Nhôm Xingfa Trung Quốc "lấn sân" thị trường Việt Nam và sự bất an của doanh nghiệp trong nước

Việt Nam nằm trrong Khu vực châu Á - Thái Bình Dương đại diện cho thị trường lớn nhất và cũng được dự đoán là thị trường phát triển nhanh nhất trong giai đoạn 5 năm tới do tiêu thụ ngày càng tăng từ các nước như Trung Quốc, Ấn Độ và Nhật Bản. Dự báo tốc độ tăng trưởng ngành nhôm Việt Nam đạt 7%/năm. Trong đó, nhôm định hình được kỳ vọng sẽ thống trị thị trường trong thời gian tới. Tuy vậy, thị trường nhôm Việt Nam đứng trước 3 thách thức lớn: công suất dư thừa; phòng vệ thương mại, xu hướng bảo hộ nền sản xuất trong nước; chuyển dịch dòng vốn đầu tư sản xuất từ Trung Quốc sang Việt Nam.

Tại diễn đàn DN ngành nhôm Việt Nam 2023 do Hội Nhôm thanh định hình Việt Nam (VAA) phối hợp với Văn phòng Ban Nghiên cứu phát triển kinh tế tư nhân (Ban IV) tổ chức ngày 17/5 tại Hà Nội, một trong những nội dung được VAA cũng như các chuyên gia dành thời gian phân tích sâu là xu hướng dịch chuyển dòng vốn đầu tư sang ngành nhôm Việt Nam những năm gần đây rất rõ nét. Trong đó, chủ yếu là dòng vốn đến từ các nhà sản xuất nhôm Trung Quốc. Điển hình là vụ việc công ty Xingfa Quảng Đông đang chuyển hướng đầu tư sản xuất tại Việt Nam.

Theo ông Vũ Văn Phụ – Phó Chủ tịch kiêm Tổng Thư ký VAA, những năm 2016-2018, nhôm Trung Quốc dư thừa sản lượng, tràn vào bán phá giá khiến doanh nghiệp nhôm nội địa đã lâm vào cảnh ngừng hoạt động, công nhân mất việc. Năm 2019, khi Bộ Công Thương áp thuế chống bán phá giá đối với nhôm định hình có xuất xứ từ Trung Quốc, cùng với sự vào cuộc của các cơ quan chống buôn lậu và gian lận thương mại, đã ngăn chặn được nhôm Trung Quốc bán phá giá vào Việt Nam.

"Vấn đề là sau khi bị áp thuế, các nhà sản xuất Trung Quốc đã tìm cách chuyển hướng đầu tư trực tiếp sang Việt Nam để tránh bị áp thuế. Đồng thời, việc chuyển cứ điểm sản xuất có thể giúp nhôm Trung Quốc tận dụng được các ưu đãi thuế quan từ các hiệp định thương mại mà nhôm Việt Nam đang được hưởng, nhằm tránh các biện pháp phòng vệ thương mại của các nước như Mỹ, EU, Anh…", ông Phụ chia sẻ.

Theo Phó Chủ tịch VAA, điều này sẽ gây ảnh hưởng trực tiếp đến thị trường trong nước và thị trường xuất khẩu của các nhà máy nhôm Việt Nam. Các đơn vị lại thêm lần nữa đối mặt với nguy cơ mất đi thị trường trong nước lần 2 như những năm 2018-2019 trước khi áp thuế chống bán phá giá. Đồng thời, đối mặt với rủi ro bị điều tra, áp thuế lẩn tránh phòng vệ thương mại khi nhôm Việt xuất khẩu sang EU, Mỹ và các thị trường khác.

Là người có thời gian làm việc khá lâu với ngành nhôm, bà Phạm Châu Giang - chuyên gia cao cấp Quỹ VinaCapital chia sẻ, năm 2018 bà tham gia khảo sát kỹ lưỡng với DN ngành nhôm. Tại thời điểm đó, toàn cảnh các DN còn khó khăn hơn nhiều so với hiện nay.

Trong ngắn hạn, nỗi lo lớn nhất của ngành nhôm là vấn đề tiêu thụ sản phẩm do gặp khó khăn "kép" khi thị trường trong nước đình trệ, thị trường quốc tế khó khăn do kinh tế và suy thoái tại nhiều quốc gia. Trong dài hạn, một trong những vấn đề chắc chắn tác động và gây khó khăn cho các DN nhôm hiện tại, đó là hiện tượng các DN FDI vào Việt Nam.

"Các DN đều biết Xingfa là DN quá lớn ở ngành nhôm không chỉ đối với các DN Việt Nam mà kể cả các DN nhôm Trung Quốc. Các DN nhôm Trung Quốc khi nghe đến tên Xingfa cũng đã thấy "sợ". Các DN Trung Quốc cạnh tranh với Xingfa còn khó, các DN Việt Nam lấy gì để có thể cạnh tranh với nhôm Xingfa được sản xuất ngay trên đất nước Việt Nam", bà Giang trăn trở.

Dù vậy, theo chuyên gia này, ngành nhôm vẫn còn dư địa phát triển. Qua khảo sát khá nhiều DN sản xuất nhôm ở Việt Nam cho thấy, đa số các sản phẩm nhôm của DN Việt Nam đều giống nhau, chủ yếu cạnh tranh ở giá là chính, DN tập trung quá nhiều vào nhôm thanh định hình phục vụ cho lĩnh vực xây dựng.

"Tuy nhiên, cá nhân tôi đã từng sang Trung Quốc tham quan, tìm hiểu các DN Trung Quốc thấy rằng các sản phẩm nhôm của họ đa dạng hơn, giảm dần tỷ trọng cho xây dựng, chuyển sang cho dân dụng. DN Việt Nam có thể xem xét theo hướng đa dạng hóa hơn các sản phẩm, không chỉ phục vụ cho lĩnh vực xây dựng", chuyên gia khuyến nghị.

Nhôm là một trong những ngành đặc biệt, hầu như chưa có DN nước ngoài vào đầu tư, chỉ là DN thuần nội. Đây là lợi thế để có thể dễ dàng liên kết, đoàn kết các DN hơn ở những ngành mà DN nước ngoài chiếm đến 60-70% sản lượng.

Trong bối cảnh này, các DN ngành nhôm có thể đưa ra đề xuất cho cơ quan quản lý Nhà nước tăng cường xuất khẩu sang các thị trường, khai phá các lĩnh vực từ xúc tiến thương mại, có chính sách hỗ trợ về xuất nhập khẩu để đồng hành cùng DN trong việc tăng cường xuất khẩu. Hiện ngành nhôm Việt Nam phụ thuộc nhiều vào thị trường Mỹ, chiếm đến gần 1/3 xuất khẩu của Việt Nam. Các cơ quan của Bộ Công Thương có thể hỗ trợ DN nhôm để có thể tăng cường xuất khẩu sang các thị trường khác.