Mobile Money: Miếng bánh hàng nghìn tỷ, nhưng ẩn chứa nhiều rủi ro

Mobile Money - mỗi thuê bao di động trở thành 1 ví điện tử

Những năm gần đây Bộ TT&TT luôn nỗ lực xây dựng chính sách thúc đẩy tạo không gian tăng trưởng mới cho doanh nghiệp viễn thông. Trong đó, Mobile Money được Bộ TT&TT coi là giải pháp mạnh mẽ để thúc đẩy việc thanh toán không dùng tiền mặt, tạo không gian tăng trưởng mới. Chính vì vậy, trong 2 năm qua Bộ TT&TT đã luôn chủ động làm việc với Ngân hàng Nhà nước và các bộ, ngành liên quan, các doanh nghiệp viễn thông để trình Thủ tướng ban hành quyết định cho phép triển khai thí điểm Mobile Money.

Ngày 9/3/2021, Thủ tướng đã ban hành Quyết định số 316/QĐ-TTg thí điểm dùng tài khoản viễn thông thanh toán cho các hàng hóa, dịch vụ có giá trị nhỏ (Mobile Money). Sau Quyết định số 316/QĐ-TTg, các nhà mạng sẽ phải xây dựng, gửi hồ sơ đề nghị triển khai thí điểm dịch vụ MobileMoney tới Ngân hàng Nhà nước xem xét, thẩm định. Ngân hàng Nhà nước, Bộ Công an, Bộ Thông tin và Truyền thông sẽ cùng hướng dẫn, thẩm định, đánh giá, quản lý, giám sát, thanh tra, kiểm tra hoạt động thí điểm Mobile Money.

Mobile Money (hay Tiền điện tử trên thiết bị di động) không phải là khái niệm mới trên thế giới, tính đến hết năm 2019, thế giới có 95 nước chấp nhận Mobile Money với hơn 1 tỷ tài khoản được đăng ký, giao dịch trung bình mỗi ngày 1,9 tỷ USD, mang lại lợi ích rất lớn cho người dân, đặc biệt là người dân có thu nhập thấp, sống ở vùng nông thôn, khó tiếp cận với các ngân hàng thương mại truyền thống. Ứng dụng này cho phép thuê bao di động có thể đăng ký sử dụng dịch vụ Tiền điện tử để chuyển tiền, rút tiền, thanh toán hóa đơn thông qua hệ thống kinh doanh của các doanh nghiệp di động.

Khác với các dịch vụ Ví điện tử, trung gian thanh toán đang cung cấp trên thị trường, dịch vụ Mobile Money không yêu cầu người sử dụng phải có tài khoản ngân hàng mà chỉ cần có 1 số điện thoại di động. Với tỷ lệ người dân có điện thoại di động ở mức cao, đến cuối năm 2019, Việt Nam có 129,5 triệu thuê bao, trong đó số điện thoại di động băng rộng 3G và 4G là hơn 61,3 triệu thuê bao, mạng điện thoại di động đã được phủ kín hầu hết các địa phương trên toàn quốc, Mobile Money được kỳ vọng sẽ tiếp cận được bộ phận lớn người dân, đặc biệt với những người ở vùng sâu, vùng xa, chưa có tài khoản ngân hàng. Dịch vụ Mobile Money sẽ song hành cùng các doanh nghiệp trong lĩnh vực tài chính, ngân hàng, góp phần phổ cập dịch vụ tài chính, thanh toán đến toàn bộ người dân, thúc đẩy xu hướng thanh toán không dùng tiện mặt theo đúng định hướng của chính phủ.

Việc cung cấp Mobile Money sẽ mang lại doanh thu hàng nghìn tỷ đồng cho các nhà mạng, trong bối cảnh các dịch vụ viễn thông đang bão hòa.

Mobile Money: Miếng bánh nghìn tỷ

Loại hình tiền di động sẽ cho phép các doanh nghiệp viễn thông tham gia vào thị trường thanh toán, đem lại nguồn doanh thu mới trong bối cảnh thị trường dịch vụ viễn thông, truyền thống hiện đã bão hòa.

Theo nguồn tin từ MobiFone, với việc thành lập Trung tâm cung cấp dịch vụ số MobiFone MDS, triển khai cung cấp dịch vụ Mobile Money, đây sẽ là những mảnh ghép quan trọng hoàn thiện hệ sinh thái số của MobiFone, thúc đẩy MobiFone phát triển mạnh mẽ theo hướng chuyển đổi số. Thị trường Mobile Money được dự đoán tăng trưởng nhanh và phát triển tốt với chính sách thúc đẩy thanh toán không dùng tiền mặt của Chính phủ. Mobile Money là một cấu phần quan trọng trong tổng thể chiến lược của MobiFone nhằm đẩy nhanh quá trình chuyển đổi số, mở rộng lĩnh vực kinh doanh ngoài viễn thông, phát triển hệ sinh thái thương mại điện tử, thanh toán, tài chính. Dự kiến Mobile Money sẽ chiếm khoảng 10% doanh thu của MobiFone.

