ đầu xây dựng TP đã là thành phần “lõi” của cấu trúc không gian đô thị Đà Nẵng, qua các giai đoạn phát triển vẫn luôn được coi trọng không chỉ là yếu tố tạo lập cảnh quan mà còn như huyết mạch nuôi dưỡng hệ sinh thái nhân văn. Núi Bà Nà, dãy Hải Vân Nam, bán đảo Sơn Trà hay núi Ngũ Hành Sơn như là hệ thống vành đai bảo vệ và cũng là chính là môi trường của hệ sinh thái tự nhiên rất đa dạng.

Cần chú trọng nuôi dưỡng sự đa dạng sinh học thông qua bảo vệ các yếu tố tự nhiên đã trở thành thành phần không thể thiếu trong tạo lập cấu trúc không gian đô thị đó. Chủ trương tăng cường các lối xuống biển hay tạo ra các không gian mở hướng sông là những giải pháp có ý nghĩa quan trọng cần được phát huy nhằm giúp cho khả năng sự tiếp cận nguồn năng lượng tự nhiên, tăng cường khả năng hòa nhập.

Và như vậy, người dân và du khách cảm nhận được không gian cảnh quan một cách trọn vẹn hơn, cũng chính là duy trì sự đa dạng sinh thái, qua đó góp phần quan trọng gìn giữ và phát huy đa dạng văn hóa. Luôn coi trọng tự nhiên, bảo tồn các nguồn tài nguyên và giảm thiểu ô nhiễm qua việc cân đối giữa đầu vào (tài nguyên, năng lượng, thực phẩm) và đầu ra (chất thải, sản phẩm công nghiệp, dịch vụ).

Bên cạnh đó, cần phải tiếp cận các chu trình sinh thái đô thị để tìm ra biện pháp tạo ra “cơ chế tự điều chỉnh” hoặc “điều chỉnh có điều kiện” một cách hợp lí nhất, thay đổi cách sống đô thị và phương thức sản xuất để làm sao cho các dòng vật chất, nguyên liệu, năng lượng diễn ra trong chu trình khép kín.

Việc TP Đà Nẵng khuyến khích người dân, cơ sở sản xuất tái sử dụng nước thải đã qua xử lý vào các mục đích sinh hoạt là giải pháp tối ưu. Thay vì bê tông hóa bề mặt đô thị thì hãy trả lại những cơ hội để nước mưa có thể tự thấm vào đất, nuôi dưỡng hệ sinh thái trong lòng đất, làm tái sinh các mạch nước ngầm cần sớm được triển khai…

Hai là, đảm bảo tính gắn kết giữa các nhân tố cảnh quan. Nói đến tính gắn kết là nói đến sự kết nối giữa các yếu tố tự nhiên, yếu tố nhân tạo, các hoạt động đô thị, trong đó có quy luật gắn kết tạo thành không gian cảnh quan đô thị. Sự gắn kết này luôn biến đổi theo thời gian trong trạng thái cân bằng động và luôn có xu hướng hình thành cấu trúc mới.

Bài học kinh nghiệm trong quy hoạch đô thị cho thấy, các yếu tố tự nhiên luôn là nhân tố đóng vai trò quan trọng tạo lập không gian cảnh quan đặc trưng. Do đó đối với Đà Nẵng, giải pháp quy hoạch nhất thiết phải lấy yếu tố tự nhiên làm chủ đạo, các yếu tố nhân tạo được tạo ra phải gắn kết một cách hài hòa, không lấn át hay đánh mất giá trị đặc trưng cảnh quan tự nhiên trên cơ sở các nguyên tắc thẩm mỹ, chú trọng tính nguyên vẹn của hệ thống vốn là một cấu trúc hoàn chỉnh.

Cấu trúc Núi - Sông - Biển có thể được xem như là một “đặc sản” không gian đô thị Đà Nẵng mà hiếm có nơi nào hội đủ một cách hài hòa và cân đối đến như vậy. Giải pháp quy hoạch cần phát huy tối đa lợi thế này, đó cũng chính là cơ sở tạo lập bản sắc cho đô thị Đà Nẵng.

