Thiếu biện pháp hữu hiệu quản lý sinh vật ngoại lai

Bài học nhãn tiền

Năm 2000, chuột hải ly đã được nhập khẩu nuôi thử nghiệm. Đây lại là loài có tên trong danh sách 100 loài sinh vật xâm hại nguy hiểm nhất thế giới. Với khả năng sinh sản 3 lứa/năm và mỗi lứa đẻ từ 4-11 con, loài chuột hải ly còn mang các mầm bệnh như lao, lao tủy, lao da... gây bệnh cho người và vật nuôi, ảnh hưởng xấu đến các động vật khác. Sau một thời gian, các nhà khoa học mới nhận thấy đây là loài sinh vật gây hại và Nhà nước đưa ra chính sách ngăn chặn, tiêu hủy. Tính đến cuối năm 2002, khoảng 4.000 con chuột hải ly đã bị tịch thu và tiêu hủy.
 
Sau chuột hải ly, chồn nhung đen bắt đầu xuất hiện ở Việt Nam vào khoảng năm 2011 với lời đồn thổi về chất lượng thịt của loài này khiến người dân ở nhiều địa phương bỏ tiền ra mua về nuôi mong thu lợi cao. Đến năm 2012, qua công tác quản lý nhằm bảo vệ ngành chăn nuôi, kết quả rà soát cho thấy, có 28 tỉnh, thành phố với gần 300 cơ sở đang nuôi hơn 13.000 con chồn nhung đen.

Trái với những lời đồn thổi, đầu ra cho loài động vật này rất hẹp, người nuôi đều bị lỗ và khả năng phát triển không cao. Cục Chăn nuôi đã phải đề nghị các địa phương không phát tán chồn nhung đen, tập trung kiểm soát tốt các cơ sở.
 
Đầu năm 2014, câu chuyện nuôi gián đất tại Bắc Ninh nổi lên như một phương pháp làm giàu nhanh chóng. Mô hình nuôi gián đất được xác định là du nhập từ Trung Quốc qua cách làm ăn tự phát của người dân với các thương lái Trung Quốc.

Gián đất là vật chủ trung gian truyền một số bệnh dịch về đường tiêu hóa và có tốc độ sinh trưởng cao. Sau khi nắm bắt tình hình thực tế, Bộ Nông nghiệp và Phát triển nông thôn đã chỉ đạo Cục Chăn nuôi có văn bản chính thức cấm nuôi gián đất vì có nhiều nguy cơ rủi ro cho môi trường, xã hội và kinh tế.

Cơ chế pháp lý chưa rõ ràng

Sinh vật ngoại lai xâm hại có thể nhập vào Việt Nam bằng nhiều con đường như nhập khẩu có chủ đích phục vụ công tác chăn nuôi, trồng, sản xuất, kinh doanh hoặc du nhập theo con đường tự nhiên và không chủ đích của con người.

Trong khi đó, khung pháp lý quản lý sinh vật ngoại lai lại chưa rõ ràng. Bà Hoàng Thị Thanh Nhàn- Phó Cục trưởng Cục Bảo tồn đa dạng sinh học - Bộ Tài nguyên Môi trường cho biết: “Sự tác động của sinh vật ngoại lai xâm hại đã và đang gây ra những thiệt hại về kinh tế cũng như môi trường. Chính vì vậy, trên thế giới đã có những công ước, quy định để quản lý sinh vật ngoại lai xâm hại. Thời gian qua, Việt Nam đã ban hành các quy định cũng như tổ chức các hoạt động quản lý. Tuy nhiên, nuớc ta vẫn đang thiếu những biện pháp quản lý hữu hiệu khiến các loài sinh vật ngoại lai xâm hại vẫn tiếp tục phát tán, ảnh hưởng đến môi trường và đa dạng sinh học".

Ông Dương Minh Tú, Giám đốc Trung tâm Giám định kiểm dịch thực vật- Cục Bảo vệ thực vật- Bộ Nông nghiệp và Phát triển nông thôn cho biết: "Khó khăn hiện nay là trang thiết bị kỹ thuật và năng lực cán bộ tại nhiều trạm kiểm dịch thực vật cửa khẩu (đặc biệt là các cửa khẩu ủy quyền cho các tỉnh thực hiện) chưa đáp ứng được yêu cầu giám định nhanh chóng và chính xác loài ngoại lai xâm hại".

Bà Đặng Thị Kiều Anh, Cục Bảo tồn đa dạng sinh học- Bộ Tài nguyên Môi trường đánh giá: Quản lý sinh vật ngoại lai xâm hại hiện vẫn còn thiếu quy định phân tích rủi ro, nguy có trước khi nhập khẩu động vật, thực vật, hàng hóa lần đầu.

Ông Lê Thiết Bình, Chuyên gia bảo tồn nguồn lợi sinh vật và môi trường thủy sản cho biết: "Sinh vật ngoại lai được người dân chủ yếu nhập qua con đường tiểu ngạch nên khó kiểm soát. Ngoài ra, doanh nghiệp và cơ sở sản xuất buôn bán thực phẩm tươi sống từ nhiều nước về Việt Nam có thể có cả sinh vật ngoại lai. Trong khi đó, những người này lại không biết đến những sinh vật ngoại lai có nguy cơ gây hại. Nên cần phải tuyên truyền đến các cơ sở kinh doanh để họ hiểu và có biện pháp ngăn chặn sinh vật ngoại lai".

Biện pháp ngăn ngừa, giảm thiểu nguy cơ du nhập của sinh vật ngoại lai như: Thực hiện phân tích dịch hại đối với những loài hàng hóa có nguy cơ cao và áp dụng các biện pháp giảm thiểu nguy cơ dịch hại theo chuỗi; áp dụng các biện pháp kiểm dịch thực vật sau nhập khẩu đối với giống cây trồng chưa có trong Danh mục giống cây trồng được phép sản xuất, kinh doanh tại Việt Nam...