Tiến sĩ Đinh Minh Hiệp: Chủng nấm Đông trùng hạ thảo quý hiếm được nuôi cấy thành công ở Việt Nam

Tiến sĩ Đinh Minh Hiệp - người có 25 năm theo đuổi sinh học và nông nghiệp công nghệ cao.

Chào Tiến sĩ, hơn 25 năm theo đuổi sinh học và nông nghiệp công nghệ cao, xin ông cho biết nông nghiệp công nghệ cao nói chung và ngành nấm nói riêng ở Việt Nam có những thay đổi, chuyển biến như thế nào?

Tiến sĩ Đinh Minh Hiệp: Với nhiều năm làm nghiên cứu và làm việc, nền nông nghiệp của chúng ta đã có những bước tiến, thay đổi mạnh mẽ. Sau thời kì hội nhập kinh tế thế giới, chúng ta đã chuyển giao và ứng dụng rất nhiều công nghệ tiên tiến của nước ngoài như Nhật Bản, Isarel, Hàn Quốc vào quá trình sản xuất. Xây dựng được những mô hình canh tác nuôi trồng hiện đại như nhà kính, nhà lưới, hệ thống thủy canh, …, đem lại hiệu quả cao và không phụ thuộc nhiều vào điều kiện tự nhiên như trước đây. Đối với ngành nấm, cũng đã có những bước chuyển mình tích cực, chúng ta cũng đã chọn lọc được những chủng giống phù hợp điều kiện Việt Nam, áp dụng những công nghệ hiện đại vào quá trình nuôi trồng quy mô công nghiệp từ đó nâng cao năng suất chất lượng sản phẩm và giảm chi phí lao động.

Được biết, bắt đầu từ năm 2009 đến nay, ông bắt đầu nghiên cứu về Nấm kí sinh côn trùng trong đó có Đông trùng hạ thảo, cơ duyên nào đưa ông đến với việc nghiên cứu này?

Trước khi nghiên cứu nấm kí sinh công trùng, tôi đã làm nhiều nghiên cứu trên các hệ enzyme và trên nấm Trichoderma và rất vui khi những kết quả nghiên cứu này được ứng dụng vào thực tiễn. Sau này, trong một lần gặp gỡ trao đổi với các đồng nghiệp là PGS.TS Lê Huyền Ái Thúy, TS Trương Bình Nguyên tôi tình cờ biết đến Nấm kí sinh côn trùng nói chung và nấm Đông trùng hạ thảo nói riêng. Thực sự giai đoạn đó thông tin về nhóm nấm này còn rất hạn chế ở Việt Nam, với những đặc điểm thú vị của chúng và số lượng loài rất đa dạng, có rất nhiều ứng dụng trong y học, cụ thể loài Đông trùng Hạ thảo Cordyceps sinensis, nên chúng tôi đã cùng bắt tay để thực hiện các nghiên cứu trên nhóm đối tượng này.

Thế giới có hơn 500 loài Trùng thảo nhưng chỉ Đông trùng hạ thảo Tây Tạng mới chứa nhiều dược chất quý hiếm. Loại thảo dược này chỉ tồn tại ở độ cao 3.500-5.000m trên mực nước biển, trải qua 2-3 năm mới thực sự trở thành đông trùng hạ thảo. Vì vậy, loài tự nhiên đến từ Tây Tạng này cũng không dễ dàng để khai thác, như vậy, với thành công khi năm 2015 nhóm công bố nghiên cứu đầu tiên về nuôi cấy thành công Đông trùng hạ thảo Cordyceps sinensis lần đầu tiên ở Việt Nam đã thật sự tạo ra được tiếng vang lớn như thế nào? Ảnh hưởng của nghiên cứu đó đến ngày hôm nay thế nào?

Thực sự đây là công sức của cả tập thể nhóm nghiên cứu, chúng tôi rất may mắn khi được TS.Katsuji Yamanaka tặng chủng giống Đông trùng hạ thảo Cordyceps sinensis quý giá này. Tuy quá trình nghiên cứu gặp nhiều khó khăn nhưng cả tập thể đã nỗ lực để có được kết quả này. Cho đến hiện nay cả nhóm nghiên cứu rất tự hào khi lần đâu tiên nuôi cấy thành công loại nấm dược liệu quý hiếm này ở Việt Nam với quy mô công nghiệp.

