Làm sao để doanh nghiệp khởi nghiệp sáng tạo thực sự phát triển?

Chưa hấp dẫn với vốn ngoại

Hiện nay, tại Việt Nam, hệ sinh thái khởi nghiệp đổi mới sáng tạo (ĐMST) đang phát triển. Theo thống kê của Bộ Khoa học và Công nghệ (KH&CN), Việt Nam hiện có hơn 3.000 doanh nghiệp khởi nghiệp (startup), tăng gần gấp đôi so với năm 2015 (khoảng 1.800 doanh nghiệp). Đồng thời, chất lượng các startup ngày càng tăng, thể hiện qua số lượng những thương vụ đầu tư, số lượng vườn ươm, khu làm việc chung.

Theo thống kê của Topica Founder Institute (Chương trình huấn luyện khởi nghiệp tại Việt Nam): Năm 2017, Việt Nam tiếp nhận 92 thương vụ đầu tư vào khởi nghiệp ĐMST với tổng số vốn hơn 291 triệu USD, tăng gần gấp đôi về số lượng thương vụ và gần 50% về tổng số vốn đầu tư so với năm 2016. Hiện, có hơn 40 quỹ đầu tư mạo hiểm (ĐTMH) hoạt động tại Việt Nam, phần lớn là các quỹ đầu tư nước ngoài, như: IDG Ventures, CyberAgent Ventures, 500 Startups... Tuy nhiên, hiện các dự án ĐTMH vào Việt Nam vẫn chỉ chiếm tỷ lệ nhỏ trong tổng số 6,7 tỷ USD của cả khu vực Đông Nam Á.

Không gian làm việc chung tại Vườn ươm doanh nghiệp Đà Nẵng (DNES). Ảnh: Giang Thanh.

Ông Jon Lonsdale, Đối tác sáng lập Quỹ ĐTMH 8VC (Mỹ) cho rằng, thị trường Việt Nam đang phát triển rất nhanh nhưng chưa đủ thuyết phục để quỹ quyết định đầu tư. Giá của các startup Việt Nam vẫn còn khá cao so với giá trị thực của nó, đòi hỏi cần phải thẩm định giá chính xác so với thực lực. Nhà đầu tư này cũng khẳng định, khởi nghiệp tại Việt Nam có nhiều tiềm năng nhưng cần biến tiềm năng này thành những số vốn đầu tư từ nước ngoài.

Theo ông Hồ Đức Hoàn, Giám đốc điều hành Edu2Review, đối với startup Việt Nam hiện nay, vốn là một rào cản lớn. Việt Nam chưa có cổng thông tin tập trung để doanh nghiệp dễ dàng tìm kiếm nguồn vốn. Thủ tục cấp chứng nhận đầu tư đối với doanh nghiệp khởi nghiệp tại Việt Nam từ 5 đến 10 ngày là còn dài. Chưa hết, tính từ lúc nhận được sự đồng ý của nhà đầu tư đến lúc nhà đầu tư có thể giải ngân còn lâu (trung bình 6-12 tháng), vô hình trung làm mất đi cơ hội của các startup. Bên cạnh đó, chưa có nhiều chính sách hỗ trợ các quỹ ĐTMH và doanh nghiệp khởi nghiệp để có thể thu hút được các nhà đầu tư vào Việt Nam.

Cần tạo cơ chế thông thoáng cho đầu tư khởi nghiệp

Để thúc đẩy hệ sinh thái khởi nghiệp Việt Nam vươn ra thế giới, theo ông Hồ Minh Đức, Đồng sáng lập Công ty VBee, cần tiếp tục xây dựng các chính sách đặc thù cho khởi nghiệp, bao gồm: ĐTMH, đầu tư gọi vốn cộng đồng, ưu đãi thuế cho nhà đầu tư cá nhân, cơ chế đối ứng đầu tư từ nhà nước cho các quỹ đầu tư tư nhân, cơ chế tài chính hỗ trợ cho các startup… “Nếu nước ta không xây dựng được hành lang pháp lý phù hợp, các nhà đầu tư sẽ không lựa chọn thị trường Việt Nam mà sẽ đầu tư cho các nước khác trong khu vực ASEAN. Nghiêm trọng hơn, chúng ta có thể bị “chảy máu chất xám” vì startup Việt Nam sẽ sang các nước khác có cơ chế thuận lợi hơn về gọi vốn, thoái vốn và thị trường”, ông Hồ Minh Đức lý giải.

Ông Chu Văn Thắng, Điều phối viên Chương trình Hợp tác ĐMST Việt Nam-Phần Lan cho rằng, bên cạnh việc tạo cơ chế, chính sách thuận lợi cho khởi nghiệp thì bản thân các startup Việt cần phải nâng cao năng lực nội tại của mình vì chất lượng của các startup luôn được các nhà đầu tư đặt lên hàng đầu, sau đó mới đến môi trường xung quanh. Ngoài ra, Việt Nam cũng cần thành lập mạng lưới kết nối startup khu vực ASEAN để doanh nghiệp khởi nghiệp Việt Nam có thể yên tâm hoạt động ở trong nước mà dễ dàng gọi vốn từ Singapore, Thái Lan hay Malaysia.

Ông Bùi Thế Duy, Thứ trưởng Bộ KH&CN cho biết, đối với doanh nghiệp ÐMST, nhất là doanh nghiệp nghiên cứu và phát triển các công nghệ mới, thời gian qua, Bộ KH&CN đã hỗ trợ các nhiệm vụ nghiên cứu khoa học để họ thử nghiệm công nghệ, cũng như hỗ trợ kết nối doanh nghiệp với các viện nghiên cứu, trường đại học và phát triển hoàn thiện công nghệ, từ đó ứng dụng vào sản xuất và đời sống. Ðề án hỗ trợ hệ sinh thái khởi nghiệp ÐMST quốc gia đến năm 2025 (Ðề án 844) do bộ chủ trì triển khai trong hơn một năm qua cũng đã bước đầu mang lại hiệu quả thiết thực, hình thành được nhiều vườn ươm doanh nghiệp ĐMST tại TP Hà Nội, TP Hồ Chí Minh, TP Cần Thơ, TP Vinh (tỉnh Nghệ An)…

Trước những vướng mắc này, tại Diễn đàn Thanh niên khởi nghiệp 2018 tổ chức ở Đà Nẵng vào tháng 11-2018, Thủ tướng Nguyễn Xuân Phúc đã yêu cầu giảm thời gian cấp giấy chứng nhận đầu tư xuống còn một ngày, đồng thời chỉ đạo Bộ Kế hoạch và Đầu tư phải có văn bản gửi Sở Kế hoạch và Đầu tư 63 tỉnh, thành phố làm ngay việc này. Về nguồn vốn, Thủ tướng giao Ngân hàng Nhà nước hoàn thiện gói tín dụng, công bố rộng rãi thông tin, có cơ chế thuận lợi khi các bạn trẻ đặt vấn đề vay khởi nghiệp sáng tạo. Trong thời gian tới, rất cần các bộ, ngành, địa phương thực hiện nghiêm túc chỉ đạo này của Thủ tướng Chính phủ để tạo điều kiện thuận lợi hơn nữa cho các doanh nghiệp khởi nghiệp phát triển.