Việt Nam đang sở hữu cơ hội "nghìn năm có một" để tham gia vào chuỗi giá trị bán dẫn toàn cầu

Chiều 24/4, Văn phòng Chính phủ phối hợp cùng Bộ Kế hoạch và Đầu tư tổ chức Hội nghị phát triển nguồn nhân lực phục vụ công nghiệp bán dẫn, dưới sự chủ trì của Thủ tướng Chính phủ Phạm Minh Chính.

Phát biểu khai mạc hội nghị, Thủ tướng Phạm Minh Chính nhấn mạnh, chuyển đổi số là yêu cầu khách quan, lựa chọn chiến lược, ưu tiên hàng đầu trong việc thực hiện các mục tiêu phát triển kinh tế - xã hội. Ngành công nghiệp bán dẫn có vai trò rất quan trọng, là nền tảng của 3 sự chuyển đổi mang tính cách mạng: chuyển đổi số, chuyển đổi xanh, chuyển đổi thông minh.

Thủ tướng Phạm Minh Chính phát biểu khai mạc Hội nghị phát triển nguồn nhân lực phục vụ công nghiệp bán dẫn (Ảnh: VGP/Nhật Bắc)

Tại hội nghị, Bộ trưởng Bộ Kế hoạch và Đầu tư Nguyễn Chí Dũng cho rằng, công nghiệp bán dẫn là hạt nhân của ngành công nghiệp điện tử. Đây là ngành công nghiệp lõi, quan trọng cho sự phát triển các ngành công nghiệp khác như: điện tử tiêu dùng, năng lượng tái tạo, thiết bị chiếu sáng, thiết bị y tế, quốc phòng, an ninh…

Trong 20 năm qua, ngành công nghiệp bán dẫn đã có sự tăng trưởng nhanh và tác động lớn ở nhiều quốc gia, nền kinh tế trên thế giới. Từ năm 2001 đến năm 2021, ngành công nghiệp bán dẫn toàn cầu đã tăng 14% mỗi năm, đạt doanh thu gần 600 tỷ USD tính đến năm 2023. Ngành bán dẫn được kỳ vọng sẽ tiếp tục tăng trưởng mạnh mẽ, đạt đến 1 nghìn tỷ USD vào năm 2030.

"Nhiều quốc gia, nền kinh tế trên thế giới đều mong muốn tham gia và có cơ chế, chính sách đặc thù, vượt trội, thực hiện một số hành động cụ thể để phát triển ngành công nghiệp quan trọng này. Ngay cả các quốc gia phát triển cũng sẵn sàng bỏ ra hàng tỷ USD (khoảng 30 - 50% tổng đầu tư) để hỗ trợ các doanh nghiệp bán dẫn hàng đầu thế giới đầu tư các dự án bán dẫn tại nước họ"- Bộ trưởng Bộ Kế hoạch và Đầu tư Nguyễn Chí Dũng cho biết.

Bộ trưởng Bộ Kế hoạch và Đầu tư Nguyễn Chí Dũng phát biểu tại hội nghị

Singapore đã công bố "Bản đồ chuyển đổi ngành điện tử" để đầu tư hơn 19 tỷ USD vào ngành công nghiệp bán dẫn trong 5 năm. Hàn Quốc công bố Chiến lược "Vành đai chip bán dẫn" với kế hoạch chi tiêu 450 tỷ USD trong 10 năm. Ấn Độ đã công bố sáng kiến "Nhiệm vụ Công nghiệp bán dẫn Ấn Độ" với 9,1 tỷ USD, hỗ trợ lên đến 50% chi phí. Hoa Kỳ đã ban hành Đạo luật CHIPS và Khoa học để cung cấp 52 tỷ USD hỗ trợ ngành công nghiệp bán dẫn. Trung Quốc đã đầu tư một khoản tiền khổng lồ 120 - 150 tỷ USD vào nền công nghiệp bán dẫn từ năm 2014.

Việt Nam đã sẵn sàng cho ngành công nghiệp bán dẫn

Trong xu hướng đa dạng hóa chuỗi cung ứng và diễn biến phức tạp về địa chính trị trên thế giới, để tận dụng nguồn nhân lực, các doanh nghiệp ngành công nghiệp bán dẫn đã và đang chuyển hướng đến các nước khu vực châu Á để đặt trụ sở, nhà máy.

