Tịch thu ô tô, xe máy vi phạm: Giải pháp quyết liệt nhưng có phạm luật?

Có tính giáo dục hay “nặng” cưỡng chế?

Luật sư Lưu Văn Quang - Công ty Luật Nelson và Cộng sự cho rằng, biện pháp xử lý là tịch thu phương tiện có thể là biện pháp khả thi và có thể có hiệu quả cao, nhưng để đưa biện pháp này vào thực tế thì chính những người ban hành phải xem xét dưới nhiều góc độ, nhằm đảm bảo được quyền lợi của người dân đi đôi với mục đích của nhà quản lý.

Nói về góc độ pháp lý, Luật sư Quang nhấn mạnh đến việc ban hành các quy định về tịch thu xe phải đáp ứng đầy đủ các điều kiện hợp pháp. Hợp pháp đây được hiểu là các văn bản pháp luật được ban hành đúng thẩm quyền, các nội dung của văn bản đó không trái với các quy định đã ban hành, việc áp dụng các quy định xử phạt phải phù hợp với hiến pháp và pháp luật...

“Hiện nay, việc xử phạt vi phạm hành chính trong lĩnh vực giao thông vận tải - trực tiếp ở đây là các vi phạm trong lĩnh vực giao thông đường bộ được áp dụng theo Luật xử lý vi phạm hành chính năm 2012; Luật giao thông đường bộ năm 2008; và trực tiếp nhất là Nghị định số 171/2013/NĐ-CP ngày 13/11/2013 của Chính phủ quy định xử phạt vi phạm hành chính trong lĩnh vực giao thông đường bộ và đường sắt. Trong đó, các phương tiện là mô tô, xe gắn máy đi vào đường cấm, khu vực cấm; đi ngược chiều của đường một chiều, đường có biển “Cấm đi ngược chiều” đều không phải chịu chế tài là tịch thu phương tiện”. Luật Giao thông đường bộ, các Nghị định, quy định xử phạt... cũng không áp dụng việc tịch thu phương tiện của người tham gia giao thông vi phạm" - Luật sư Quang dẫn chứng.

Do vậy, vấn đề đặt ra là muốn đưa các quy định về tịch thu xe phải được luật hóa. Điều này đồng nghĩa với việc sửa đổi toàn bộ các văn bản có liên quan trước khi quy định đó được thi hành. Đây là một vấn đề phức tạp với nhiều thủ tục trình tự và do nhiều cơ quan ban hành chứ không chỉ đơn thuần là một văn bản do một cơ quan quản lý trực tiếp ban hành và thực thi.

Đề cập tới góc độ đời sống xã hội, theo Luật sư Quang, ở nước ta, mô tô, xe máy vẫn là phương tiện giao thông chiếm đa số, nó không đơn thuần chỉ là phương tiện di chuyển, đi lại mà nó còn là phương tiện mưu sinh kiếm sống của rất nhiều người dân. Việc tịch thu xe rồi thực hiện đấu giá để sung công quỹ nhà nước đối với các trường hợp đương nhiên phải thu là một lẽ khác, còn đối với những trường hợp không cố ý hoặc vi phạm lần đầu thì có quá nghiêm khắc không?

“Tịch thu xe liệu đã có tính chất giáo dục không hay đơn thuần chỉ mang tính cưỡng chế? Tất nhiên an toàn phải là trên hết, nhưng pháp luật cũng phải nhìn nhận ở góc độ đạo đức, nếu chỉ vì để hạn chế tai nạn giao thông mà tước đoạt cả một gia tài hay phượng tiện nuôi sống gia đình họ thì có nên hay không? Hoặc nếu xe ô tô bị tịch thu là xe mượn. Người mượn lái xe khi nồng độ cồn vượt quá quy định thì không thể bắt người cho mượn xe chịu trách nhiệm liên đới, tức là chỉ có thể phạt người vi phạm chứ không thể phạt người không vi phạm (chủ xe).

Mặt khác, trong mỗi quy định về xử phạt hiện hành đều có quy định về mức độ xử phạt khác nhau nhằm cá thể hóa từng vụ việc, từng hành vi nhất định nhằm đưa ra mức hình phạt có tính chất đúng người, đúng sai phạm, mang tính răn đe giáo dục. Nếu như cứ quy định vi phạm là tịch thu thì cũng lại làm khó người dân và khó cho chính nhà quản lý” - Luật sư Quang phân tích.