Về phía VinaPhone cũng cho hay, VNPT đã chuẩn bị sẵn sàng về công nghệ, hạ tầng kỹ thuật, nhân lực để khi được phê duyệt thử nghiệm sẽ sẵn sàng triển khai ngay. VNPT là đơn vị nhiều kinh nghiệm thực tiễn triển khai trung gian thanh toán, lại sẵn sàng các công nghệ, hạ tầng kết nối cũng như công nghệ xác thực (iKYC), an ninh bảo mật… tương đương hệ thống ngân hàng. Hiện VNPT là nhà mạng có lợi thế rất lớn trong Mobile Money với một hệ sinh thái tài chính số khá hoàn chỉnh. VNPT Pay đã có gần 50.000 điểm chấp nhận thanh toán. VNPT cũng đã hoàn thiện toàn bộ giải pháp công nghệ và kỹ thuật với hệ sinh thái dịch vụ, gồm mạng giáo dục Việt Nam (VnEdu), dịch vụ phần mềm quản lý bệnh viện (VNPT HIS), dịch vụ phần mềm một cửa điện tử VNPT-iGate, Giải pháp định danh vạn năng Mobile Connect . Đặc biệt là năm 2020 ví điện tử VNPT Pay đã được kết nối với Cổng Dịch vụ công quốc gia và luôn là đơn vị đi đầu trong việc cung cấp dịch vụ thanh toán trực tuyến qua hệ thống này.

Tập đoàn Viettel cũng cho biết, Viettel đã chuẩn bị đầy đủ các điều kiện triển khai dịch vụ Mobile Money ngay sau khi được cấp phép. Cụ thể, Viettel đã xây dựng hạ tầng chấp nhận thanh toán, hệ thống cung cấp dịch vụ từ thành thị đến nông thôn, vùng sâu, vùng xa. Hệ sinh thái số thiết thực cũng đã được hình thành gồm thanh toán số và các dịch vụ tài chính số, thương mại điện tử trên nền thanh toán số.

Viettel hiện có mạng lưới điểm giao dịch và chấp nhận thanh toán hơn 200.000 điểm trên toàn quốc. Viettel từ sớm cũng được cấp phép dịch vụ ví điện tử và trung gian thanh toán và hệ thống xử lý hằng tháng dòng tiền hơn 50.000 tỷ đồng và hơn 30 triệu giao dịch. Hệ thống của Viettel có thể ngay lập tức đáp ứng 60 triệu thuê bao sử dụng Mobile Money.

Trong lộ trình phát triển của Viettel đối với dịch vụ Mobile Money là đến năm 2025, Viettel dự kiến có khoảng 26 triệu thuê bao sử dụng dịch vụ Mobile Money, trong đó riêng dịch vụ thanh toán (với các hàng hóa, dịch vụ có giá trị nhỏ) với mức chi tiêu trung bình qua kênh này là 300.000 đồng/thuê bao. Như vậy, doanh thu trung bình với dịch vụ Mobile Money (chỉ riêng dịch vụ thanh toán) của Viettel vào năm 2025, ước tính khoảng 7.000 – 8.000 tỷ đồng/tháng.

Một vấn đề được các đơn vị chấp nhận thanh toán, người dùng cá nhân và cả nhà mạng quan tâm là hạn mức giao dịch không quá 10 triệu đồng/tháng đối với mỗi tài khoản Mobile Money cho tổng các giao dịch như rút tiền, chuyển tiền và thanh toán. Theo ý kiến của các nhà mạng, hạn mức này quy định trong thời gian thí điểm là hợp lý vì còn liên quan đến nhiều yếu tố như quy mô thí điểm, lượng khách hàng, an ninh bảo mật, phòng chống rửa tiền. Nhưng khi kết thúc thí điểm, tùy tình hình thực tế kết quả, có thể sẽ nâng hạn mức lên mức cao hơn hoặc không nên hạn chế”.

Mobile Money ẩn chứa nhiều rủi ro

Trong bài phỏng vấn với Doanh nghiệp Việt Nam trước đây, chuyên gia tài chính ngân hàng Nguyễn Trí Hiếu nhấn mạnh rằng, việc thanh toán qua tài khoản di động có nhiều lợi ích là giúp nền kinh tế tiến xa hơn trong việc thanh toán phi tiền mặt, nhưng cũng ẩn chứa nhiểu rủi ro mà những nhà làm chính sách không thể bỏ qua.