Theo Bộ trưởng Bộ Kế hoạch và Đầu tư, Việt Nam có một số lợi thế chính để khẳng định mình đã sẵn sàng cho ngành công nghiệp bán dẫn, đó là: (1) quyết tâm chính trị cao từ Trung ương đến địa phương; (2) môi trường đầu tư, kinh doanh thuận lợi thu hút được nhiều doanh nghiệp FDI lớn trong lĩnh vực điện tử, hiện đã có hơn 50 doanh nghiệp trong ngành công nghiệp bán dẫn đã hoạt động tại Việt Nam; (3) có lực lượng lao động có chất lượng, chi phí hợp lýđã và đang hoạt động trong ngành công nghiệp điện tử dễ dàng chuyển đổi sang, với hơn 50% dân số dưới 30 tuổi (thời kỳ dân số vàng) và khoảng 1,8 triệu sinh viên tốt nghiệp đại học, cao đẳng hàng năm; (4) Việt Nam đã nâng cấp quan hệ đối tác chiến lược toàn diện với hầu hết các nước có ngành công nghiệp bán dẫn phát triển. Tuyên bố chung về nâng cấp quan hệ Việt Nam - Hoa Kỳ lên Đối tác chiến lược toàn diện nêu rõ 2 nội dung hợp tác đột phá là đổi mới sáng tạo và công nghệ cao trong đó có ngành công nghiệp bán dẫn. Đặc biệt, Việt Nam là một trong số ít quốc gia mà Hoa Kỳ ký Biên bản ghi nhớ hợp tác nhằm phát triển hệ sinh thái ngành công nghiệp bán dẫn, trong đó nhấn mạnh đến việc hợp tác phát triển nguồn nhân lực cho ngành.

Với bối cảnh và lợi thế trên, Việt Nam đang có cơ hội “nghìn năm có một” để tham gia vào chuỗi giá trị ngành công nghiệp bán dẫn toàn cầu.

Trong các cuộc làm việc cấp cao của Thủ tướng Chính phủ với các đối tác Hoa Kỳ vừa qua, phía Hoa Kỳ đều nhấn mạnh, Việt Nam để nắm bắt và hiện thực hoá được cơ hội này cần triển khai nhanh trong thời gian không nên quá 24 tháng và tập trung vào 3 nội dung cốt lõi: hoàn thiện cơ chế, chính sách đặc thù đảm bảo cạnh tranh với các quốc gia trong khu vực; đồng bộ hạ tầng điện, nước, giao thông, cáp quang, công nghệ thông tin; phát triển nguồn nhân lực chất lượng cao cho ngành.

Bộ Kế hoạch và Đầu tư thống nhất với quan điểm của nhiều chuyên gia cho rằng, cuộc đua chip toàn cầu đang nóng lên và Việt Nam có cơ hội đặc biệt để khẳng định mình là một trong những nước tham gia vào chuỗi giá trị ngành công nghiệp bán dẫn. Đây là cơ hội mang tới tiềm năng tăng trưởng kinh tế và xã hội chưa từng có nhưng thời gian là vấn đề cốt yếu.

Ước tính nhu cầu thế giới sẽ cần tăng thêm hơn 1 triệu nhân sự vào năm 2030 cho tất cả các khâu thiết kế, sản xuất, lắp ráp, đóng gói và kiểm thử chip.

Ước tính nhu cầu thế giới sẽ cần tăng thêm hơn 1 triệu nhân sự vào năm 2030 cho tất cả các khâu thiết kế, sản xuất, lắp ráp, đóng gói và kiểm thử chip. Với nguồn cung lao động dồi dào và lực lượng lao động có chất lượng, có thể khẳng định nguồn nhân lực chính là lợi thế lớn nhất và nổi bật nhất của Việt Nam so với các quốc gia, nền kinh tế khác trên thế giới. Vì vậy, việc tập trung đầu tư, đào tạo, đào tạo lại cho lực lượng lao động để trong thời gian sớm nhất có thể gia nhập vào thị trường lao động là một hướng đi chiến lược, là yếu tố quyết định để có thể tận dụng cơ hội hợp tác đầu tư, tiếp cận, chuyển giao công nghệ, thúc đẩy sự phát triển kinh tế nhanh và bền vững dựa trên khoa học công nghệ và đổi mới sáng tạo.