Việc nhận được Giải Nhì Giải thưởng Sáng tạo TP.HCM về cụm công trình “Nghiên cứu bảo tồn và khai thác bộ sưu tập nấm kí sinh côn trùng tại Việt Nam” năm 2019 trong đó công trình về Đông trùng hạ thảo Cordyceps sinensis của ông đã chứng minh con đường nghiên cứu của ông đúng đắn và người tiêu dùng sẽ được hưởng “những quả ngọt” từ sản phẩm này. Có phải đây là bước ngoặt để Đông trùng hạ thảo CordyPure được hình thành?

Đầu tiên tôi rất vui khi những công sức của cả tập thể đã được ghi nhận đặc biệt là về mặt tinh thần. Đây cũng là động lực để chúng tôi tiếp tục cống hiến cho việc nghiên cứu và đưa những giá trị tốt nhất vào cuộc sống, thúc đẩy việc hoàn thiện công nghệ chuyển giao công nghệ và thương mại hóa thành công sản phẩm CordyPure.

Tiến sĩ Đinh Minh Hiệp (giữa) cùng các cộng sự thử nghiệm các mẫu nấm Đông trùng hạ thảo.

Đông trùng hạ thảo CordyPure là sản phẩm viên nang đầu tiên và duy nhất tại Việt Nam có 100% chủng nấm Đông trùng hạ thảo Cordyceps sinensis Tây Tạng đã được nhóm nghiên cứu của ông chuyển giao và thương mại. Để có được thành quả này, ông cùng đồng sự đã gặp những khó khăn, thuận lợi gì trong quá trình nghiên cứu?

Về thuận lợi, đầu tiên tôi thấy đó là nhân lực của chúng tôi đều hiểu biết về khoa học công nghệ nói chung cũng như công nghệ sinh học nói riêng, nên việc sử dụng những kĩ thuật, những phương pháp nghiên cứu dễ dàng tiếp cận hơn so với những người không phải chuyên môn.

Thứ 2 là chúng tôi cùng hợp tác với các đơn vị nghiên cứu, phòng thí nghiệm hiện đại nên nhận được giúp đỡ về cơ sở vật chất để tiến hành một số nghiên cứu chuyên môn sâu.

Thứ 3 là chúng tôi ở ngay tại Thành phố Hồ Chí Minh, mọi thứ sẽ được thực hiện dễ dàng như việc hợp tác, trao đổi nghiên cứu cũng như thuận lợi cho việc mua sắm các trang thiết bị, hóa chất…

Và thuận lợi cuối cùng mà tôi muốn nhắc đến đó là chúng tôi có chủng giống Đông trùng hạ thảo Cordyceps sinensis nguồn gốc rõ ràng được chứng mình bằng phương pháp giải trình tự DNA.

Đó là những điểm thuận lợi mà chúng tôi có được từ những ngày đầu khi mới tiếp cận nghiên cứu cho đến việc chuyển giao ứng dụng.

Còn về những khó khăn thì không thể kể hết được, tôi sẽ nói cơ bản vài ý như sau:

Khó khăn đầu tiên là việc tiếp cận về nấm Đông trùng hạ thảo, vì chúng tôi biết đến nó vào năm 2009, lúc đó còn quá mới mẻ ở Việt Nam, nguồn thông tin còn hạn chế nên việc tìm tòi và nghiên cứu cũng gặp khó khăn.

Thứ 2 là kinh phí chúng tôi không có nhiều, chúng tôi tự chi ra các khoản để nghiên cứu, mà bạn biết nghiên cứu thì phát sinh rất nhiều thứ về máy móc, hóa chất, thiết bị,… chúng tôi đều tự chi trả, thậm chí có những lúc phải vay mượn gia đình, bạn bè để các nghiên cứu theo đúng tiến độ. Thỉnh thoảng nhận được đề tài thì chúng tôi mới có thêm được một phần kinh phí để trang trải.