Theo ông Nguyễn Trí Hiếu, nói chung về điểm lợi thì việc cho phép nhà mạng cung cấp dịch vụ Mobile Money rất có lợi. Hiện tại Việt Nam chỉ có vào khoảng hơn 30% dân số là có tiếp cận với hệ thống dịch vụ ngân hàng. Còn phần lớn tại những vùng sâu, vùng xa, vùng nông thôn rất nhiều người không có tài khoản ngân hàng, không tiếp cận được với dịch vụ ngân hàng. Đây là điều lợi ích rất lớn cho quốc gia và cho người dân.

Nhưng ông Nguyễn Trí Hiếu cũng cảnh báo những rủi ro có thể xảy ra. Ví dụ, như trường hợp nhà mạng khi nhận tiền của người dân có bảo đảm được an toàn cho số tiền gửi của người dân, có bảo đảm được là các nhà mạng không sử dụng số tiền gửi của người dân cho những hoạt động đầu tư sai mục đích, và nhất là có thể sàng lọc và loại bỏ những hoạt động rửa tiền.

Qui định hiện hành cũng hàm chứa một rủi ro khác, đó là việc quản lý số tiền trong các ví điện tử của nhà mạng. Đây là số tiền mà người dùng ví điện tử để trong tài khoản, nếu nhà mạng chỉ cho phép sử dụng số tiền đó cho ví điện tử thì không vấn đề gì.

Nhưng nếu nhà mạng sử dụng số tiền đó cho những mục đích không liên quan đến ví điện tử, chẳng hạn như họ dùng để đầu tư vào những thị trường tài chính cho vay, hay đầu tư qua đêm, hoặc là cho vay hay đầu tư trong ngày. Nếu chẳng may họ bị thua lỗ ở trên thị trường tài chính đó thì số tiền trên tài khoản ngân hàng sẽ bị mất đi, trong khi ví điện tử của khách thì vẫn còn số tiền mà danh chính ngôn thuận vẫn được sử dụng. Dẫn đến việc khách hàng có thể có một cái ví điện tử mà không có tiền bảo chứng

Với hàng chục triệu tài khoản ví điện tử nhà mạng sẽ quản lý một số dư rất lớn trong tài khoản, sẽ rủi ro rất lớn nếu Ngân hàng Nhà nước chưa có công cụ để kiểm soát số dư của các ví điện tử.

“Hiện tại tôi được biết Ngân hàng Nhà nước chưa có công cụ hữu hiệu để kết nối được với số tiền trên tài khoản ngân hàng của các nhà mạng, với số dư ví điện tử Mobile Money của người dùng và được cập nhật “live”. Nên có thể tạo một lỗ hổng lớn khi các nhà mạng có thể sử dụng số tiền trong ví điện tử của khách hàng ngoài mục đích”, ông Hiếu nói.

Tất nhiên Ngân hàng Nhà nước (NHNN) có thể bắt buộc nhà mạng phải báo cáo hàng ngày số dư trên ví điện tử và số dư này phải tương ứng với số dư trên tài khoản ngân hàng, và CNTT có thể hổ trợ việc kết nối này và báo động cho NHNN nếu có sự chênh lêch bất cứ lúc nào, nhưng hình như kỹ thuật này chưa được áp dụng và nếu có được áp dụng thì liệu NHNN có nguồn lực để theo dõi thường xuyên và có biện pháp chế tài đối với nhà mạng khi bị phát hiện.

Quy định thử nghiệm cũng cho phép người dân có thể nộp tiền mặt vào tài khoản Mobile Money, thay vì bắt buộc phải nộp vào tài khoản ngân hàng như các ví điện tử khác. Tuy nhiên, các chuyên gia tài chính cũng cảnh báo rằng, cần phải có biện pháp kiểm soát được dòng tiền nộp vào các nhà mạng thông qua quy trình để chống rửa tiền. Chẳng hạn theo Luật chống rửa tiền, tổ chức tài chính phải nhận diện khách hàng nếu khách hàng thực hiện một giao dịch tiền mặt từ 300 triệu đồng trở lên và phải truy cứu nguồn gốc số tiền đó ở đâu, để đại lý của ngân hàng hay nhà mạng gửi báo cáo thông tin lên Cục Quản lý chống rửa tiền của Ngân hàng Nhà nước. Nhưng việc này còn rất khó để thực hiện vì ngay bản thân các ngân hàng còn chưa thực hiện hoạt động chống rửa tiền một cách hoàn hảo, huống chi các đại lý của ngân hàng hay nhà mạng.