Theo Bộ Kế hoạch và Đầu tư, Chính phủ Việt Nam cần có những hành động quyết liệt và kịp thời để phát triển một hệ sinh thái ngành công nghiệp bán dẫn và tận dụng những cơ hội to lớn trước mắt.

Đào tạo 50.000 kỹ sư phục vụ ngành công nghiệp bán dẫn vào năm 2030

Bộ trưởng Bộ Kế hoạch và Đầu tư cho biết, Đề án "Phát triển nguồn nhân lực ngành công nghiệp bán dẫn đến năm 2030, định hướng đến năm 2045" được xây dựng vào thời điểm này là hết sức có ý nghĩa và kịp thời, thể hiện tầm nhìn của Chính phủ, Thủ tướng Chính phủ đối với tầm quan trọng của phát triển nguồn nhân lực cho ngành bán dẫn. Việt Nam cũng là quốc gia có bước đi nhanh hơn, bài bản hơn so với các quốc gia đang phát triển trong khu vực với việc đưa nội dung phát triển nguồn nhân lực thành một đề án tổng thể để thực hiện đầy đủ, toàn diện và hiệu quả.

Bộ Kế hoạch và Đầu tư cho rằng, càng sớm đưa Đề án vào triển khai thì sẽ càng tăng cơ hội cho chúng ta phát huy được lợi thế nguồn nhân lực để phát triển. Để triển khai Đề án hiệu quả, cần có sự tham gia, vào cuộc của cả hệ thống chính trị, các cơ quan Nhà nước, doanh nghiệp, trường đại học, viện nghiên cứu, hỗ trợ của quốc tế, các chuyên gia trong và ngoài nước.

Về mục tiêu, Đề án xác định đến năm 2030, kỹ sư Việt Nam tham gia sâu vào quy trình thiết kế, công đoạn đóng gói và kiểm thử, làm chủ được một phần công nghệ đóng gói và kiểm thử; từng bước nắm bắt được công nghệ trong công đoạn sản xuất. Mục tiêu là đào tạo được 50.000 kỹ sư phục vụ ngành công nghiệp bán dẫn trong tất cả các công đoạn của chuỗi giá trị, trong đó có 15.000 kỹ sư thiết kế vi mạch bán dẫn và 35.000 kỹ sư trong lĩnh vực khác của ngành công nghiệp bán dẫn; tối thiểu 5.000 kỹ sư trong số đó có chuyên môn sâu về trí tuệ nhân tạo; đào tạo được khoảng 1.300 giảng viên có trình độ quốc tế.

Ngoài ra, hiện nay việc ứng dụng trí tuệ nhân tạo (AI) để phát triển ngành công nghiệp bán dẫn và phát triển ngành công nghiệp bán dẫn để phục vụ phát triển AI đang ngày càng phổ biến và xu thế chung không thể đảo ngược với sự tham gia của các tập đoàn lớn như NVIDIA, Google, Meta, Apple, Microsoft… Vì vậy, trong số 50.000 kỹ sư cần có ít nhất 5.000 nhân sự có trình độ chuyên môn sâu về AI.

Theo báo cáo của Hiệp hội bán dẫn Hoa Kỳ (SIA) cho thấy, giá trị của công đoạn thiết kế chiếm 53%, công đoạn đóng gói kiểm thử chiếm 6%, công đoạn sản xuất và công đoạn khác chiếm khoảng 41%. Đồng thời, đầu tư cho công đoạn thiết kế chỉ chiếm chưa đến 20%, đầu tư cho sản xuất thì rất lớn và đòi hỏi nhiều cơ chế chính sách vượt trội. Trong khâu đóng gói, kiểm thử và các công đoạn khác hiện nay chúng ta đang có lợi thế với sự tham gia của nhiều doanh nghiệp FDI lớn và cần nhiều nguồn nhân lực, mặc dù công đoạn này chiếm giá trị không lớn trong chuỗi giá trị ngành bán dẫn nhưng so với Việt Nam thì có giá trị rất đáng kể, đặc biệt với công nghệ đóng gói tiên tiến hiện nay đang là lĩnh vực quan trọng mà nhiều nền kinh tế, doanh nghiệp muốn tham gia vào.