Theo vị Luật sư này, đây là vi phạm hành chính và xử phạt hành chính nên nếu tăng nặng mức tiền phạt theo hướng tăng chế tài xử phạt, tăng thời gian tước giấy phép lái xe hoặc cấm lái xe trong một thời gian nhất định thì hiệu quả xử lý vi phạm sẽ tốt hơn là áp dụng biện pháp tịch thu xe. Nếu quyết tâm áp dụng biện pháp tịch thu xe thì cơ quan kiến nghị phải nghiên cứu kỹ nhằm đảm bảo tính chất răn đe, đồng thời giải pháp như đề xuất phải được luật hóa nhằm tránh việc quy định chưa đi vào thực thi đã bị “tuýt còi”.

Ở nhiều nước, lái xe vi phạm nồng độ cồn bị phạt tù

Nêu quan điểm về biện pháp tịch thu phương tiện, Tiến sĩ Trần Hữu Minh - Chuyên gia đánh giá tác động giao thông vận tải, Trường ĐH Giao thông Vận tải - cho biết, ý thức nói chung và ý thức hành vi tham gia giao thông nói riêng đến từ nhiều yếu tố, nhưng quan trọng nhất là giáo dục và sự nghiêm minh của pháp luật. Hai yếu tố này phải cùng tồn tại. Chỉ giáo dục tuyên truyền thôi sẽ không bao giờ đủ, vì nếu làm sai mà không bị xử lý thì sẽ có rất nhiều trường hợp vi phạm.

“Cần nhấn mạnh rằng, trong một hệ thống tốt, giáo dục tuyên truyền phải đi trước một cách hiệu quả và sâu rộng, khi thông điệp thông tin đã đến được với từng người dân mà vẫn xảy ra vi phạm thì đó là thời điểm thích hợp để cơ quan quản lý triển khai nghiêm khắc xử lý vi phạm. Bởi vậy lộ trình triển khai cần được nghiên cứu một cách kỹ lưỡng” - ông Minh cho hay.

Ông Minh cho rằng, giải pháp trên có thể phát huy tối đa hiệu quả khi phối hợp với một loạt các giải pháp khác như: Phát triển hệ dữ liệu quốc gia về vi phạm an toàn giao thông, phát triển thị trường bảo hiểm: liên kết với hệ dữ liệu vi phạm an toàn giao thông, tăng mức bảo hiểm đáng kể với những người vi phạm, phối hợp đối chiếu với kiểm định kỹ thuật với toàn bộ xe cơ giới và quá trình đóng phí bảo trì.

Kinh nghiệm trên thế giới trong vấn đề này là cần tách bạch rõ ràng hai phạm trù người sở hữu và người sử dụng, thể chế hóa trách nhiệm của từng đối tượng (nếu cần) sẽ giúp làm rõ tính pháp lý của giải pháp.

Hiệu ứng xã hội phụ thuộc vào việc giải pháp sẽ được tiến hành như thế nào, nếu công tác truyền thông tốt, sâu rộng đến được với từng người dân, có lộ trình hợp lý (tuyên truyền - xử phạt điển hình - truyền thông - xử phạt nghiêm), và cung cấp được những trường hợp sai phạm đầu tiên đến với đông đảo công chúng, chắc chắn giải pháp sẽ có tác động sâu rộng tích cực trong xã hội.

Theo Tiến sĩ Trần Hữu Minh, nhiều nước trên thế giới như Trung Quốc, Nhật Bản, Anh... xử phạt rất nặng trường hợp vi phạm nồng độ cồn quá mức cho phép, thậm chí là bị phạt tù.

Cụ thể như tại Anh Quốc, nếu bị phát hiện điều khiển phương tiện với nồng độ cồn quá mức cho phép thì mức phạt có thể lên tới 6 tháng tù giam, đóng 5.000 bảng và bị cấm lái xe trong vòng 1 năm. Trong trường hợp vi phạm nghiêm trọng uống rượu bia lái xe dẫn đến chết người, mức phạt có thể lên tới 14 năm tù giam, phạt tiền không giới hạn (các công ty bảo hiểm phải trả), cấm lái xe từ 2 năm đến vĩnh viễn, và phải trải qua một cuộc sát hạch rất nghiêm khắc và chặt chẽ hơn bài kiểm tra lái tiêu chuẩn để có thể lấy lại bằng lái xe.