Kinh tế Việt Nam qua góc nhìn quốc tế: Cú hích để vượt bẫy thu nhập trung bình

Cùng với các khuyến nghị chính sách nhằm nâng cao hiệu quả đầu tư công, tăng cường trách nhiệm giải trình và hoàn thiện môi trường pháp lý, WB đồng thời cho rằng Việt Nam cần hành động khẩn cấp để thích ứng với biến đổi khí hậu.

Trong khi đó, khảo sát mới của HSBC cho thấy các doanh nghiệp Việt Nam tuy đối mặt với thách thức về chi phí và chuỗi cung ứng, vẫn lạc quan và chủ động thích ứng để tận dụng cơ hội đổi mới và mở rộng quan hệ thương mại toàn cầu.

Cải cách thể chế: Cú hích quyết định

Trong báo cáo mới nhất “Việt Nam 2045 - Đột phá: Thể chế cho một tương lai thu nhập cao”, WB đã nhấn mạnh vai trò trung tâm của thể chế trong đảm bảo tăng trưởng bền vững. Theo WB, để duy trì tốc độ tăng trưởng ở mức cao để đạt mục tiêu đề ra, Việt Nam cần củng cố hệ thống pháp luật và môi trường pháp lý, đồng thời nâng cao hiệu quả đầu tư công cả về quy mô và chất lượng. Kinh nghiệm quốc tế cho thấy, các quốc gia vượt qua bẫy thu nhập trung bình và vươn lên vị thế thu nhập cao đều nhờ liên tục cải thiện chất lượng thể chế.

Bà Mariam J. Sherman - Giám đốc Ngân hàng Thế giới tại Việt Nam, Campuchia và Lào - nhấn mạnh: “Quá trình hướng tới mục tiêu trở thành quốc gia thu nhập cao vào năm 2045 đã cho thấy rõ vai trò quan trọng của thể chế trong việc đảm bảo tăng trưởng bền vững. Những nỗ lực cải cách gần đây thể hiện quyết tâm của Việt Nam, song để đạt được mục tiêu này, Việt Nam cần thực hiện những cải cách quyết liệt hơn nữa - ‘một cú hích thể chế mang tính đột phá’ - nhằm phát huy tối đa tiềm năng của khu vực tư nhân trong thúc đẩy tăng trưởng và tạo ra việc làm chất lượng cho người dân”.

Bên cạnh đó, cải cách hành chính, tăng cường trách nhiệm giải trình, trao quyền tự chủ cho địa phương và nâng cao hiệu quả phối hợp giữa các cấp chính quyền sẽ giúp cải thiện môi trường kinh doanh và nâng cao hiệu quả quản trị quốc gia. WB cũng nhấn mạnh Việt Nam cần xây dựng một bộ máy công vụ hiệu quả, được đãi ngộ hợp lý và hậu thuẫn bởi cơ chế giám sát độc lập, minh bạch.

Song song cải cách thể chế, báo cáo thứ hai -“Việt Nam 2045 - Tăng trưởng Xanh hơn: Con đường hướng tới tương lai bền vững”-cảnh báo về rủi ro kinh tế từ biến đổi khí hậu nếu Việt Nam không hành động kịp thời. Dự báo cho thấy, nếu mực nước biển dâng 75 - 100 cm, gần một nửa đồng bằng sông Cửu Long có thể bị ngập vào giữa thế kỷ này.

Khảo sát năm 2024 của WB cũng cho thấy khoảng 75% doanh nghiệp trong hai ngành xuất khẩu chủ lực của Việt Nam là may mặc và điện tử cũng đang hoạt động tại các khu vực chịu tác động thường xuyên của nhiệt độ cao, khiến 1,3 triệu lao động rơi vào nhóm dễ bị tổn thương.

Nếu không có biện pháp thích ứng, tác động khí hậu có thể khiến kinh tế Việt Nam mất tới 12,5% Tổng sản phẩm quốc nội (GDP) vào năm 2050 (so với kịch bản cơ sở). Tuy nhiên, đầu tư thích ứng kịp thời có thể giảm tổn thất này xuống chỉ còn 6,7% GDP. WB khuyến nghị Việt Nam cần lồng ghép quản lý rủi ro khí hậu vào mọi lĩnh vực kinh tế, đồng thời xây dựng chính sách khuyến khích doanh nghiệp và người dân chủ động thích ứng.

Ngoài thích ứng, báo cáo cũng nhấn mạnh cơ hội chuyển đổi sang mô hình phát triển phát thải thấp. Đạt mục tiêu phát thải ròng bằng 0 vào năm 2050 - như Việt Nam đã cam kết - sẽ không chỉ bảo vệ môi trường mà còn giúp nâng cao vị thế trong chuỗi cung ứng toàn cầu.

Lạc quan trước biến động

Tác động từ chi phí không chỉ dừng lại ở biên lợi nhuận mà còn ảnh hưởng trực tiếp đến doanh thu. Các doanh nghiệp cũng nhìn thấy trước khả năng sụt giảm doanh thu bình quân 18% do chậm trễ trong chuỗi cung ứng.

Để ứng phó với các bất ổn nói trên, doanh nghiệp Việt Nam đang tích cực điều chỉnh chiến lược hoạt động. 42% doanh nghiệp cho biết đã đưa hoạt động sản xuất trở lại Việt Nam, 41% chuyển hướng sang phục vụ thị trường nội địa, và 41% đẩy mạnh hoạt động phân tích dữ liệu. Đồng thời, 54% doanh nghiệp thừa nhận cần sự hỗ trợ bên ngoài trong việc lập kế hoạch đối phó với khủng hoảng và củng cố sức bền cho doanh nghiệp.

Mặc dù đang đối mặt với nhiều thách thức, các doanh nghiệp Việt Nam vẫn giữ vững niềm tin vào triển vọng tăng trưởng quốc tế. Có tới 81% doanh nghiệp tin rằng thương mại toàn cầu sẽ tăng trưởng trong thời gian tới -mức tương đương với các quốc gia có tâm lý lạc quan như Các Tiểu vương quốc ArabThống nhất (UAE, 94%) và Ấn Độ (96%).

Khảo sát của HSBC cũng cho thấy 76% doanh nghiệp Việt coi các bất ổn hiện tại là cơ hội để đổi mới, nâng cấp và tái cấu trúc mô hình hoạt động. Doanh nghiệp đang tận dụng thời điểm này để ứng dụng công nghệ, cải tiến quy trình và tăng cường khả năng cạnh tranh.

Một trong những xu hướng rõ nét là sự xuất hiện của những hành lang thương mại mới ở một số thị trường được khảo sát. Nổi bật là xu hướng các doanh nghiệp toàn cầu đang củng cố các mối quan hệ tại những thị trường trọng yếu bên ngoài. Doanh nghiệp Malaysia (61%) và Việt Nam (52%) đang mở rộng quan hệ với Trung Quốc; doanh nghiệp Ấn Độ (54%) và Mỹ (51%) mở rộng quan hệ với châu Âu, doanh nghiệp Vương quốc Anh (46%) và Ấn Độ (62%) tăng cường quan hệ với Mỹ.

Ông Surajit Rakshit, Giám đốc Toàn quốc Khối Giải pháp Thương mại Toàn cầu của HSBC Việt Nam, nhận định: “Bối cảnh thuế quan và thương mại bất định trong hiện tại mang đến nhiều thách thức không nhỏ cho doanh nghiệp toàn cầu nhưng bản thân doanh nghiệp lại cho thấy sự kiên cường và khả năng thích ứng linh hoạt trong hoạt động kinh doanh”.