Đã đến lúc xuất khẩu cần chuyển sang 'chất'

Mô hình cũ đã tới hạn và những rủi ro tiềm ẩn

Diễn đàn doanh nghiệp 2025 với chủ đề "Giải pháp đột phá hỗ trợ doanh nghiệp tiếp cận thị trường mới" ngày 14/8 tại Hà Nội, TS Lê Duy Bình - Giám đốc Economica Vietnam khẳng định, xuất khẩu luôn là một trong những động lực quan trọng nhất của kinh tế Việt Nam trong suốt thập kỷ qua. Hoạt động này không chỉ đóng góp trực tiếp vào tăng trưởng GDP thông qua thặng dư thương mại mà còn lan tỏa sâu rộng đến nhiều khía cạnh khác của nền kinh tế.

"Xuất khẩu không chỉ tạo ra việc làm và thu nhập cho khoảng 12,5 triệu lao động, mà còn giúp tăng dự trữ ngoại hối, ổn định tỷ giá và nâng cao vị thế, thương hiệu quốc gia trên trường quốc tế", chuyên gia nhấn mạnh.

Ông Bình cho biết, hiện có khoảng 88.000 doanh nghiệp tham gia vào hoạt động ngoại thương, cho thấy độ mở lớn của nền kinh tế. Những thành tựu này đã khiến nhiều quốc gia bày tỏ sự khâm phục, đặc biệt khi Việt Nam liên tục duy trì tốc độ tăng trưởng xuất khẩu ở mức hai con số.

Tuy nhiên, bên cạnh thành tựu, TS Lê Duy Bình cho rằng đã đến lúc phải nhìn thẳng vào những hạn chế và rủi ro của mô hình tăng trưởng dựa vào xuất khẩu hiện tại.

"Liệu chúng ta có thể duy trì tốc độ tăng trưởng xuất khẩu 10-15% để đạt mục tiêu tăng trưởng kinh tế bình quân 8%/năm trong suốt 30 năm nữa không? Từ góc độ kinh tế học, tôi nghĩ là không", TS Bình thẳng thắn nêu.

Theo TS Lê Duy Bình, mô hình hiện tại đang đối mặt với nhiều thách thức lớn. Trong đó, lợi ích biên giảm dần, các lợi thế truyền thống về lao động giá rẻ, tài nguyên và môi trường đang dần mất đi. Rủi ro từ bên ngoài đáng lưu tâm khi ác vụ kiện chống phá giá, thuế đối ứng và sự biến động của thị trường toàn cầu là những rủi ro thường trực.

Trong khi đó, doanh nghiệp có vốn đầu tư nước ngoài (FDI) vẫn chiếm hơn 70% tổng kim ngạch xuất khẩu, cho thấy vai trò của doanh nghiệp nội địa còn hạn chế. Tỷ lệ nhập khẩu trong các ngành hàng chủ lực như điện tử (89%) và dệt may (45-50%) vẫn còn rất cao, làm giảm giá trị gia tăng thực tế...

Cần tập trung vào "chất"

Từ những phân tích trên, TS Lê Duy Bình cho rằng Việt Nam cần một tư duy mới để thay đổi mô hình tăng trưởng xuất khẩu.

"Chúng ta vẫn coi xuất khẩu là một nhiệm vụ vô cùng quan trọng nhưng không phải dựa vào tốc độ tăng về kim ngạch mà phải tăng về chất lượng. Đó là tăng về giá trị gia tăng, tăng về tỷ lệ nội địa hóa của hàng hóa xuất khẩu", TS Bình đề xuất.

Theo đó, chiến lược xuất khẩu trong thời gian tới cần chuyển hướng từ việc chạy theo con số kim ngạch sang các tiêu chí mang tính chiều sâu. Cần có những chính sách đột phá để nâng cao năng lực của công nghiệp hỗ trợ, tăng cường vai trò tiên phong của doanh nghiệp nội địa và cân bằng cán cân thương mại dịch vụ. Cách tiếp cận thị trường không chỉ là mở rộng về "diện rộng" mà phải đi vào "chiều sâu", nâng cao hàm lượng công nghệ và thương hiệu trong từng sản phẩm "Made in Vietnam".

Bên cạnh đó, cần lưu tâm nhiều hơn đến xuất nhập khẩu dịch vụ. Từ năm 2015 đến nay, Việt Nam nhập siêu dịch vụ, làm giảm bớt ý nghĩa xuất siêu hàng hoá nhìn từ góc độ đóng góp cho tổng cầu.

"Cần phải khắc phục vấn đề này, mặc dù doanh nghiệp trong nước có nhiều hạn chế trong ngành hàng hỗ trợ cho nền kinh tế như giao thông vận tải, bảo hiểm, các dịch vụ liên quan đến y tế, giáo dục, du lịch, ngân hàng", Giám đốc Economica Vietnam nhấn mạnh.