Lương doanh nghiệp nhà nước ăn vào tài sản

TS Nguyễn Hữu Dũng, nguyên Viện trưởng Khoa học lao động xã hội (Bộ Lao động Thương binh và Xã hội) trao đổi với báo chí sáng 26/12

Ông nhìn nhận như thế nào về chính sách tiền lương đối với khu vực doanh nghiệp nhà nước hiện nay?
 

Đầu vào của doanh nghiệp nhà nước cơ bản là nguồn từ nhà nước chứ không phải do vốn kinh doanh của doanh nghiệp. Nhà nước giao vốn, tài sản cho doanh nghiệp nhà nước kinh doanh. Hơn nữa, doanh nghiệp nhà nước còn kinh doanh trong những lĩnh vực rất có ưu thế, lợi thế cạnh tranh, sản xuất những sản phẩm có tính chất đặc biệt như khai thác khoáng sản, dầu khí, than... Đó là những lĩnh vực gần như kinh doanh độc quyền.
 

Thế nhưng, hiện nay chúng ta không phân biệt rõ giữa vốn sở hữu và hoạt động sản xuất kinh doanh trên vốn sở hữu đó. Dẫn đến, có sự không minh bạch trong đánh giá hiệu quả kinh doanh của doanh nghiệp nhà nước. Cụ thể hơn là giá trị gia tăng của doanh nghiệp nhà nước là gì không rõ.
 

Đáng ra, doanh nghiệp nhà nước phải chia tiền lương trên cơ sở giá trị gia tăng của mình nhưng thực tế họ đang tính lương trên tổng doanh thu, vốn của nhà nước. Dẫn đến doanh nghiệp nhà nước ăn vào chi phí chứ không phải hiệu quả. Cái gốc vấn đề là ở chỗ này.

Doanh nghiệp nhà nước đẩy đơn giá tiền lương tối thiểu cao lên. Trong khi tổng quỹ lương thì nhà nước lại thỏa thuận với họ. Nói tóm lại, lương doanh nghiệp nhà nước đang ăn vào tài sản chứ không phải ăn vào hiệu quả, vậy nên kinh doanh thua lỗ vẫn lương cao.
 

Như vậy, theo ông bất cập này bắt nguồn từ hệ thống chính sách của nhà nước trong phê duyệt đơn giá tiền lương của doanh nghiệp nhà nước?
 

Có nhiều nguyên nhân nhưng rõ ràng là có vấn đề về chính sách, cơ chế. Nhà nước không kiểm soát được, đặc biệt là lỗ, lãi và phân bổ đầu ra của doanh nghiệp nhà nước. Hiện cơ quan quản lý tiền lương mới chỉ quản lý đầu vào. Tức là cho doanh nghiệp nhà nước tính hệ số, đơn giá (đầu vào) nhưng hoạt động sản xuất kinh doanh có lỗ thì cũng đã chia từ đầu kia rồi. Nếu tính lương trên cơ sở giá trị gia tăng thì lỗ chổng vó lấy đâu tiền mà chi lương, lương bằng không chứ không thể cao như vậy.
 

Cơ chế như vậy mới có chuyện doanh nghiệp tìm cách giải thích lỗ là do giá nhà nước không để cho theo thị trường. Trong khi, đơn vị lại đi kinh doanh ngoài ngành. Tất cả những điều này đều không rõ ràng và ngụy biện. Theo tôi, phải làm rõ phần nào doanh nghiệp nhà nước có được do lợi thế độc quyền, chứ hiện nay không biết hiệu quả thế nào, chỉ biết lương rất cao.

TS Nguyễn Hữu Dũng.

Vậy cải cách tiền lương lần này cần xác định lại lương doanh nghiệp nhà nước như thế nào, thưa ông?
 

Cải cách tiền lương trong doanh nghiệp nhà nước phải gắn liền với giám sát toàn bộ hoạt động sản xuất kinh doanh, đặc biệt giám sát kết quả đầu ra, hiệu quả sản xuất kinh doanh. Nếu giám sát lương không thì chỉ chiếm 8% doanh thu còn hơn 90% kia không bao giờ quản được. Tiếp đến, phải thực hiện nguyên tắc rất quan trọng là trả lương theo năng suất lao động và kết quả đầu ra của doanh nghiệp.
 

Kết quả đầu ra không phải là doanh thu mà là giá trị gia tăng, lợi nhuận. Thêm nữa, phải giám sát được thu nhập bằng cách minh bạch trong hạch toán nếu không doanh nghiệp sẽ có hai sổ, khi xin duyệt lương họ báo lãi, xin vốn nhà nước thì lại kêu lỗ, tức là thế nào cũng giải thích được.
 

Lương của EVN, SCIC chỉ được công bố khi có kết quả kiểm toán. Vậy với tất cả các doanh nghiệp nhà nước khác, có cần phải kiểm toán hằng năm?
 

Rõ ràng phải tăng cường giám sát. Có rất nhiều giám sát, quan trọng nhất là giám sát báo cáo tài chính. Đây là nghiệp vụ mà Bộ Tài chính phải làm. Báo cáo tài chính phải trung thực và được kiểm toán. Ngoài ra, cần điều tiết bằng thuế. Với những lĩnh vực có lợi thế cạnh tranh cần phải đánh thuế cao trước khi xác định giá trị gia tăng, như khai thác than, dầu khí.
 

Tôi đề xuất tách ra hai loại thuế để tính hiệu quả hoạt động của doanh nghiệp nhà nước. Ví như ngành Điện, phần hạ tầng xây dựng nhà máy do nhà nước đầu tư tách riêng ra. Còn tập đoàn kinh doanh thì phải theo giá thị trường để tính sát lợi nhuận. Điều tiết bằng công cụ thuế và tài chính thì mới làm rõ được hiệu quả sản xuất kinh doanh, tương ứng là tiền lương.
 

Hiện nay, dư luận phản ứng lương quá cao thì doanh nghiệp nhà nước đều dựa vào lý là đã được Bộ Lao động Thương binh và Xã hội và Bộ Tài chính chấp thuận?
 

Bất cập chính là ở đó. Các bộ mới chỉ nhằm vào quản lý tiền lương nhưng ở đây phải đồng bộ, từ hiệu quả hoạt động sản xuất kinh doanh mới giải quyết được bài toán tiền lương tổng thể cho doanh nghiệp nhà nước.
 

Một lỗ hổng nữa là tiền lương của người đại diện vốn nhà nước tại các doanh nghiệp?
 

Đại diện vốn tức là thay mặt nhà nước để quản lý các doanh nghiệp nhà nước. Về nguyên tắc, đó là những công chức, viên chức, cho họ cơ chế tiền lương của công chức nhưng nguồn lại do doanh nghiệp trả, và doanh nghiệp nâng tiền lương thực trả lên quá cao. Hiện nay đang nhập nhằng giữa vấn đề chủ sở hữu và hoạt động sản xuất kinh doanh của doanh nghiệp nhà nước.
 

Cảm ơn ông.

Theo TPO