Kinh tế số tăng tốc nhờ thanh toán không tiền mặt

Thanh toán số định hình nền kinh tế số

Theo Ngân hàng Nhà nước (NHNN), tính đến cuối năm 2024, cả nước ghi nhận hơn 204,5 triệu tài khoản thanh toán cá nhân, 154,1 triệu thẻ ngân hàng đang lưu hành và 86,97% người trưởng thành đã có tài khoản ngân hàng.

Bên cạnh đó, hệ thống thanh toán điện tử liên ngân hàng xử lý trung bình 820.000 tỷ đồng mỗi ngày, tương đương hơn 40 triệu USD, với khoảng 30 triệu giao dịch/ngày; đồng thời, hệ thống chuyển mạch tài chính và bù trừ điện tử cũng xử lý 26 triệu giao dịch/ngày. Các chỉ số này cho thấy, nền tảng thanh toán số của Việt Nam đang mở rộng quy mô và độ phủ nhanh chóng.

Không dừng ở con số, thanh toán không tiền mặt còn mang lại hiệu quả kinh tế rõ rệt: Doanh nghiệp tối ưu hóa dòng tiền, giảm chi phí lưu kho tiền mặt, nâng cao năng lực quản trị và tăng tính minh bạch dòng vốn. Đặc biệt trong thương mại điện tử, hình thức thanh toán số giúp ngành này đạt mức tăng trưởng 16 - 30%/năm, đóng góp 18,7% GDP quốc gia.

TP Hồ Chí Minh là địa phương tiên phong trong việc tích hợp thanh toán số vào mọi lĩnh vực, từ dịch vụ công, giáo dục, y tế đến giao thông và thương mại. Theo Phó Chủ tịch UBND TP Hồ Chí Minh Nguyễn Văn Dũng, các chương trình đào tạo kỹ năng số cho tiểu thương tại chợ truyền thống như Bến Thành, Tân Định đã giúp doanh thu tăng 25% sau khi áp dụng phương thức thanh toán không dùng tiền mặt. Thành phố cũng đặt mục tiêu giảm 50% lượng giao dịch tiền mặt tại chợ truyền thống vào năm 2027.

Ngoài ra, Việt Nam còn là một trong những quốc gia đầu tiên tại Đông Nam Á triển khai kết nối thanh toán bán lẻ xuyên biên giới qua mã QR với Thái Lan, Lào, Campuchia, giúp tăng 15% giao dịch quốc tế, hỗ trợ mạnh mẽ cho ngành du lịch và thương mại.

Từ ngày 1/7/2024, Việt Nam cũng đã triển khai xác thực sinh trắc học bắt buộc cho mọi giao dịch tài chính. Tính đến nay, hơn 110,8 triệu hồ sơ cá nhân và 711.000 hồ sơ tổ chức đã được xác minh, tạo tiền đề cho một hệ thống thanh toán an toàn và đáng tin cậy hơn.

Phó Thủ tướng Hồ Đức Phớc khẳng định: “Thanh toán không tiền mặt không chỉ giúp rút ngắn thời gian giao dịch còn góp phần quan trọng vào minh bạch hóa dòng tiền, kiểm soát kinh tế, từ đó thúc đẩy tăng trưởng bền vững”.

Mặc dùthanh toán không tiền mặt đã có những tiến triển nhưng vẫn còn tồn tại, như tỷ lệ thanh toán khi nhận hàng (COD) trong thương mại điện tử vẫn ở mức cao (77,5%)phản ánh tâm lý e ngại của người tiêu dùng. Vì thế, nhiều ý kiến cho rằng, thách thức lớn hiện nay là làm sao tạo dựng được niềm tin vào hệ thống thanh toán số, đặc biệt trong bối cảnh tội phạm công nghệ cao ngày càng tinh vi.

Mở rộng giải pháp thanh toán

Dù đạt được những bước tiến ấn tượng, hệ sinh thái thanh toán không tiền mặt của Việt Nam vẫn cần thêm nhiều giải pháp để phát triển bền vững, lan tỏa rộng khắp và thâm nhập sâu hơn vào đời sống kinh tế - xã hội. Trong đó, ba vấn đề nổi bật cần tập trung giải quyết là hạ tầng số chưa đồng đều, an ninh mạng chưa hoàn thiện và thói quen tiêu dùngtiền mặt vẫn phổ biến, đặc biệt ở vùng nông thôn, khu vực chưa phát triển.