Vì vậy, với bối cảnh hiện nay, theo Bộ Kế hoạch và Đầu tư, giai đoạn đầu Việt Nam tập trung đào tạo nguồn nhân lực để tham gia công đoạn thiết kế, đóng gói, kiểm thử và một số công đoạn khác liên quan đến sản xuất thiết bị, vật liệu, hóa chất là phù hợp.

Việt Nam cần ít nhất 50.000 kỹ sư vào năm 2030, để có chỗ đứng trên bản đồ bán dẫn thế giới.

Về đào tạo, chủ yếu là hình thức đào tạo ngắn hạn, nâng cao, chuyển đổi từ các ngành gần, ngành phù hợp sang ngành công nghiệp bán dẫn. Song song đó, hình thức đào tạo chính quy cũng sẽ được triển khai trên cơ sở hợp tác chặt chẽ 3 nhà: Nhà nước - Nhà trường - Nhà doanh nghiệp và liên kết quốc tế trong xây dựng, nhập khẩu chương trình, thu hút chuyên gia quốc tế về Việt Nam giảng dạy. Giai đoạn đầu tập trung đào tạo đội ngũ giảng viên chuyên sâu làm tiền đề để triển khai chương trình đào tạo cho sinh viên. Tổ chức đào tạo vừa phân tán vừa tập trung, theo đó việc đào tạo sinh viên chủ yếu tổ chức tại các trường, nhưng việc đào tạo cho giảng viên có thể tổ chức tập trung theo 3 miền Bắc - Trung - Nam để làm cơ sở nhân rộng trên quy mô rộng hơn. Chương trình đào tạo cần chuẩn hoá, đồng nhất theo tiêu chuẩn quốc tế. Giảng viên tham gia đào tạo đến từ các trường, viện nghiên cứu, doanh nghiệp, các chuyên gia trong và ngoài nước. Người học bao gồm sinh viên, học viên đã, đang học các ngành gần chuyển đổi sang hoặc học sinh tốt nghiệp phổ thông tham gia hệ đào tạo dài hạn. Để thực hiện được mục tiêu, sau khi Đề án được phê duyệt, các trường, viện, cơ sở đào tạo tổ chức đăng ký các chỉ tiêu đào tạo trong số 50 nghìn kỹ sư và xây dựng kế hoạch, nguồn lực để thực hiện đến năm 2030.

Về cơ sở vật chất, trên cơ sở kinh nghiệm thành công của các quốc gia có ngành công nghiệp bán dẫn phát triển, để hỗ trợ cho việc đào tạo, phát triển nguồn nhân lực ngành công nghiệp bán dẫn, Việt Nam cần tối thiểu: 4 trung tâm bán dẫn dùng chung cấp quốc gia với các trang thiết bị theo tiêu chuẩn quốc tế đặt tại các đại học quốc gia, đại học vùng ở 3 miền Bắc, Trung, Nam và tại Trung tâm Đổi mới sáng tạo quốc gia. Các trung tâm bán dẫn dùng chung có chức năng hỗ trợ đào tạo, nghiên cứu, phát triển và ươm tạo doanh nghiệp; và khoảng 18 trung tâm đào tạo bán dẫn tiêu chuẩn ở mức cơ bản tại 18 trường đại học kỹ thuật đáp ứng được yêu cầu. Các trung tâm này có thể được nâng cấp từ các trang thiết bị hiện có của các trường, các đơn vị hoặc đầu tư mới theo yêu cầu cụ thể từng trường hợp.

Về nguồn lực, bao gồm: nguồn ngân sách trung ương, địa phương, doanh nghiệp, trường đại học, viện nghiên cứu, trung tâm đổi mới sáng tạo, cơ sở hỗ trợ đào tạo và các cơ quan, tổ chức, các nguồn vốn ODA và vốn tài trợ trong nước, nước ngoài, các nguồn vốn hợp pháp khác được huy động từ tư nhân để thực hiện nhiệm vụ, giải pháp, chương trình, dự án thuộc phạm vi Đề án.