Thứ 3 từ nghiên cứu cơ bản ra quy mô sản xuất lớn để ứng dụng cũng là một vấn đề khó khăn, chúng tôi phải điều chỉnh quy trình nuôi cấy cho phù hợp như các điều kiện nuôi trồng để đạt được năng suất và chất lượng tốt nhất cũng như thiết kế các hệ thống phòng nuôi trồng, phòng cấy giống và các hệ thống lưu trữ bảo quản đặc thù cho Đông trùng hạ thảo.

Ông đã vinh dự được nhận Giải thưởng sáng tạo TP.HCM năm 2019.

Khi mà công dụng của Đông trùng hạ thảo được lan truyền rộng rãi, tất nhiên, nhu cầu sử dụng của đông đảo của người tiêu dùng cũng tăng lên. Làm sao để người sử dụng chọn được một sản phẩm Đông trùng hạ thảo “THẬT” và chất lượng, rất mong nhận được lời khuyên từ ông, một chuyên gia về nghiên cứu Đông trùng hạ thảo?

Thực ra vấn đề này tưởng dễ nhưng lại rất khó, nên để làm sao chọn được một sản phẩm Đông trùng hạ thảo thật và chất lượng thật thì phải tìm được công ty sản xuất hoặc cung cấp uy tín. Mình phải dựa vào nguồn thông tin tin cậy và những đánh giá khách quan của những khách hàng đã sử dụng trước đó. Bên cạnh đó, bản thân mỗi chúng ta khi muốn sử dụng một sản phẩm tốt nào đó thì cần tìm hiểu sơ bộ để có kiến thức về sản phẩm đó, những đặc tính đặc trưng mà sản phẩm bắt buộc có, đối với Đông trùng hạ thảo thật thì phải xác định danh tính rõ ràng của chủng nấm, phải quan tâm đến dược chất bên trong của nó như adenosine, mannitol, polysaccharide, β-glucan,… Những hoạt chất này sẽ được công bố minh bạch nếu sản phẩm Đông trùng hạ thảo thật và chất lượng.

Đông trùng hạ thảo Cordyceps militaris là chủng nấm màu cam được nuôi trồng rất phổ biến. Tên gọi đúng là Nhộng trùng thảo nhưng để tăng giá trị sản phẩm nên các đơn vị sản xuất vẫn gọi là Đông trùng hạ thảo. Theo tôi biết, đa số người dùng đều không phân biệt được “Nhộng trùng thảo” và “Đông trùng hạ thảo”, như vậy, chỉ cần căn cứ vào giá thành sản phẩm, hoặc hình chủng nấm là người tiêu dùng thông minh có thể phân biệt được sản phẩm mình mua là Nhộng trùng thảo hay Đông trùng hạ thảo, phải không, thưa ông?

Thực tế, Đông trùng hạ thảo xuất phát từ Tây Tạng, được ghi nhận trong thư tịch của Tây Tạng và Trung Quốc cách đây khoảng 1.500 năm và người ta ghi nhận đây là một vị thuốc dược liệu có dạng hình con sâu và nấm sẽ mọc lên từ đầu sâu, chỉ mọc 1 nhánh duy nhất với tên gọi khoa học là Cordyceps sinensis, nó thường phân bố ở vùng rất khắc nghiệt, 3500m – 5000m vùng núi Hymalaya. Và sau khi phát hiện ra Đông trùng Hạ thảo thì người ta cũng phát hiện ra chủng nấm này có rất nhiều “anh em”. Chủng nấm Cordyceps militaris, tên hay gọi là Nhộng trùng thảo, nó thường có ký chủ là con nhộng, màu vàng cam và được nuôi trồng rất phổ biến ở Trung Quốc và ở Việt Nam. Ở Hàn Quốc thì có phát triển một loại nấm có tên là Bông tuyết trùng thảo Isaria tenuipes (Cordyceps takaomontana) có màu trắng như bông tuyết ở tự nhiên. Tất cả các chủng nấm kể trên được xếp vào nhóm nấm kí sinh côn trùng hay gọi là nấm trùng thảo. Nhìn về mặt hình thái của chủng nấm thì chúng ta cũng sẽ biết được đâu là nấm Đông trùng Hạ thảo và đâu là Nhộng trùng thảo hay Bông tuyết trùng thảo, nó sẽ khác nhau hoàn toàn.

