Vén màn sương huyền thoại về Napoleon

Đã có nhiều cuốn sách viết về nhà quân sự, chính khách Napoléon Bonaparte. Mỗi tác phẩm nhìn nhận, phân tích, nghiên cứu nhân vật này theo những khía cạnh khác nhau. Trong một số sách, ông là một thiên tài quân sự, trong một số tác phẩm khác, ông là một bạo chúa bị ám ảnh bởi chiến tranh.

Sách Napoléon Bonaparte do NXB Văn học và Đông A phát hành. Ảnh: Đ. A.

Thiên tài hay tội đồ?

Nhà sử học Adam Zamoyski đã xé bức màn giai thoại bao phủ lên cuộc đời nhân vật, lý giải Napoléon dựa trên bối cảnh thời kỳ Khai sáng châu Âu. Cuốn sách của ông mới được xuất bản tiếng Việt với tên Napoléon Bonaparte, do dịch giả Nguyễn Quí Hiển chuyển ngữ.

Cuốn sách 916 trang gồm 44 chương, xây dựng tiểu sử Napoléon Bonaparte từ khi sinh ra trên đảo Corse, con đường thăng tiến, cho đến ngày qua đời trên đảo Saint Helena. Tác giả dành dung lượng lớn tìm hiểu về những năm tháng hình thành nên con người Napoléon, để lý giải một người vẫn còn gây tranh luận.

Tác giả cũng tập trung viết về chiến dịch Italy lần thứ nhất (1796-1797), sự kiện cho thấy Napoléon trên cơ đối thủ và các đồng sự của mình như thế nào. Chiến dịch nước Nga được tác giả nhìn nhận “là mấu chốt cho sự suy tàn của Napoléon, và cho thấy những bối rối trong tâm tưởng ông đã dẫn đến hành vi tự tử về mặt chính trị như thế nào”.

Adam Zamoyski sớm tiếp xúc với những góc nhìn trái ngược, các giai thoại bao phủ về Napoléon: Một thiên tài thần thánh, một hiện thân của lý tưởng lãng mạn chủ nghĩa, một con quỷ hung ác, hay chỉ là một nhà độc tài xấu xa vóc người nhỏ bé.

Những nghiên cứu lịch sử khiến Adam Zamoyski không tán đồng với quan điểm nào trong đó.

Trong Lời nói đầu sách, tác giả nêu mục tiêu thực hiện nghiên cứu: “Quyển sách này không phải là thanh minh hay lên án, mà nhằm sắp xếp lại những mảnh ghép cuộc đời của con người sinh ra dưới cái tên Napoleone Buonaparte, và xem xét làm sao ông lại trở thành ‘Napoléon’ và đạt được những thành tựu ông có, cũng như vì sao ông lại đánh mất tất cả cơ đồ này”.

Với quan điểm Napoléon là một thiên tài, Adam Zamoyski cho rằng ông không thấy nhân vật này có gì siêu phàm, nhưng có nhiều phẩm chất phi thường.

Napoléon vẫn là một con người bình thường dưới nhiều góc độ, “tuy đã đạt được vô số vinh quang, lại đích thân chỉ huy trận chiến thảm họa bậc nhất lịch sử quân sự (một thảm họa tự ông gây nên), và tự một tay tiêu diệt cái cơ đồ vĩ đại mà mình cùng với bao người khác đã dày công gây dựng”.

Sử gia Adam Zamoyski đánh giá Napoléon là một nhà chiến thuật xuất sắc; nhưng ông không phải là nhà chiến lược, bởi vậy, cuối đời ông nhận kết cục bi thảm.

Với quan điểm Napoléon là “con quỷ khát máu chiến tranh”, tác giả bác bỏ khi đặt nhân vật vào bối cảnh lịch sử. Theo tác giả, động cơ, tham vọng của Napoléon cũng giống những người đương thời như Sa hoàng Aleksandr I, Công tước Wellington, Bá tước Blucher…

Trước khi Napoléon trỗi dậy, cuộc tranh chấp bá quyền đã nổ ra. Nước Anh chiếm Canada, một phần lớn Ấn Độ; Áo giành được nhiều tỉnh ở Italy; Ba Lan và Phổ tăng thêm diện tích… Nhưng những người đứng đầu không bị chỉ trích là khát máu chiến tranh.

Cuốn sách được đánh giá là tiểu sử chân thật về Napoléon. Ảnh: Đ. A.

Đặt nhân vật vào bối cảnh lịch sử

Viết cuốn tiểu sử, tác giả đặt Napoléon vào bối cảnh lịch sử, bỏ qua những quan điểm đã được công nhận cùng những định kiến.

Để làm được điều này, tác giả đã chú trọng vào nhiều nguồn tư liệu mà ông cho là khả tín. Ông tham khảo lượng tài liệu lớn tại các cơ quan lưu trữ chính phủ, thư viện quốc gia của nhiều nước, đến các sách, báo đã lưu hành, và nghiên cứu của các sử gia trước đó.

Tác giả cũng nghiên cứu hồi ký của những người liên quan như Bourrienne, Fouché, Barras... với sự thận trọng. Ông cho rằng các nhân vật này vốn viết hồi ký chủ yếu để tự biện minh hoặc để xây dựng hình ảnh của chính mình.

Cuốn sách đã nhận phản hồi tích cực từ giới nghiên cứu, báo chí. The Times Anh viết: “Đây có lẽ là một trong những tiểu sử chân thật nhất về Napoléon”.

Ngoài hệ thống chú thích ở chân trang và Thư mục tham khảo được trình bày theo sách gốc, phiên bản tiếng Việt có bổ sung hệ thống Chỉ mục theo tiếng Việt. Điều này giúp độc giả có thể tra cứu thêm các nguồn sử liệu mà tác giả đã tham khảo khi viết sách, tạo trải nghiệm tiện lợi và khoa học.

Ấn bản tiếng Việt của Napoléon Bonaparte còn có minh họa từ cuốn Histoire de l'Empereur Napoléon, tác giả Laurent de l'Ardèche, họa sĩ Horace Vernet vẽ.

Phần phụ bản sách là 36 hình ảnh về cuộc đời Napoléon qua tranh vẽ của các họa sĩ đương thời. Đó là chân dung Napoléon, chân dung người thân của ông, các nhân vật liên quan, địa danh, các sự kiện (như Điện Tuileries, Khải hoàn môn Carrousel, Lễ đăng cơ của Napoléon)...