Trong đó, nguồn vốn đầu tư ban đầu của Nhà nước cho việc hình thành các cơ sở vật chất, đào tạo giảng viên, thu hút chuyên gia đóng vai trò quyết định, nguồn lực tổ chức đào tạo đến từ các viện, trường, doanh nghiệp có nhu cầu tuyển dụng và xã hội hoá là chủ yếu. Theo dự tính trong Đề án, để thực hiện mục tiêu đề ra, tổng mức kinh phí thực hiện các nhiệm vụ, giải pháp chủ yếu của Đề án đến năm 2030 khoảng 26.000 tỷ đồng, trong đó ngân sách nhà nước khoảng 17.000 tỷ đồng và nguồn xã hội hóa khoảng 9.000 tỷ đồng. Mức kinh phí này được tính toán dựa trên mức chi phí trang thiết bị, nhân lực theo định mức và thông lệ trên thế giới, phân chia theo các hạng mục công việc cụ thể của từng nhóm nhiệm vụ, giải pháp và tổ chức thực hiện.

Nhiều giải pháp được chủ động triển khai để sớm hiện thực hóa các mục tiêu đặt ra

Để thực hiện được mục tiêu của Đề án và có cơ sở xây dựng hệ thống các giải pháp, nhiệm vụ toàn diện, khả thi để triển khai Đề án, Bộ Kế hoạch và Đầu tư cho rằng cần quán triệt và thống nhất một số quan điểm chỉ đạo sau:

Thứ nhất, phát triển nguồn nhân lực cho ngành công nghiệp bán dẫn phải phù hợp với yêu cầu phát triển kinh tế, xã hội của Việt Nam và xu hướng, bối cảnh phát triển kinh tế thế giới; khuyến khích, tạo điều kiện để doanh nghiệp tham gia đào tạo, tuyển dụng nhân sự chất lượng cao trong ngành công nghiệp bán dẫn. Đào tạo nguồn nhân lực chất lượng cao là ưu tiên hàng đầu để phát triển ngành công nghiệp bán dẫn ở Việt Nam.

Thứ hai, có cơ chế chính sách, giải pháp đột phá, thuận lợi để phát triển ngành công nghiệp bán dẫn và phát triển nguồn nhân lực chất lượng cao cho ngành; góp phần tạo lợi thế cạnh tranh cho Việt Nam trong công cuộc phát triển kinh tế bền vững và thúc đẩy đổi mới sáng tạo, tham gia vào chuỗi giá trị ngành công nghiệp bán dẫn.

Thứ ba, đầu tư, hỗ trợ ban đầu của Nhà nước là yếu tố quan trọng cho sự thành công của ngành công nghiệp bán dẫn và phát triển nguồn nhân lực chất lượng cao cho ngành. Nhà nước xem xét đảm bảo nguồn lực thực hiện các nhiệm vụ, giải pháp thuộc phạm vi Đề án, khuyến khích các hình thức hợp tác công - tư, huy động các nguồn lực xã hội hóa để xây dựng quỹ học bổng, đầu tư trang thiết bị, hạ tầng cần thiết, các trung tâm đào tạo, nghiên cứu và phát triển, chuyển giao công nghệ, ươm tạo doanh nghiệp vi mạch bán dẫn tại các viện nghiên cứu, trung tâm đổi mới sáng tạo, trường đại học đào tạo ngành công nghiệp bán dẫn.

Thứ tư, đào tạo phải dựa trên việc hợp tác 3 bên Nhà nước - Viện nghiên cứu, trường đại học - Doanh nghiệp. Đẩy mạnh hợp tác quốc tế để nâng cao chất lượng đào tạo. Gắn việc học đi đôi với thực hành và đảm bảo đầu ra cho các học viên có thể làm việc cho các doanh nghiệp trong và ngoài nước. Nhà nước đóng vai trò dẫn dắt; viện -trường đóng vai trò trung tâm của quá trình đào tạo; doanh nghiệp đóng vai trò đồng hành, hỗ trợ trong quá trình xây dựng giáo án, đào tạo, bố trí thực tập và đảm bảo đầu ra.