Ba là, phát triển đô thị phù hợp với “ngưỡng” sinh thái môi trường. Mỗi môi trường sinh thái chỉ thích ứng với một giới hạn tác động nhất định, đặc biệt là sự can thiệp của con người. Sự tăng hay giảm cường độ tác động ra ngoài giới hạn thích hợp của hệ sinh thái sẽ tác động đến chất lượng môi trường và khả năng tồn tại sinh vật. Khi cường độ tác động tới ngưỡng cao nhất hoặc thấp nhất so với khả năng chịu đựng của môi trường sẽ dẫn đến nguy cơ bị hủy hoại.

Trước hết, quy mô dân số và phát triển kinh tế - xã hội của đô thị cần được giữ ở mức phù hợp với khả năng “chịu tải” của môi trường và tài nguyên thiên nhiên. Bên cạnh đó, giải pháp quy hoạch, hình thái không gian cảnh quan đô thị được lựa chọn trên cơ sở phân tích sự phù hợp với các nhân tố môi trường (đất, nước, không khí…). Tập trung quá mức nhà cao tầng dọc bờ sông, bờ biển không phải là giải pháp tổ hợp không gian tốt. Việc xác lập một mật độ xây dựng ở mức tối thiểu tại các khu vực bảo tồn thiên nhiên là hết sức cần thiết.

Bốn là, tăng cường kết nối không gian cảnh quan bằng các giải pháp giao thông “xanh”, duy trì và phát triển hành lang xanh, mảng xanh và hồ điều hòa trong đô thị. Bố trí quy hoạch và xác định quy mô các khu chức năng cảnh quan đô thị (nhà ở, khu làm việc, khu dịch vụ, nơi vui chơi giải trí...) hợp lý để con người giảm bớt đi lại bằng phương tiện cơ giới, tạo điều kiện thuận lợi để đi bộ và xe đạp.

Hệ thống xe buýt có trợ giá đã đưa vào khai thác, tuy nhiên để phát huy hiệu quả nhất thiết phải tăng cường các giải pháp kết nối chức năng cũng như tổ chức hoạt động đô thị khoa học hơn, nghiên cứu khung giờ làm việc phù hợp cho từng đối tượng là một ví dụ hay thay đổi nhận thức người dân mà trước mắt là đội ngũ cán bộ công chức trong việc hạn chế sử dụng phương tiện cá nhân là điều cần thiết.

Tổ chức kiến trúc cảnh quan chú trọng đến cây xanh, mảng xanh, hành lang xanh và tất cả được kết nối tạo thành một hệ thống hoàn chỉnh. Các công viên, vườn hoa, thảm cỏ ven sông, rặng cây phòng chống giá bão ven biển, khu cây xanh cách ly bảo vệ môi trường là thành phần chức năng không thể thiếu trong các đồ án quy hoạch.

Tăng cường cây xanh trên các trục lộ giao thông để tạo bóng mát, ngăn chặn tiếng ồn, bụi và tăng cường trao đổi oxy. Diện tích không gian xanh (cây xanh, mặt nước, bầu trời) hài hòa với thành phần chức năng khác của đô thị để tạo cảnh quan và cải thiện điều kiện vi khí hậu. Chú trọng tổ chức các hồ điều hòa nơi có nguy cơ ngập lụt để hạn chế ngập úng trong các điều kiện thiên nhiên bất lợi.

Năm là, lựa chọn cơ cấu phát triển ưu tiên mô hình kinh tế “xanh”. Kinh tế xanh là một nền kinh tế có mức phát thải thấp, sử dụng hiệu quả và tiết kiệm tài nguyên thiên nhiên. Trong nền kinh tế xanh, sự tăng trưởng, cơ hội việc làm thông qua việc đầu tư cho nền kinh tế làm giảm thiểu phát thải carbon, giảm thiểu ô nhiễm môi trường, sử dụng hiệu quả năng lượng và tài nguyên, ngăn chặn sự suy giảm đa dạng sinh học và dịch vụ của hệ sinh thái.

Khu công nghiệp sinh thái đang được triển khai thí điểm tại KCN Hòa Khánh cần được sớm hoàn chỉnh và nhân rộng. Việc ứng dụng các nguồn năng lượng sạch vào sản xuất công nghiệp như năng lượng gió, năng lượng mặt trời, năng lượng sinh học đã và đang được quan tâm trong sản xuất công nghiệp.

Sản xuất nông nghiệp xanh là hướng đi mới phù hợp. Xây dựng nền nông nghiệp xanh còn tạo điều kiện để phát triển nền văn minh sinh thái, xây dựng nếp sống văn hóa kết hợp hài hòa giữa con người với tự nhiên, người với người, người với xã hội theo một chu trình văn minh, giàu tính nhân văn. Cùng với đó, phát triển nông nghiệp xanh sẽ góp phần ngăn chặn tình trạng ô nhiễm môi trường, cũng như giảm hiệu ứng nhà kính.

