Vì sao Nga chưa từng trở thành cường quốc tàu sân bay?

Không phải là Liên Xô chưa từng có kế hoạch đóng tàu sân bay, tuy nhiên, phải tới cuối Chiến tranh Lạnh, dự án tàu sân bay Ulyanovsk mới được thi công.

Những dự án bị hủy bỏ

Theo nhà phân tích Kyle Mizokami, sau Chiến thắng của những người cộng sản năm 1917, ngành khoa học và kỹ thuật Liên Xô được thúc đẩy mạnh để hiện đại hóa Nga và các nước cộng hòa Xô Viết khác.

Quân đội cũng không ngoại lệ khi đầu tư nhiều nguồn lực vào các công nghệ tiên tiến như xe tăng, các hệ thống không quân, lục quân và rocket hàng không.

Thiết giáp hạm Izmail được hạ thủy năm 1915.

Nhà lãnh đạo Liên Xô Joseph Stalin từng thông qua một số dự án tàu sân bay, trong đó phải kể đến Izmail.

Năm 1927, Stalin thông qua kế hoạch đóng một chiếc tàu sân bay chuyển đổi từ thiết giáp hạm Izmail vẫn còn dở dang của Hải quân Đế quốc Nga.

Được khởi đóng từ năm 1913, Izmail có lượng giãn nước 35.000 tấn, tương đương tàu sân bay lớp Lexington của Hải quân Mỹ (có khả năng mang theo 78 máy bay).

Thật không may cho Hải quân Liên Xô, chương trình chuyển đổi tàu Izmail đã không thể hoàn thiện và cuối cùng con tàu bị tháo dỡ.

Mặc dù ý tưởng đóng tàu sân bay của Liên Xô nhận được sự ủng hộ nhất định nhưng một số nhân vật khác, như Nguyên soái trẻ tuổi Tukhachevsky lại cho rằng Liên Xô không có đủ tiềm lực tài chính để xây dựng cả lực lượng lục quân và hải quân sánh ngang với các cường quốc láng giềng.

Ý kiến của Tukhachevsky được cho là có lý, và Hải quân Liên Xô đã phải lùi lại phía sau, nhường chỗ cho những tham vọng về Không quân và Hồng quân Liên Xô.

Cho tới năm 1983, Liên Xô lên kế hoạch đóng một cặp tàu sân bay, gọi là dự án 71, dựa trên các tàu tuần dương lớp Chapaev với lượng giãn nước 13.000 tấn và boong tàu dài 192m. Mỗi tàu có thể mang 15 tiêm kích và 30 máy bay ném bom ngư lôi.

Một chiếc sẽ được phân bổ cho Hạm đội Baltic, và chiếc còn lại cho Hạm đội Thái Bình Dương. Dự án này được thông qua vào năm 1939 nhưng không bao giờ được hoàn thiện, quá trình thi công chúng đã bị gián đoạn bởi Thế chiến II.

Đề án 71 của Liên Xô.

Dự án thứ hai nhằm đóng một tàu sân bay có lượng giãn nước 22.000 tấn đã được đề xuất nhưng không được thi công.

Giữa những năm 1940, ý tưởng về một chiếc tàu sân bay khác đã được đưa ra. Dự án 72 được mô tả là tương tự như các dự án trước nhưng có lượng giãn nước lớn hơn – 30.000 tấn.

Một thiết kế khác có thể kể đến là Đề án Kostromitinov với lượng giãn nước 40.000 tấn, trang bị 66 tiêm kích, 40 máy bay ném bom ngư lôi và 16 pháo 152mm. Có vẻ như nếu được xây dựng, con tàu này sẽ được dùng để hỗ trợ các chiến dịch đổ bộ vào Scandinavia hoặc Baltic.

Mặc dù Liên Xô luôn là một cường quốc lục quân, tức là tác chiến trên bộ được chú trọng hơn tác chiến trên biển, nhưng tình thế năm 1943 càng làm rõ ràng một điều, đó là không thể rút nguồn lực từ Hồng Quân để chế tạo một chiếc tàu sân bay mà không nắm chắc mức độ hữu dụng của nó.

