Cải tổ hay khủng hoảng?

 Báo cáo đặc biệt của Ngân hàng Thế giới (WB) và Trung tâm nghiên cứu phát triển (DRC) thuộc Quốc vụ viện Trung Quốc đưa ra một “tối hậu thư” cho Chính phủ Trung Quốc: hãy ngừng nuông chiều các tập đoàn nhà nước, nếu không sẽ phải đối mặt với khủng hoảng.

Theo báo Wall Street Journal (WSJ), WB và DRC sẽ công bố báo cáo mang tên “Trung Quốc 2030” vào ngày 28-2. Trong báo cáo này, các chuyên gia kinh tế của WB và DRC đưa ra cảnh báo: trong những năm tới, GDP của Trung Quốc sẽ suy giảm mạnh, nền kinh tế rơi vào “bẫy thu nhập trung bình” và khối ngân hàng - tài chính sẽ bị chôn vùi trong khủng hoảng. Giải pháp duy nhất để tránh khỏi viễn cảnh u ám này là cải tổ sâu rộng hệ thống kinh tế.

Theo báo cáo, biện pháp cải tổ quan trọng nhất là ngừng nuông chiều quá mức các tập đoàn nhà nước, buộc các tập đoàn nhà nước phải hoạt động giống như những doanh nghiệp thương mại thực thụ. “Khu vực nhà nước Trung Quốc đang đứng trước ngã ba đường - báo cáo dẫn lời doanh nhân Fred Hu, giám đốc Công ty đầu tư Primavera Capital ở Bắc Kinh - Chính phủ cần xác định muốn một chủ nghĩa tư bản nhà nước do các tập đoàn nhà nước khổng lồ thao túng, hay một nền kinh tế thị trường thực chất”.

WSJ cho biết các chuyên gia kinh tế Mỹ dự báo sau một thời kỳ dài tăng trưởng nóng, GDP của Trung Quốc sẽ chỉ tăng 8% trong năm 2012 và chậm dần xuống còn 6,6% từ năm 2013-2016. Nhóm chuyên gia của Đại học California (Mỹ), Ngân hàng Phát triển châu Á, Đại học Hàn Quốc... báo động từ năm 2015, tăng trưởng của Trung Quốc sẽ liên tục giảm và sẽ là một thảm họa đối với nền kinh tế thế giới. Lý do: với châu Âu và Nhật suy thoái, Mỹ tăng trưởng yếu, các nhà sản xuất hàng hóa từ Mỹ Latin, châu Á, Bắc Mỹ cho đến Trung Đông đều đang dựa vào Trung Quốc để tăng trưởng.

Càng ưu đãi càng yếu kém

Theo thống kê của Tổng liên đoàn Lao động Trung Quốc, 85% trong số 500 doanh nghiệp nhà nước lớn nhất Trung Quốc là các tập đoàn (SOE) lớn. Các SOE hiện kiểm soát toàn bộ khu vực trọng yếu của nền kinh tế Trung Quốc, từ năng lượng, khoáng sản, viễn thông đến các ngành công nghiệp hạ tầng. Mặt khác, các SOE luôn được các ngân hàng nhà nước Trung Quốc cho vay vốn dễ dàng với lãi suất ưu đãi. Ngược lại, các doanh nghiệp vừa và nhỏ, tư nhân có rất ít cơ hội tiếp cận nguồn vốn của ngân hàng, mà nếu có phải chịu mức lãi suất rất cao.

Báo Chứng Khoán Trung Quốc dẫn nguồn Ủy ban Giám sát ngân hàng Trung Quốc tiết lộ các SOE thường được vay với mức lãi suất hằng năm chỉ 7,2%. Thông qua bên thứ ba là các công ty tài chính, các SOE lấy một phần nguồn vốn vay này cho các doanh nghiệp vừa và nhỏ, tư nhân vay lại với mức lãi suất “cắt cổ” 36-60%.

Rất nhiều SOE lớn có công ty con hoạt động trong lĩnh vực địa ốc. Chính tình trạng này đã đẩy giá nhà đất tại Trung Quốc lên cao ngất ngưởng, tạo ra một bong bóng nguy hiểm mà chính quyền Bắc Kinh đang cố làm xẹp xuống. Các quan chức phương Tây cáo buộc sự ưu đãi mà Bắc Kinh dành cho các SOE đã làm méo mó sự cạnh tranh quốc tế. Giới chuyên gia Trung Quốc thậm chí còn chỉ trích các SOE đã triệt tiêu cạnh tranh, lợi dụng thế độc quyền để tăng giá hàng hóa và dịch vụ vô tội vạ, đầu tư bừa bãi ngoài ngành, trong khi đóng góp chẳng được là bao cho ngân sách nhà nước!