Để thanh toán không dùng tiền mặt không chỉ là xu hướng, thói quen mà trở thành giải pháp thanh toán chínhtrong tương lai, TP Hồ Chí Minh đã triển khai nhiều giải pháp. Theo Phó Chủ tịch Nguyễn Văn Dũng, thời gian qua, Thành phố đã thúc đẩy thanh toán số trên toàn địa bàn, từ dịch vụ công, hành chính, giáo dục, y tế đến vận tải, thương mại. Hiện nay, Thành phố đang đẩy mạnh truyền thông qua các nền tảng như TikTok, Zalo và tổ chức hội thảo, workshop kỹ năng tài chính số tại chợ truyền thống, khu dân cư, ngoại thành, nơi thói quen dùng tiền mặt vẫn còn phổ biến.

Ngoài ra, TP Hồ Chí Minh cũng đề xuất Chính phủ sớm hoàn thiện các văn bản pháp lý, đặc biệt là các quy định về bảo mật dữ liệu cá nhân để đồng bộ hóa với Luật các tổ chức tín dụng sửa đổi năm 2024 và Nghị định 52; đồng thời, cần phối hợp giữa các bộ ngành để kết nối liên thông dữ liệu, xây dựng hệ sinh thái thanh toán thông minh liên ngành.

Ở góc độ quốc gia, NHNN và Bộ Công an đang triển khai đồng bộ các dự án công nghệ nhằm kiểm soát rủi ro. Đáng chú ý là hệ thống cảnh báo tài khoản nghi lừa đảo trước khi giao dịch, giúp người dùng giảm 40% nguy cơ mất tiền vì các thủ đoạn công nghệ cao. Bên cạnh đó, từngày 1/7/2025, doanh nghiệp cũng bắt buộc xác thực sinh trắc học khi giao dịch, siết chặt an toàn hệ thống và giảm thiểu rủi ro từ tổ chức trung gian.

Tại hội thảo “Thanh toán không tiền mặt - Động lực tăng trưởng kinh tế số” được tổ chức mới đây, Phó Thủ tướng Hồ Đức Phớc đã nhấn mạnh: “Phải hoàn thiện thể chế, chính sách pháp lý phù hợp, tạo điều kiện thuận lợi cho các mô hình thanh toán sáng tạo, đồng thời kiểm soát rủi ro, bảo vệ tài sản người dân”. Phó Thủ tướng cũng lưu ý cần sớm xây dựng chiến lược toàn diện cho thanh toán số, trong đó con người phải là trung tâm thông qua giáo dục tài chính sớm trong nhà trường, nâng cao năng lực số cộng đồng và hỗ trợ hạ tầng tại vùng sâu, vùng xa.

Về phía Bộ Công Thương, mục tiêu đến năm 2030 là đạt 80% giao dịch không tiền mặt trong thương mại điện tử. Để làm được điều đó, kế hoạch tổng thể 2026 - 2030 đã được chuẩn bị với các nhóm giải pháp hỗ trợ tiểu thương chợ truyền thống, tích hợp thanh toán trên thiết bị di động giá rẻ và hợp tác với các tổ chức trung gian để phổ cập ví điện tử, mã QR, thẻ phi tiếp xúc...

Một đề xuất đáng chú ý đến từ phía Ngân hàng Shinhan, là Việt Nam có thể học hỏi Hàn Quốc trong việc khấu trừ thuế thu nhập cá nhân cho người sử dụng thanh toán số. Chính sách này từng giúp Hàn Quốc tăng 15% tỷ lệ giao dịch không tiền mặt. Nếu áp dụng tương tự tại Việt Nam, cùng với ưu đãi thuế cho doanh nghiệp chấp nhận thanh toán số, dự kiến kinh tế số có thể tăng trưởng thêm 10% mỗi năm.

Theo các chuyên gia kinh tế, thanh toán không dùng tiền mặt không chỉ là câu chuyện công nghệ, đó là trụ cột trong chiến lược phát triển kinh tế số. Khi Chính phủ, doanh nghiệp và người dân cùng đồng hành, Việt Nam hoàn toàn có thể bứt phá để xây dựng một xã hội hiện đại, minh bạch và cạnh tranh trong kỷ nguyên số.