Kinh tế tuần hoàn đã được đề cập đến không chỉ là một khái niệm, kế hoạch phân loại rác tại nguồn cũng như xúc tiến đầu tư dự án xử lý rác thải sinh hoạt đô thị với công nghệ tạo ra nguồn năng lượng tái tạo và tận dụng tối đa sản phẩn thứ cấp từ rác là minh chứng mang tính khả thi cho mục tiêu đã đặt ra.

Sáu là, thay đổi từ phương thức tổ chức dịch vụ, sản xuất tới thái độ, thói quen, lối sống, cách làm việc, hưởng thụ cuộc sống của con người trong cuộc chiến với Covid-19. Tư duy mới trong xây dựng phát triển đô thị cân bằng sẽ lấy ứng dụng thành tựu Cách mạng công nghiệp 4.0 làm cốt lõi, trọng tâm sẽ là động lực mới, nguồn lực mới cho việc phát triển bền vững trên nhiều lĩnh vực - cho dù việc chuyển từ tư duy đúng sang hành động đúng thường mất rất nhiều thời gian, công sức.

Hoạt động phát triển đô thị và không gian sống sẽ liên tục, đảm bảo hiệu quả hơn nhờ sự không ngừng nghỉ, không bao giờ gián đoạn kể cả trong thời kỳ bị cô lập, đình trệ vì dịch bệnh nguy hiểm như hiện nay. Cuộc sống vẫn tiếp diễn và luôn tăng trưởng nhờ chuyển đổi số, kinh tế số, việc ứng dụng công nghệ cao trong tổ chức quản lý điều hành sẽ không bị tụt hậu, không bị bỏ lại phía sau và sẽ có hiệu quả cao.

Ứng dụng và chuyển đổi việc sản xuất, điều hành các khu đô thị mới, các trạm xử lý nước thải, bãi chôn lấp chất thải cũng như phát triển đô thị, kiểm soát nguồn lực tài nguyên, thiên nhiên… theo công nghệ số, kinh tế số, AI, về lâu dài sẽ giải quyết tốt tình trạng ô nhiễm môi trường, tắc nghẽn giao thông và các vấn đề đô thị tác động đến hệ sinh thái, đa dạng sinh học trên địa bàn TP. Lối sống mới, ứng xử văn hóa mới thời cách mạng số sẽ là một trong các tiền đề xây dựng phát triển đô thị bền vững sau này.

Với những nguyên tắc mà ông vừa nêu thì lựa chọn mô hình đô thị sinh thái là hướng đi không thể khác đối với Đà Nẵng trong tiến trình phát triển tiếp theo?

Chúng tôi kiên định lập trường rằng, để Đà Nẵng thực sự trở thành một TP đáng sống, hiện đại, thông minh, mang tầm quốc tế và có bản sắc riêng, thì việc lựa chọn mô hình đô thị sinh thái là hướng đi đúng đắn đảm bảo cho tương lai phát triển bền vững. Những nguyên tắc nêu trên không chỉ giúp bảo tồn những giá trị cảnh quan tự nhiên, văn hóa xã hội mà còn tạo nên sự cân bằng và giảm thiểu tối đa mâu thuẫn đối kháng vốn là thực trạng cố hữu của đô thị.

Song song với các giải pháp mang tính định hướng, nhất thiết cần phải có quy chế quản lý đô thị khoa học, chặt chẽ đảm bảo cho quá trình thực thi quy hoạch. Ngoài ra, cộng đồng đóng vai trò rất quan trọng, bên cạnh các giải pháp mang tính tuyên truyền nâng cao ý thức gìn giữ môi trường, bảo vệ hệ sinh thái đô thị thì nhất thiết phải áp dụng các chế tài cho những hành vi gây xâm phạm môi trường tự nhiên và cảnh quan đô thị.

Chúng tôi hy vọng đây sẽ là những nguyên tắc mang tính định hướng chung, thực tế triển khai cần có nhiều phương pháp tiếp cận có tính định lượng, sâu hơn, cụ thể hơn và phù hợp với thực tiễn quy hoạch của TP Đà Nẵng.

Xin cám ơn ông!