Được ưu đãi cực lớn, nhưng các SOE hoạt động kém hiệu quả. Tân Hoa xã dẫn báo cáo của Viện Kinh tế học Unirule tại Bắc Kinh cho biết lợi nhuận trung bình tính trên giá trị vốn sở hữu của các SOE chỉ khoảng 8,2%, thấp hơn mức 12,9% của khối doanh nghiệp tư nhân. Giới chuyên gia kinh tế khẳng định nếu tính tới các yếu tố thuận lợi như chi phí tín dụng thấp, dễ tiếp cận nguồn đất đai với giá thấp hơn thị trường, lợi nhuận trung bình của các SOE chỉ nhỉnh hơn 6%.

Những năm gần đây, các SOE lớn liên tục đầu tư ra nước ngoài và thua lỗ nặng. Theo tạp chí Tài Kinh, ba SOE dầu khí lớn của Trung Quốc là CNPC, Sinopec và CNOOC đã đầu tư khoảng 70 tỉ USD vào 144 dự án dầu khí ở nước ngoài tính đến cuối năm 2010. Khoảng 2/3 các dự án này đã bị thua lỗ. Chẳng hạn, trong một dự án khai thác dầu ở Iraq, CNPC thu về 2 USD/thùng nhưng đã chi tới 4-5 USD/thùng cho lương, thiết bị cùng các chi phí khác.

Năm 2010, Tập đoàn Xây dựng đường sắt Trung Quốc (CRCC) lỗ tới 641 triệu USD trong dự án xây dựng một tuyến đường sắt 1,8 tỉ USD ở Saudi Arabia. Chính phủ Trung Quốc phải sử dụng tiền thuế của dân để bù lỗ cho CRCC, gây bức xúc lớn trong dư luận. Riêng năm 2008, do khủng hoảng kinh tế, khoảng 68 SOE lớn đã thiệt hại tổng cộng 11,4 tỉ USD vì các dự án đầu tư nước ngoài thua lỗ.

Phải phá bỏ độc quyền

Không chỉ làm ăn yếu kém, các SOE còn liên tục để xảy ra xìcăngđan tham nhũng, biển thủ công quỹ, trốn thuế, tiêu xài vô tội vạ. Theo Tân Hoa xã, Văn phòng Kiểm toán quốc gia năm 2011 đã phát hiện lãnh đạo 17 SOE trốn thuế, sử dụng sai mục đích công quỹ.

Tập đoàn Sinopec bị phát hiện chi hàng chục triệu USD cho các khoản ăn chơi, mua rượu xịn và chi thưởng bất hợp pháp cho lãnh đạo. Năm 2009, chủ tịch Sinopec Trần Đồng Hải bị xử tử hình do tham nhũng 28,6 triệu USD để chi tiêu riêng và nuôi bồ nhí. Chi nhánh tỉnh An Huy của Tập đoàn Lưới điện quốc gia bị phát hiện mua xe hơi xịn cho 300 quan chức cấp cao của công ty.

Tạp chí Tài Kinh cho biết năm 2011, phó chủ tịch Tập đoàn Viễn thông quốc gia Trung Quốc Trương Xuân Giang bị sa thải vì tội làm giả giấy tờ tài chính để che giấu lỗ. Trước khi tập đoàn này sáp nhập với Hãng China Unicom, Trương và các quan chức đã giấu mức lỗ khổng lồ 2,9 tỉ USD.

Hàng chục lãnh đạo các SOE từ viễn thông, năng lượng hạt nhân, dầu khí... cũng đang bị điều tra. Trung Quốc Nhật Báo dẫn lời nhà kinh tế Lâm Nguyệt Tần thuộc Đại học Khoa học xã hội Trung Quốc nhận định các lãnh đạo tha hóa trong các tập đoàn nhà nước “đang bán rẻ đất nước mình”, bởi họ dễ dàng lạm dụng chức quyền mà không bị kiểm soát.

Theo WB và DRC, Ủy ban Giám sát tài sản quốc gia (SASAC), cơ quan quản lý các tập đoàn nhà nước phải chịu trách nhiệm về hiện trạng này. SASAC đang nắm cổ phần chi phối ở 120 SOE lớn nhất Trung Quốc, quản lý 3.700 tỉ USD tài sản, nhưng dường như bất lực trong việc giám sát hoạt động của các SOE này. Báo cáo của WB và DRC cho biết SASAC thậm chí còn tiếp tay cho sự yếu kém khi luôn chuyển lãi từ các doanh nghiệp làm ăn hiệu quả sang bù lỗ cho những doanh nghiệp thua lỗ.

“Trung Quốc cần hạn chế vai trò của các tập đoàn nhà nước, phá vỡ vai trò độc quyền của các tập đoàn nhà nước, đa dạng hóa sở hữu và giảm bớt rào cản đối với các doanh nghiệp tư nhân” - Chủ tịch WB Robert Zoellick nhấn mạnh.

Trong báo cáo, các chuyên gia WB và DRC khuyến cáo chính quyền Bắc Kinh nên để cho các hãng quản lý tài sản giám sát hoạt động của các tập đoàn nhà nước, buộc họ phải ngừng các hoạt động kinh doanh ngoài ngành... Chỉ khi kiểm soát được các tập đoàn nhà nước, nền kinh tế Trung Quốc mới tránh được nguy cơ khủng hoảng.

Theo Tuoitre