Sau chiến tranh, Liên Xô mới một lần nữa thúc đẩy chế tạo tàu sân bay. Bộ tham mưu hải quân muốn có một lực lượng gồm 15 tàu sân bay, với 6 tàu cỡ lớn được phân bổ cho Hạm đội Thái Bình Dương, và số còn lại cho Hạm đội Biển Bắc.

Tuy nhiên, Stalin lúc này không muốn có các tàu sân bay, mà lại thiên về hướng đóng thiết giáp hạm và tàu tuần dương. Ngành công nghiệp Liên Xô cũng nghiêng về phía Stalin, họ lý giải rằng mình chưa có năng lực để đóng các tàu loại mới này.

Kế nhiệm Stalin vào năm 1953 là Nikita Khrushchev. Bất chấp các ý tưởng mới của Khrushchev trong thời đại tác chiến tên lửa, Hải quân Liên Xô cũng chỉ được thông qua một dự án tàu sân bay hạng nhẹ - Đề án 85, với lượng giãn nước 28.000 tấn và mang được 40 tiêm kích hạm MiG-19. Song, dự án này đã bị hủy bỏ ngay cả khi chưa được thi công.

Năm 1962, Liên Xô khởi đóng 2 tàu sân bay tại nhà máy đóng tàu Nikolayev ở Ukraine. Hai tàu sân bay Moskva và Leningrad có phần đầu tàu trông giống như tàu tuần dương mang tên lửa, trong khi phần đuôi tàu có sàn đáp, hangar và một thang máy để vận chuyển máy bay.

Tàu lớp Moskva có vẻ được thiết kế để săn lùng các tàu ngầm mang tên lửa của Mỹ và Anh đang hoạt động gần vùng biển của Liên Xô. Mỗi chiếc Moskva mang tới 12 trực thăng tác chiến chống ngầm nhưng lại không có vũ khí tấn công.

Một tàu sân bay duy nhất

Sau lớp Moskva, Liên Xô có kế hoạch đóng tàu sân bay lớp Kiev trong giai đoạn 1970-1980 với nhiệm vụ tương tự như "người tiền nhiệm". Tuy nhiên, lúc này, Mỹ đang nhăm nhe triển khai các tên lửa cỡ lớn Trident. Điều đó có nghĩa Hải quân Liên Xô sẽ phải hoạt động cách xa cảng nhà và có nguy cơ chạm trán với các tàu sân bay Hải quân Mỹ.

Do đó, tàu lớp Kiev đã được trang bị vũ khí tấn công, với tên lửa chống tàu SS-N-12 "Sandbox" mang đầu đạn 350 kiloton. Đã có 4 chiếc lớp Kiev được chế tạo, chiếc thứ 5 được thông qua nhưng chưa bao giờ được khởi đóng.

Tàu sân bay Đô đốc Kuznetsov

Giai đoạn giữa những năm 1980 là thời kỳ mở rộng lực lượng của Hải quân Liên Xô. Liên Xô bắt đầu đóng 2 tàu sân bay 50.000 tấn và 1 tàu sân bay hạt nhân Ulyanovsk – gần ngang ngửa với các tàu lớp Nimitz của Mỹ.

Trong 3 siêu tàu sân bay này, chỉ có 1 chiếc duy nhất được hoàn thiện trước khi kết thúc Chiến tranh Lạnh. Nó được Hải quân Nga kế thừa và còn phục vụ đến ngày nay với tên gọi Đô đốc Kuznetsov. Chiếc tàu còn dang dở đã được Trung Quốc mua lại và cải tạo thành Liêu Ninh.

Tàu Ulyanovsk được chuyển cho Ukraine sau khi Liên Xô tan rã vào năm 1991 nhưng sau đó đã bị tháo dỡ.

Là một cường quốc lục quân nên Liên Xô chưa bao giờ có thể phân bổ đủ nguồn lực để xây dựng một hạm đội tàu sân bay thực sự.

Thậm chí ngày nay, các lực lượng phi chiến lược của Hải quân Nga đang phải đối mặt với sự cạnh tranh gay gắt từ phía không quân và lục quân. Tương lai của lực lượng không quân hải quân Nga một lần nữa trở nên mù mịt.