Thứ hai là về giá cả, Đông trùng hạ thảo Cordyceps sinensis tự nhiên sẽ có giá rất đắt, dao động từ 1,5 tỷ - 3 tỷ và càng ngày giá cả càng tăng vì độ khan hiếm của nó. Còn về nấm Nhộng trùng thảo Cordyceps militaris thì do được nuôi trồng nhân tạo rất phổ biến nên giá cả của nó sẽ thấp hơn rất nhiều, thị trường dao động từ 25 – 100 triệu/kg. Nên nhìn vào giá cả thì chúng ta cũng có thể phân biệt đông trùng hạ thảo thật là như thế nào.

Tuy nhiên, do giá trị của nấm Đông trùng hạ thảo quá cao như vậy và ngày càng khan hiếm sẽ dẫn đến những loại hàng giả (người ta sẽ dùng kĩ thuật sử dụng những nguyên liệu khác để tạo thành nấm giống nấm tự nhiên, giá thành sẽ rẻ hơn) hoặc họ sẽ dùng kĩ thuật tách chiết công nghệ cao để chiết hết hoạt chất bên trong nấm mà vẫn giữ được hình dạng bên ngoài, chính vì thế giá thành họ bán sẽ rẻ hơn, tuy nhiên đó lại là “rác” dược liệu, không còn hoặc còn rất ít dược chất.

Việc sử dụng sản phẩm không thuộc chủng nấm Đông trùng hạ thảo Cordyceps sinensis, liệu có mang lại những hệ quả không mong đợi nào không thưa ông? Và việc được sử dụng sản phẩm chính hãng, có những công dụng như thế nào với sức khỏe của người tiêu dùng?

Tại Việt Nam, chúng tôi đã nghi nhận được một số trường hợp nấm trùng thảo mọc ngoài tự nhiên có thể gây ngộ độc khi sử dụng như ở Đăk Lăk và Bình Thuận khi sử dụng một số loài nấm kí sinh từ ve sầu.

Một số loài nấm trùng thảo khác đã được thương mại như nấm Nhộng trùng thảo hay Bông tuyết trùng thảo, chúng ta có thể sử dụng bình thường với công dụng tốt, tuy nhiên cái mình mong đợi nó sẽ không bằng nấm Đông trùng hạ thảo. Tôi ví dụ liên tưởng cho dễ hiểu như này: nói về sâm thì có nhiều loại, vì sao nhân sâm lại có giá trị hơn đẳng sâm, hay nhân sâm Việt Nam (sâm Ngọc Linh) lại có giá trị hơn sâm Hàn Quốc, tại sao người dùng có thể bỏ ra trăm triệu để mua 1 cây sâm Việt Nam, trong khi số tiền đó có thể mua được trăm kí sâm Hàn Quốc, đó là vì họ thấy được giá trị và công dụng của nó mang lại.

Vì vậy, sử dụng loại nào cũng tốt, quan trọng là nguồn cung cấp cho bạn có đáng tin cậy hay không.

Việc sử dụng Đông trùng hạ thảo chính hãng có công dụng như thế nào?

Theo các tài liệu nghiên cứu từ trong nước cũng như quốc tế thì người ta thấy Đông trùng Hạ thảo có tới hơn 35 công dụng ví dụ như bổ phế, bổ thận, dưỡng khí, ích tinh … đây là tên gọi theo Đông y, còn trong Tây y thì có các bệnh như bệnh đái tháo đường, chống viêm cho bệnh nhân gout,…tác dụng mà thấy nổi bật là tăng sức đề kháng thông qua việc tăng cường miễn dịch, có khả năng phòng chống ung thư rất tốt – đây là 1 tác dụng mà người ta rất quan tâm tới của Đông trùng Hạ thảo Cordyceps sinensis, những người bị ung thư họ thường hay phải hóa trị, xạ trị thì tác dụng phụ của nó ghê gớm, nên dùng Đông trùng Hạ thảo Cordyceps sinensis thì tác dụng phụ của thuốc hóa trị, xạ trị giảm đi rất nhiều. Tốt cho tim, gan, thận, phổi, nam giới thì thường thích tốt cho thận do nó sẽ tăng cường sinh lực.

Cảm ơn những chia sẻ của ông!