Ngành xuất bản 'thoi thóp’ vì bản quyền

Thông điệp này được các diễn giả nhấn mạnh tại Diễn đàn Xuất bản số 2025 với chủ đề “Tương lai ngành xuất bản trong kỷ nguyên số”, do Công ty Cổ phần Sách Alpha (Alpha Books) phối hợp với Liên minh Sáng tạo Nội dung số Việt Nam (DCCA) và Trung tâm Bản quyền số (DCC) đồng tổ chức ngày 24/6 tại Hà Nội.

Ông Nguyễn Đình Chung – Giám đốc Trung tâm Bản quyền số cho rằng, xuất bản số là một phần trong hệ sinh thái nội dung số, vì vậy cần được bảo vệ bản quyền một cách toàn diện: từ đăng ký, kiểm soát phân phối bằng công nghệ, truyền thông nâng cao nhận thức đến hỗ trợ thực thi pháp luật.

Theo đánh giá sơ bộ của Trung tâm Bản quyền số, dù Luật Sở hữu trí tuệ sửa đổi năm 2022 và Nghị định 17 đã có hiệu lực, tình trạng vi phạm bản quyền tại Việt Nam vẫn còn phổ biến và chưa có nhiều chuyển biến tích cực.

Trên môi trường số, việc xử lý vi phạm bản quyền gặp khó khăn lớn, nhất là trong xác định giá trị thiệt hại mà hành vi vi phạm gây ra cho chủ sở hữu. Thêm vào đó, nhiều chủ thể quyền không đủ năng lực pháp lý hoặc không sẵn sàng theo đuổi đến cùng các vụ việc tranh chấp, khiến số vụ vi phạm được đưa ra xử lý trong những năm qua gần như không tăng.

Trăn trở trước tình trạng kinh doanh lậu sách diễn ra tràn lan, ông Nguyễn Nguyên – Cục trưởng Cục Xuất bản, In và Phát hành cho biết, vi phạm bản quyền là vấn đề gây đau đầu cho toàn ngành. Ông nhấn mạnh: “Ngành xuất bản lúc nào cũng trong trạng thái thoi thóp vì bản quyền. Nếu bản quyền không được bảo vệ thì mọi nỗ lực phát triển đều vô nghĩa”.

Theo ông Nguyên, để ngăn chặn tình trạng vi phạm bản quyền, không thể chỉ trông chờ vào cơ quan quản lý, mà cần sự chung tay của toàn xã hội. Trong đó, có ba mũi nhọn cần được thúc đẩy.

Thứ nhất, hoàn thiện thể chế pháp luật về bản quyền, dù quá trình này luôn chậm hơn thực tiễn.

Thứ 2, tăng cường liên kết giữa các tổ chức bảo vệ bản quyền, như Hội Truyền thông số, Hội Xuất bản Việt Nam, Trung tâm bảo vệ bản quyền sách và truyền thông;

Thứ 3, nâng cao hiệu quả thực thi pháp luật để tạo tính răn đe, đồng thời xây dựng văn hóa tôn trọng bản quyền và thúc đẩy thói quen sử dụng sản phẩm có trả phí.

Ông Nguyễn Thế Hùng – Giám đốc Công ty TNHH Điện tử AKI chia sẻ, việc ngăn chặn vi phạm bản quyền hiện nay còn nhiều khó khăn. Tuy nhiên, nếu cứ mang tư duy “chỉ làm khi chắc chắn chống được vi phạm”, thì rất nguy hiểm.

“Chúng ta đang ở thời điểm thuận lợi, khi giới trẻ tiếp cận sách theo cách văn minh hơn. Thay vì chỉ nghĩ đến ngăn chặn, hãy tập trung mang tri thức đến độc giả một cách nhanh chóng và tiện lợi nhất. Khi người dùng đã quen với việc sử dụng sản phẩm có tính tiện ích, hành vi vi phạm bản quyền sẽ tự nhiên giảm”, Giám đốc Công ty TNHH Điện tử AKI nói.

Ông Hùng cũng nhấn mạnh: “Từ khoá quan trọng nhất là mang lại sự thuận tiện cho người dùng. Khi họ đã có thói quen trả phí, đặc biệt là thế hệ trẻ, họ sẽ rất tôn trọng bản quyền và cả yếu tố môi trường”.

Bên cạnh bài toán bản quyền truyền thống, ngành xuất bản hiện cũng đối mặt với thách thức mới từ công nghệ trí tuệ nhân tạo (AI). AI có khả năng tổng hợp và tạo ra nội dung mà không cần đến con người, mở ra tiềm năng lớn nhưng đồng thời cũng đặt ra những lo ngại về giá trị thực của tri thức, vai trò của tác giả và tính pháp lý trong quản lý bản quyền đối với nội dung do AI tạo ra.

Tại diễn đàn, các chuyên gia cùng chung nhận định, khi bản quyền được tôn trọng và bảo đảm, ngành xuất bản Việt Nam mới có thể phát triển một cách bền vững trong kỷ nguyên số.