Kinh tế chia sẻ: Bảo vệ quyền lợi cho lái xe công nghệ khi tham gia thị trường lao động

Cách mạng công nghiệp 4.0, các hình thức việc làm mới dần xuất hiện. bao gồm: kinh tế chia sẻ (sharing economy), kinh tế tiếp cận (access economy), kinh tế theo yêu cầu (on-demand economy), kinh tế hợp tác (cooperative economy), kinh tế việc làm tự do (gig economy).

Đại dịch COVID-19 bùng nổ, làn sóng người lao động dịch chuyển từ thành thị về nông thôn, từ khu vực chính thức sang phi chính thức tham gia vào hệ thống cung ứng dịch vụ từ xa trên web, cũng như các dịch vụ vận tải như taxi, giao hàng, đồ ăn … nhờ các ứng dụng Grab, Gojek, Lalamove, Ahamove, Baemin…

Các hình thức dịch vụ này đại diện cho nền kinh tế việc làm tự do – Gig. Ưu điểm Gig là linh hoạt và tự do. Hạn chế là việc làm bấp bênh, thiếu tính ổn định, sụt giảm lưới an sinh cho người lao động và khó khăn trong xác định mối quan hệ đối tác kinh doanh…

TS Đặng Đức Anh- Phó Viện trưởng Viện Nghiên cứu Quản lý kinh tế Trung ương (CIEM) cho rằng, thực tiễn đặt ra yêu cầu nghiên cứu, nhìn nhận, đánh giá mối quan hệ này nhằm xác lập những tiêu chuẩn lao động tối thiểu để bảo vệ người lao động.

Về vận tải công nghệ trong nền kinh tế chia sẻ, TS Bùi Thái Quyên- Viện Khoa học Lao động và Xã hội, Bộ Lao động - Thương binh và Xã hội cho biết, vấn đề người lao động khi trở thành đối tác của các nền tảng công nghệ chính là vấn đề lao động phát sinh mới và đang gây tranh cãi.

Nghị định 10/2020/NĐ-CP (thay thế Nghị định 86/2014) về kinh doanh và điều kiện kinh doanh vận tải bằng ô tô đã được ký và có hiệu lực thi hành từ ngày 1/4/2020 quy định taxi công nghệ là một ngành kinh doanh có điều kiện; chưa có quy định đối với xe ôm công nghệ.

Người lao động tham gia lĩnh vực vận tải công nghệ có nhiều thuận lợi như công việc linh hoạt và tự chủ; thời gian linh hoạt; công việc phù hợp với khả năng và sở thích cá nhân cũng như ít bị áp lực, không bị phân biệt đối xử...

Họ có quyền tham gia vào hội bạn hữu đường xa, nhóm tài xế cùng hãng xe (được bảo trợ của hãng), nhóm tài xế công nghệ (tự phát).

Tuy nhiên, theo bà Quyên, về quyền ký hợp đồng lao động, người lao động trong lĩnh vực này không được đàm phán về các điều khoản hợp đồng (độc quyền nền tảng) như hợp đồng đối tác cung cấp dịch vụ với hãng xe, hợp đồng cung cấp dịch vụ với hợp tác xã.

Họ không có ngày nghỉ cố định trong tháng, ngày cuối tuần, lễ, Tết. Họ nghỉ ốm sẽ không có lương, nếu nghỉ bảo trì xe là mất thu nhập.

Cùng với đó, hợp đồng giữa hai bên và các quy định của công ty nền tảng cho phép công ty chấm dứt hợp đồng một cách dễ dàng mà không cần phải bồi thường hoặc trợ cấp gì cho người lao dộng. Có những trường hợp khoá tài khoản hoặc chấm dứt hơp đồng nhưng hoàn toàn dựa trên nhận xét của khách hàng hoặc đánh giá đơn phương của phía công ty.

“Điều mong muốn và quan tâm nhất hiện nay của các tài xế vận tải công nghệ là được ký hợp đồng lao động với các hãng xe, được đóng bảo hiểm và được đàm phán tỉ lệ chiết khấu, trang bị đồ bảo hộ.

Bởi vậy, cần xác định rõ người lái xe công nghệ (grab bike) có phải là người lao động không? Và cần nâng cao kỹ năng, trình độ nhận thức của người lao động để họ lựa chọn những công việc phù hợp”, bà Quyên khuyến nghị.