“Gánh nặng” gia tăng với mỗi người lĩnh lương hưu… một cục

TS.Bùi Sỹ Lợi - Phó Chủ nhiệm UB Các vấn đề xã hội của Quốc hội trao đổi với PV về những thiệt - hơn khi thực hiện quy định về Điều 60 luật Bảo hiểm xã hội sửa đổi đang gây tranh cãi trong dư luận.

Luật Bảo hiểm xã hội (sửa đổi) vừa được Quốc hội thông qua, chưa kịp thi hành (từ 1/1/2016 mới có hiệu lực thi hành) đã gây phản ứng của người lao động về Điều 60 – điều kiện được hưởng bảo hiểm hưu trí 1 lần, dẫn đến biểu hiện đình công. Chính phủ đang phải kiến nghị Quốc hội xem xét sửa lại điều luật này. Là một người tham gia sâu trong quá trình thẩm tra, làm luật vừa qua, quan điểm của ông về việc này?

Trên cơ sở đề nghị của một bộ phận người lao động tại một số công ty, sau phiên họp thường kỳ tháng 3 vừa qua, Chính phủ đã kiến nghị Quốc hội xem xét, sửa Điều 60 để người lao động được quyền linh hoạt lựa chọn chính sách là hoàn toàn căn cứ vào thực tiễn khó khăn trước mắt của một bộ phận lao động trong các khu công nghiệp. Đòi hỏi của công nhân, người lao động là không cần đủ độ tuổi qui định, do hoàn cảnh cụ thể phải được nhận bảo hiểm hưu trí một lần để giải quyết cho các nhu cầu tiêu dùng trước mắt, nhưng lâu dài khi hết tuổi lao động về già thì người lao động sống bằng nguồn thu nhập gì? Vấn đề an sinh xã hội của người dân khi đó chắc chắn phải đè lên gánh nặng của ngân sách Nhà nước.

Đây là vấn đề cần được phân tích, đánh giá đúng bản chất, tình hình. Làm rõ lí và tình trong yêu cầu, đỏi hỏi của công nhân, người lao động là rất quan trọng và cần thiết, để từ đó bình tĩnh suy xét, sáng suốt đưa ra quyết sách đúng đắn, phù hợp, ổn định tình hình nhưng phải bảo vệ được quyền an sinh xã hội của người dân.

Như ông nói thì có thể hiểu vấn đề này đã được xem xét trong quá trình Quốc hội xem xét thông qua luật Bảo hiểm xã hội sửa đổi?

Rất tiếc là trong quá trình soạn thảo, lấy ý kiến dự thảo luật, nội dung trả bảo hiểm hưu trí một lần không có nhiều người tham gia góp ý kiến vì thấy được tính hợp lí, nhân văn của dự thảo luật qui định.

Trước đó, tháng 2/2014, trong tờ trình về dự án luật Chính phủ đã đề nghị sửa đổi quy định điều kiện hưởng bảo hiểm xã hội một lần tại Điều 55 Luật BHXH năm 2006 là “sau một năm nghỉ việc nếu không tiếp tục đóng bảo hiểm xã hội và có yêu cầu nhận bảo hiểm xã hội một lần mà chưa đủ hai mươi năm đóng bảo hiểm xã hội” theo hướng chỉ giải quyết bảo hiểm xã hội một lần đối với người lao động khi đã hết tuổi lao động mà không đủ điều kiện hưởng lương hưu hoặc ra nước ngoài để định cư hợp pháp hoặc người mắc bệnh hiểm nghèo.

Đề xuất này của Chính phủ căn cứ vào Báo cáo tổng kết 6 năm thực hiện Luật BHXH năm 2006, bình quân trong giai đoạn 2007-2012 có khoảng 80% người hưởng BHXH một lần trong tổng số người được giải quyết chế độ hưu trí. Hàng năm, có khoảng gần 500.000 người hưởng BHXH một lần và con số này có xu hướng gia tăng qua từng năm, việc tiếp tục mở rộng điều kiện cho phép người lao động được nhận BHXH một lần sẽ ảnh hưởng đến việc thực hiện mục tiêu mở rộng đối tượng tham gia BHXH.

Về nguyên tắc, BHXH một lần là một chính sách của bảo hiểm hưu trí (hay bảo hiểm tuổi già). Đây là chính sách hình thành nguồn tài chính chi cho người lao động tham gia bảo hiểm khi bị suy giảm khả năng lao động do tuổi tác, già yếu sẽ có nguồn thu nhập để bảo đảm cuộc sống, được chăm sóc sức khỏe. Nhiều nước trên thế giới không chi trả một lần cho người lao động khi chưa đủ tuổi nghỉ hưu. Nhìn lại sự ra đời của BHXH một lần (Điều 55, 56 của Luật BHXH năm 2006) ở nước ta là xuất phát từ mục tiêu có một khoản trợ cấp cho người lao động thất nghiệp, mất việc làm. Hiện tại, mục tiêu đó đã được thực hiện bằng chính sách bảo hiểm thất nghiệp, bắt đầu triển khai từ năm 2009. Như vậy, nhìn từ góc độ chi trả, mục đích chính của BHXH chính là đảm bảo cho người già có cuộc sống ổn định khi bị suy giảm sức lao động, nên việc thu hẹp diện BHXH một lần là xu hướng tất yếu và cần thiết.

Các tổ chức quốc tế và chuyên gia, đặc biệt Tổ chức lao động quốc tế (ILO), Ngân hàng thế giới (WB) tại Việt Nam đều khuyến nghị bỏ chính sách BHXH một lần vì các quốc gia trên thế giới đều đi theo xu hướng này để thực hiện chính sách an sinh xã hội.

