Đưa tiểu thương vào hệ thống thuế số: Cần lộ trình và hỗ trợ cụ thể

Thời gian gần đây, việc hàng loạt tiểu thương tại các chợ truyền thống trên cả nước đã tạm ngừng kinh doanh hoặc đóng cửa sạp hàng đã thu hút sự quan tâm của dư luận. Đó là tình cảnh "chưa từng thấy" đã và đang diễn ra ở nhiều địa phương trên cả nước.

Nguyên nhân chủ yếu đến từ việc cơ quan quản lý nhà nước tăng cường kiểm tra nguồn gốc, xuất xứ hàng hóa, hóa đơn điện tử.

Nghị định số 70/2025/NĐ-CP do Chính phủ ban hành ngày 20/3/2025 đã mở rộng đối tượng bắt buộc áp dụng hóa đơn điện tử từ máy tính tiền. Theo đó, từ tháng 6/2025, toàn bộ hộ kinh doanh, cá nhân kinh doanh nộp thuế theo phương pháp khoán có doanh thu từ 1 tỷ đồng/năm trở lên và hoạt động trong lĩnh vực bán lẻ, cung cấp hàng hóa dịch vụ trực tiếp cho người tiêu dùng sẽ phải thực hiện xuất hóa đơn điện tử từ máy tính tiền.

Theo Bộ Tài chính, đây là bước chuẩn bị để các hộ kinh doanh lớn dần, làm quen với phương thức quản lý mới, minh bạch doanh thu như các doanh nghiệp. Đồng thời, giúp cơ quan thuế thu thập dữ liệu doanh thu sát thực hơn đối với khu vực hộ kinh doanh.

Tuy vậy, nhiều tiểu thương phản ánh gặp khó khăn, lúng túng trong việc chứng minh nguồn gốc hàng hóa cũng như kê khai thuế, khai báo thuế qua hóa đơn điện tử...

Trao đổi với Tạp chí Doanh nghiệp Việt Nam về vấn đề này, bà Phạm Thị Quyên - chuyên gia đào tạo trong lĩnh vực kế toán - tài chính thuế cho biết, sử dụng hoá đơn điện tử là tất yếu trong bối cảnh kinh tế số len lỏi vào mọi hoạt động đời sống, sản xuất, kinh doanh.

Song, việc nhiều tiểu thương đóng cửa chủ yếu xuất phát từ tâm lý lo ngại bị xử phạt do chưa hiểu rõ các quy định liên quan đến nguồn gốc hàng hóa và hóa đơn điện tử. Sự thay đổi về cách thức vận hành, cùng với tâm lý lo ngại vi phạm, đã khiến nhiều tiểu thương chưa kịp thích nghi, dẫn đến việc tạm thời đóng cửa.

Thực chất, phần lớn tiểu thương chưa được chuẩn bị tâm thế đầy đủ để thích ứng với sự thay đổi. Các tiểu thương vốn quen với nếp kinh doanh thủ công, ít tiếp xúc với các quy định pháp luật và công nghệ. Cùng đó là các tiểu thương lo ngại về chi phí tuân thủ. Tốc độ tiếp cận, hiểu và thực thi pháp luật của tiểu thương chưa theo kịp với tốc độ hoàn thiện và triển khai chính sách của Nhà nước.

Theo chuyên gia, việc bắt buộc triển khai hóa đơn điện tử khởi tạo từ máy tính tiền là một chủ trương đúng đứn và phù hợp với xu thế hiện đại hóa quản lý thuế. Tuy nhiên, với đặc thù kinh doanh nhỏ, lẻ ở chợ truyền thống vốn quen với cách ghi chép thủ công thì cần có một giai đoạn quá độ hợp lý để tiểu thương làm quen và thích nghi.

Nếu được hướng dẫn kỹ lưỡng và thực hành thành thạo ngay từ đầu, bà con tiểu thương sẽ thấy việc sử dụng hóa đơn điện tử không hề phức tạp. Họ sẽ dần nhận ra lợi ích của việc minh bạch thông tin, nắm rõ thu – chi hàng ngày, từ đó quản lý kinh doanh hiệu quả hơn. Sau một thời gian ngắn, điều này sẽ trở thành thói quen và giúp họ yên tâm hơn khi kinh doanh, tránh được các rủi ro về thuế, đồng thời có thêm thời gian tập trung phát triển hoạt động buôn bán theo hướng bền vững và hiệu quả hơn.

Theo bà Quyên, để việc triển khai các quy định về thuế và hóa đơn điện tử được tiểu thương đón nhận thuận lợi, tránh gây gián đoạn hoạt động kinh doanh, cần có một lộ trình cụ thể, đồng thời đi kèm với các giải pháp hỗ trợ hiệu quả.

Trước hết, công tác tuyên truyền, phổ biến pháp luật cần được làm bài bản, sát với thực tế và dễ hiểu. Phải giải thích cho tiểu thương thấy được ý nghĩa nhân văn của việc nộp thuế – không chỉ là nghĩa vụ công dân mà còn là điều kiện để họ kinh doanh minh bạch, tiếp cận các chính sách hỗ trợ, mở rộng quy mô, tạo dựng thương hiệu lâu dài.

Nhiều tiểu thương lâu nay vẫn theo thói quen buôn bán nhỏ lẻ để mưu sinh, ít quan tâm đến pháp luật. Vì vậy, cần kiên trì tổ chức các buổi tập huấn, hội thảo, đối thoại, đặc biệt tại các khu chợ dân sinh, để vừa hướng dẫn kỹ năng thực hành, vừa lắng nghe và giải đáp kịp thời các vướng mắc.

Cùng đó, cơ quan quản lý cần rà soát, đơn giản hóa các quy trình, thủ tục – từ việc đăng ký, khởi tạo hóa đơn đến kê khai thuế – sao cho dễ tiếp cận, dễ hiểu, dễ thực hiện. Các công cụ hỗ trợ như phần mềm, máy tính tiền cần thân thiện với người dùng, chi phí hợp lý và có đội ngũ hỗ trợ kỹ thuật trực tiếp cho các tiểu thương.

Cuối cùng, sau giai đoạn hướng dẫn và chuyển đổi, cần có bước kiểm tra, giám sát nhẹ nhàng, mang tính chất hỗ trợ để phát hiện, bổ sung kịp thời những thiếu sót – tránh gây áp lực, từ đó tạo sự đồng thuận và từng bước thay đổi thói quen kinh doanh của tiểu thương theo hướng hiện đại và bền vững hơn.