Viện cớ AI để sa thải: Doanh nghiệp đang 'hợp thức hóa' việc tái cơ cấu nhân sự?

Trong tháng 9 vừa rồi, Accenture - hãng tư vấn công nghệ - đã công bố kế hoạch tái cấu trúc, trong đó những nhân viên không kịp nâng cao kỹ năng về AI sẽ buộc phải nghỉ việc. Chỉ sau đó ít ngày, Lufthansa thông báo dự định cắt giảm 4.000 vị trí trước năm 2030 để tăng hiệu suất nhờ AI. Salesforce tiến hành sa thải 4.000 nhân viên chăm sóc khách hàng với khẳng định rằng AI có thể đảm nhiệm 50% khối lượng công việc. Song song, Klarna - công ty công nghệ tài chính - đã giảm 40% nhân sự, còn Duolingo tuyên bố dần thay thế đội ngũ nhân viên hợp đồng bằng AI.

Bình luận về hiện tượng này, ông Fabian Stephany - trợ lý giáo sư chuyên ngành AI tại Viện Internet Oxford - cho rằng những lời giải thích của các doanh nghiệp chưa chắc đã phản ánh đúng nguyên nhân thật sự. Ông bày tỏ nghi ngờ rằng các đợt sa thải gần đây không hoàn toàn do hiệu quả mà AI mang lại, đồng thời nhấn mạnh AI đang dần trở thành cái cớ hợp lý cho những quyết định kinh doanh mang tính cắt giảm.

Theo ông Stephany, nhiều doanh nghiệp có thể muốn thể hiện mình như người dẫn đầu trong lĩnh vực AI để củng cố năng lực cạnh tranh, đồng thời che giấu các nguyên nhân thực sự như tình trạng tuyển dụng ồ ạt trong giai đoạn đại dịch hoặc nhu cầu tái cơ cấu nội bộ. Ông nêu rõ Duolingo và Klarna là hai minh chứng tiêu biểu khi cả hai từng mở rộng nhân sự quá nhanh trong thời kỳ Covid-19 và nay phải buộc lòng cắt giảm.

Cùng quan điểm, ông Jean-Christophe Bouglé - đồng sáng lập Authentic.ly - cho rằng tốc độ ứng dụng AI thực tế bị thổi phồng quá mức. Theo ông, phần lớn các tập đoàn lớn thực ra không triển khai nhiều hoạt động AI đáng kể, thậm chí một số dự án bị ngừng lại vì chi phí cao hoặc lo ngại an ninh. Ngược lại, các thông báo sa thải lại viện dẫn lý do AI. Ông Bouglé nhận định rằng trong bối cảnh kinh tế toàn cầu trì trệ, việc quy lỗi cho AI giúp doanh nghiệp dễ dàng hợp thức hóa các quyết định cắt giảm nhân sự.

Trong cuộc phỏng vấn với CNBC, người phát ngôn của Salesforce cho biết công ty đã đưa vào sử dụng công cụ AI nội bộ mang tên Agentforce nhằm giảm lượng yêu cầu hỗ trợ khách hàng, từ đó không còn cần mở rộng đội ngũ kỹ sư hỗ trợ. Đại diện này bổ sung rằng hàng trăm nhân viên đã được điều chuyển sang các bộ phận khác như dịch vụ chuyên nghiệp, bán hàng và chăm sóc khách hàng.

Về phần mình, Klarna khẳng định AI chỉ là một yếu tố trong kế hoạch tinh gọn bộ máy khi số lượng nhân viên giảm từ 5.500 xuống 3.000 trong hai năm, đồng thời giải thể một số phòng ban khiến nhiều người nghỉ việc tự nguyện. Trong khi đó, Accenture và Lufthansa đều từ chối bình luận, còn Duolingo không phản hồi yêu cầu của CNBC.

Theo dữ liệu của các viện nghiên cứu, việc sa thải nhân sự vì AI hiện chưa phổ biến như truyền thông phản ánh. Báo cáo của The Budget Lab thuộc Đại học Yale cho thấy thị trường lao động Mỹ gần như không biến động lớn kể từ khi ChatGPT ra đời vào cuối năm 2022. Báo cáo này chỉ ra rằng cơ cấu ngành nghề hầu như không thay đổi đáng kể so với các cuộc cách mạng công nghệ trước.

Một nghiên cứu khác từ Cục Dự trữ Liên bang New York cho biết, trong sáu tháng qua, chỉ 1% doanh nghiệp trong lĩnh vực dịch vụ và sản xuất khẳng định AI là nguyên nhân khiến họ cắt giảm nhân sự - giảm mạnh so với mức 10% năm 2024. Cùng thời điểm, 35% doanh nghiệp sử dụng AI để đào tạo lại nhân viên, trong khi 11% thậm chí tăng tuyển dụng nhờ năng suất cao hơn từ công nghệ này.

Ông Fabian Stephany nhấn mạnh rằng chưa có bằng chứng cho thấy thất nghiệp do công nghệ lan rộng. Ông lưu ý nỗi lo bị máy móc thay thế đã xuất hiện nhiều lần trong lịch sử, thậm chí từ thời La Mã cổ đại, khi một số hoàng đế từng cấm sử dụng công cụ cơ giới vì sợ mất việc. Tuy nhiên, ông cho rằng thực tế lại trái ngược: công nghệ thường giúp các ngành công nghiệp hiệu quả hơn và mở ra những loại hình việc làm hoàn toàn mới.