Vậy nên quá trình thẩm tra, tiếp thu, chỉnh lý xin ý kiến các đoàn đại biểu Quốc hội và đại biểu Quốc hội thì về cơ bản đều nhất trí với nội dung Điều 60 như Chính phủ trình nhằm bảo vệ quyền lợi tốt hơn cho người lao động so với nhận bảo hiểm một lần như luật hiện hành.

Thực tế người bị tác động bởi quy định mới có phần rất lớn là công nhân các khu công nghiệp – đối tượng vẫn được cho là “tuổi thọ” với nghề khó quá được mốc 10 năm nếu không muốn nói là còn thấp hơn. Vậy hướng bảo vệ quyền lợi tốt hơn như ông nói là ở khía cạnh nào?

Theo Điều 60 trong luật sửa đổi thu hẹp và quy định người lao động được bảo lưu thời gian tham gia BHXH trước đó (Điều 61), được cộng dồn thời gian để hưởng lương hưu khi đến tuổi nghỉ hưu, quy định này về lâu dài có lợi hơn cho người lao động so với nhận bảo hiểm một lần. Trong thời gian bảo lưu, nếu từ trần, người lao động cũng có thể nhận được tiền mai táng phí bằng 10 tháng lương cơ sở. Ngoài ra, thân nhân của người lao động cũng được hưởng mức trợ cấp tuất 1 lần hoăc tuất hằng tháng.

Theo quy định mức đóng BHXH bắt buộc hiện nay, người sử dụng lao động đóng vào quỹ BHXH là 14% và người lao động đóng 8% quỹ tiền lương tháng và 14% do người sử dụng lao động đóng được hạch toán vào giá thành, phí lưu thông, giảm trừ thu nhập chịu thuế của doanh nghiệp. Điều đó cũng đồng nghĩa với việc ngân sách nhà nước hỗ trợ 25% mức đóng góp từ người sử dụng lao động cho chính sách bảo hiểm hưu trí. Nhưng nếu người lao động hưởng BHXH một lần thì số tiền nhận được thấp hơn số tiền tham gia BHXH, vì số tiền đóng của người lao động một năm bằng 2,64 tháng lương (22% x 12 tháng) nhưng nhận trợ cấp một lần chỉ được 2,0 tháng lương/1 năm làm việc.

Trong thực tế, có nhiều người lao động sau khi nhận BHXH 1 lần lại mong muốn hoàn trả lại quỹ BHXH phần họ đã nhận để tiếp tục thời gian làm việc và đóng BHXH  nhưng các quy định đã có không cho phép tiếp tục tham gia BHXH, tiếp tục tích lũy thời gian để được hưởng tiền lương hưu hàng tháng. Chúng tôi mong rằng, người lao động rất cân nhắc khi quyết định lựa chọn để cố gắng có đủ điều kiện hưởng chính sách hưu trí khi hết tuổi lao động, tránh được rủi ro khi tuổi già, tự tin trong cuộc sống vì có nguồn lương hưu do tích luỹ khi đang làm việc và không gây gánh nặng cho con cái.

Được biết, hiện nay, mỗi năm nhà nước đang phải chi một khoản ngân sách không nhỏ cho những người cao tuổi không có lương hưu. Gánh nặng này chắc chắn sẽ gia tăng thêm khi số người yêu cầu hưởng bảo hiểm hưu trí 1 lần tăng lên, thưa ông?

Đúng vậy. Hiện nay mỗi năm ngân sách phải chi hơn 3.000 tỷ đồng cho khoảng 1,4 triệu người 80 tuổi trở lên không có lương hưu. Tuy nhiên, trong điều kiện thị trường lao động ở nước ta chưa hoàn thiện, việc làm thiếu ổn định, đời sống của người lao động, đặc biệt là lao động ở các khu công nghiệp còn nhiều khó khăn, tiền lương tối thiểu chưa đảm bảo nhu cầu sống tối thiểu (năm 2015 mới đáp ứng khoảng 70%), lao động làm việc trong các khu công nghiệp đa số đến từ khu vực nông thôn, muốn làm việc một số năm và trở về quê tiếp tục lập nghiệp, vì vậy, nguyện vọng muốn được hưởng BHXH một lần để đảm bảo cuộc sống trước mắt mà chưa tính đến lâu dài khi về già của người lao động cần được xem xét phù hợp với thực tế (nhóm lao động này chủ yếu là người lao động ở các khu công nghiệp và trong ngành dệt may và da giày).

Nếu nhận BHXH một lần, những người được bảo hiểm sau đó sẽ bị mất khoảng thời gian đóng bảo hiểm tính đến thời điểm nhận. Nghĩa là nếu sau đó, họ có việc làm có bảo hiểm trở lại, họ lại bắt đầu tích lũy bảo hiểm từ con số 0, và như vậy rất có khả năng họ không thể tích lũy đủ số năm đóng cần thiết khi họ nghỉ hưu. Về lâu về dài, họ sẽ bị mất đi sự bảo trợ về thu nhập cho tuổi già.

Nếu tiếp tục để người lao động hưởng chính sách bảo hiểm một lần thì 5 năm tới, cả nước ít nhất có khoảng 2,5 triệu người ra khỏi hệ thống bảo hiểm, đồng nghĩa với tương lai ngân sách sẽ “gánh thêm” 2,5 triệu người cao tuổi.

Xin cảm ơn ông!