Trên cơ sở đó, Bộ Kế hoạch và Đầu tư đề xuất 7 nhóm nhiệm vụ, giải pháp thực hiện Đề án: (1) đào tạo giảng viên, sinh viên hệ chính quy; đào tạo nhân lực trình độ sau đại học; đào tạo hệ ngắn hạn, chuyển tiếp; khuyến khích các tổ chức, doanh nghiệp tham gia đào tạo; (2) đẩy mạnh nghiên cứu và phát triển; (3) đầu tư cơ sở vật chất và hạ tầng công nghệ phục vụ đào tạo; (4) thu hút chuyên gia, nhân tài; (5) tạo đầu ra cho nguồn nhân lực, hỗ trợ phát triển doanh nghiệp; (6) xây dựng các cơ chế, chính sách đặc thù cho đào tạo nguồn nhân lực ngành công nghiệp bán dẫn và (7) các giải pháp về hợp tác quốc tế, truyền thông và hỗ trợ triển khai khác.

Trong các nhiệm vụ, giải pháp nêu trên, đã có nhiều giải pháp được Bộ Kế hoạch và Đầu tư chủ động triển khai trước để sớm hiện thực hóa các mục tiêu đặt ra trong Đề án.

Để kịp thời hoàn thiện Đề án và trình Thủ tướng Chính phủ, Bộ Kế hoạch và Đầu tư đã đề nghị hội nghị thảo luận, cho ý kiến đối với một số nội dung sau: (1) rà soát, bổ sung những giải pháp, nhiệm vụ quan trọng, ưu tiên triển khai; phương án tổ chức thực hiện; phương án phân bổ chỉ tiêu đào tạo cho các trường đại học, viện nghiên cứu, doanh nghiệp, các cơ sở đào tạo bao gồm đào tạo chính quy và đào tạo chuyển đổi; (2) giải pháp để tăng cường sự tham gia mạnh mẽ của các doanh nghiệp vào quá trình đào tạo và tăng cường kết nối 3 nhà: Nhà nước - Nhà trường - Nhà doanh nghiệp một cách thực chất; các giải pháp để thu hút sinh viên, giảng viên và chuyên gia, đặc biệt các chuyên gia quốc tế tham gia phát triển ngành; (3) đề xuất phương án đầu tư 4 trung tâm bán dẫn dùng chung cấp quốc gia và 18 trung tâm đào tạo bán dẫn tiêu chuẩn tại 18 trường đại học ở 03 miền Bắc - Trung - Nam; cơ chế khai thác, vận hành các trung tâm dùng chung, lộ trình triển khai và các trang thiết bị của các trung tâm; vai trò của đầu tư nhà nước cho đào tạo, phát triển nguồn nhân lực phục vụ ngành công nghiệp bán dẫn; (4) các cơ chế chính sách đặc thù để hỗ trợ đào tạo, phát triển nguồn nhân lực phục vụ ngành công nghiệp bán dẫn: học bổng, tín dụng ưu đãi cho sinh viên; lương, thưởng và phúc lợi cho giảng viên, chính sách thu hút các chuyên gia quốc tế; cơ chế mua sắm trang thiết bị…

Bộ Kế hoạch và Đầu tư cho rằng, để Đề án triển khai được thành công và Việt Nam có thể nắm bắt được cơ hội "hiếm có" này để tham gia sâu vào chuỗi giá trị ngành công nghiệp bán dẫn thì cần có sự tham gia, vào cuộc của tất cả các Bộ, ngành, địa phương, các doanh nghiệp, viện nghiên cứu, trường đại học, các chuyên gia trong và ngoài nước.

Việt Nam cũng không thể đi đến đích nếu chỉ đi một mình, mà hơn lúc nào hết, ở giai đoạn và thời cơ quan trọng này, cần có sự hợp tác nhanh, mạnh và toàn diện với các quốc gia, nền kinh tế và các doanh nghiệp, đối tác hàng đầu thế giới về bán dẫn thì mới có thể đứng trên vai những người khổng lồ, tận dụng lợi thế nguồn nhân lực để vươn lên thành một quốc gia có vị thế trong phát triển ngành công nghiệp bán dẫn.

Trong thời gian tới, dưới sự chỉ đạo sát sao, quyết liệt của Chính phủ, Thủ tướng Chính phủ, Bộ Kế hoạch và Đầu tư cho biết sẽ tiếp tục phối hợp chặt chẽ với các bên liên quan để hoàn thiện và triển khai hiệu quả, thành công Đề án, góp phần đưa ngành công nghiệp bán dẫn trở thành động lực và đột phá mới, đưa Việt Nam trở thành quốc gia hùng cường và thịnh vượng như mục tiêu, kỳ vọng của Đảng, Chính phủ, Thủ tướng Chính phủ.