Đã đến lúc Big Tech có trách nhiệm trả thuế đầy đủ, ngay tại Việt Nam

Cuối tuần trước, các bộ trưởng bộ tài chính thuộc nhóm 7 nền công nghiệp phát triển (G7) đã đạt thoả thuận về thuế doanh nghiệp tối thiểu toàn cầu 15%.

“Một lính cứu hỏa, một giáo viên đóng thuế 22% - Amazon và 90 doanh nghiệp lớn khác không nộp xu nào thuế liên bang? Tôi sẽ chấm dứt điều đó”- Đây là khẳng định của Tổng thống Mỹ Joe Biden trong một bài phát biểu cuối tháng 3. Ông Biden không nói suông. Nhờ các đề xuất gần đây của tân Tổng thống Mỹ, hôm 5/6, tại Anh, các Bộ trưởng Tài chính của 7 trong số các nền kinh tế mạnh nhất thế giới (G7) đã đạt được thỏa thuận mang tính lịch sử về thuế toàn cầu. Theo đó, G7 đồng thuận ủng hộ áp dụng thuế suất doanh nghiệp tối thiểu 15%. Thay đổi này có thể buộc các công ty phải đóng thuế tại các quốc gia phát sinh doanh thu, thay vì chuyển sang các “thiên đường thuế” để hưởng ưu đãi.

Từ lâu, các ông lớn công nghệ hứng chịu chỉ trích vì nộp thuế quá ít bất chấp quy mô của mình. Amazon và các hãng khác né được khoản thuế lớn nhờ chuyển doanh thu và lợi nhuận sang các “thiên đường thuế”, những nơi không áp thuế hay nếu có cũng áp thuế thu nhập doanh nghiệp thấp hơn đáng kể.

Theo báo cáo của Chiến dịch minh bạch thuế Fair Tax Foundation, sáu hãng công nghệ lớn nhất Silicon Valley (Silicon Six) - Amazon, Facebook, Alphabet, Netflix, Apple và Microsoft – bị cáo buộc nộp ít hơn 96 tỷ USD so với số liệu thuế danh nghĩa được trích dẫn trong các báo cáo tài chính. Trong 10 năm, từ 2011 đến 2020, Silicon Six nộp cổng cộng 219 tỷ USD thuế thu nhập trên toàn cầu, tương đương 3,6% trên tổng doanh thu 6 nghìn tỷ USD. Thuế doanh nghiệp tính theo lợi nhuận nhưng các nhà nghiên cứu cho biết sáu công ty này cố tình chuyển thu nhập sang “thiên đường thuế”.

Theo CNN, Bermuda, quần đảo Cayman, quần đảo British Virgin là ba trong số các “thiên đường thuế” lớn nhất của các công ty Mỹ. Những hòn đảo này nổi tiếng vì có chi nhánh của các tập đoàn đa quốc gia hùng mạnh. Các công ty có thể chuyển lợi nhuận của mình thông qua chi nhánh trên đảo để tránh thuế suất doanh nghiệp cao của Mỹ. Năm 2010, các công ty Mỹ trên ba hòn đảo ghi nhận lợi nhuận 155 tỷ USD, trong khi tổng sản phẩm quốc nội của cả ba hòn đảo chỉ khoảng 10 tỷ USD.

Theo Reuters, các quy định thuế toàn cầu hiện nay có từ những năm 1920, chỉ đánh thuế tại nơi các công ty có hiện diện vật lý. Nó không còn phù hợp với bối cảnh xuất hiện nhiều “ông lớn” công nghệ, bán dịch vụ từ xa và đăng ký lợi nhuận tại các nước đánh thuế thấp. Thỏa thuận đạt được giữa các Bộ trưởng Tài chính G7 là bước ngoặt quan trọng, có khả năng thay đổi cuộc chơi và bảo đảm các công ty đóng thuế nghiêm chỉnh.

Thỏa thuận bao gồm hai phần quan trọng. Thứ nhất, các nước G7 đồng ý phải đưa ra quy định bảo đảm doanh nghiệp nộp thuế tại các nước mà họ kinh doanh. Thứ hai, thống nhất yêu cầu áp thuế doanh nghiệp tối thiểu 15% trên khắp thế giới. Với sự hậu thuẫn của G7, nó có thể đặt nền móng cho một thỏa thuận toàn cầu.

Thỏa thuận của G7 vừa qua mang tới nền móng cho những thay đổi lâu dài của nền kinh tế toàn cầu

Mục tiêu của phần thứ nhất là cho phép các nước đánh thuế một phần lợi nhuận của những công ty “không hiện diện vật lý nhưng có doanh số đáng kể”. Theo thông báo chung của cuộc họp G7, quy định nhằm vào “các doanh nghiệp đa quốc gia lớn nhất và lợi nhuận nhất”, trao cho các nước “quyền đánh thuế trên ít nhất 20% lợi nhuận” với các doanh nghiệp có tỷ suất lợi nhuận trên 10%.

Đối với phần thứ hai, nếu một công ty áp dụng thuế suất thấp hơn tại một quốc gia cụ thể, chính phủ nước này phải tăng thuế suất lên mức tối thiểu (15%), từ đó loại bỏ lợi ích của hành vi chuyển lợi nhuận ra nước ngoài. Quy định này không can thiệp đến việc các nước áp dụng mức thuế suất thu nhập doanh nghiệp trên lãnh thổ của mình.

Tại Mỹ, Tổng thống Joe Biden đề xuất đánh thuế 21% với thu nhập nước ngoài của doanh nghiệp, tăng từ mức 10,5-13,125% dưới thời người tiền nhiệm Donald Trump. Đề xuất của ông Biden phải được Quốc hội thông qua.

Tổ chức Hợp tác và Phát triển Kinh tế (OECD) ước tính đề xuất của G7 có thể tạo ra từ 50- 70 tỷ USD doanh thu tuế toàn cầu mỗi năm. Tuy nhiên, con số thực sự còn phụ thuộc vào các chi tiết của thỏa thuận cuối cùng. Một số tổ chức phi lợi nhuận cho rằng thuế suất 15% là quá thấp, không đủ để chấm dứt “cuộc đua về đáy”. Song, Gabriel Zucman, nhà kinh tế học tại Đại học California, Berkely – người nổi tiếng với các nghiên cứu về “thiên đường thuế”, lại gọi đây là thỏa thuận “lịch sử, đầy hứa hẹn”.

Nếu có đủ các nước lớn đồng ý áp dụng thuế suất tối thiểu, các công ty không còn động lực chuyển lợi nhuận sang các nước thuế suất thấp. “Thiên đường thuế” không có quyền phản đối, mô hình kinh doanh không đóng thuế sẽ sụp đổ. Theo bà Yellen, thuế suất tối thiểu sẽ giúp nền kinh tế tăng trưởng, thông qua tạo sân chơi công bằng cho các doanh nghiệp, khuyến khích các nước cạnh tranh trên cơ sở tích cực, chẳng hạn giáo dục, đào tạo lực lượng lao động và đầu tư vào nghiên cứu, phát triển hạ tầng.

Cuộc họp G20 diễn ra tháng sau tại Venice (Italy) sẽ xem liệu thỏa thuận vừa đạt được của G7 có nhận được sự ủng hộ rộng rãi từ các nước đang phát triển lớn nhất thế giới hay không.

Hiện nay, các tập đoàn công nghệ Big Tech như Facebook, Google, YouTube … đều đang có hàng chục triệu người dùng tại Việt Nam, đã hoạt động từ rất lâu và kiếm được những khoản danh thu khổng lồ nhưng tất cả đều không đóng thuế tại Việt Nam.

Tổng cục Thuế cho hay trong 8 tháng năm 2020, cơ quan thuế xác định có 5.000 tỉ đồng doanh thu từ các hoạt động thương mại điện tử xuyên biên giới. Chủ yếu qua 3 nhóm gồm bán hàng thông qua mạng xã hội; thu nhập từ hoạt động viết các ứng dụng trò chơi, quảng cáo qua các trang mạng xã hội (Facebook, YouTube...); các tổ chức, gia đình có hoạt động cho thuê nhà thông qua các trang mạng điện tử (Agoda, Booking...). Như vậy hầu như việc thu thuế nhà thầu từ các dịch vụ quảng cáo hay đặt phòng cho các đơn vị trên vẫn không có.

Báo cáo của Google, Temasek và Brain & Company về kinh tế số Đông Nam Á 2020 cho thấy ngành truyền thông trực tuyến tại Việt Nam đã tăng trưởng 18% so với năm ngoái, đạt giá trị 3,3 tỉ USD. Còn theo Bộ TT-TT, hoạt động quảng cáo trực tuyến đang chiếm một tỷ trọng khá lớn trong tổng đầu tư quảng cáo tại Việt Nam. Trong đó, 2 nền tảng được các tổ chức, doanh nghiệp, cá nhân lựa chọn quảng cáo trực tuyến nhiều nhất là Google và Facebook, chiếm khoảng 70% doanh thu thị trường quảng cáo trực tuyến. Việc các tập đoàn lớn bỏ túi hàng tỉ USD nhưng không đóng thuế hay đóng nhỏ giọt trong khi DN trong nước phải đóng 20% thuế thu nhập DN là một bất công trên thị trường.

Với những thay đổi chính sách của kinh tế thế giới, Việt Nam cũng cần có những biện pháp phù hợp để tránh bị thất thu những khoản thuế khổng lồ, và tạo công bằng với các doanh nghiệp trong nước.