Nâng cao giá trị nông sản qua chế biến để gia tăng giá trị sản phẩm

“Nút thắt” công nghệ

Trong một hội nghị mới được tổ chức gần đây tại Cần Thơ, Bộ Nông nghiệp và Phát triển nông thôn (NN-PTNT) đánh giá, thời gian qua, ngành nông nghiệp đạt được nhiều kết quả quan trọng nhưng còn tồn tại nhiều hạn chế. Trong đó, quá trình phát triển vẫn có nhiều yếu tố thiếu bền vững, tăng trưởng chưa vững chắc, chưa đáp ứng được đòi hỏi của nền sản xuất hàng hóa tập trung, quy mô lớn và tiêu chuẩn cao từ thị trường quốc tế. Công nghiệp chế biến nông lâm thuỷ sản, nhất là ở khâu bảo quản và chế biến sâu, công nghiệp phụ trợ chưa phát triển mạnh, tổn thất sau thu hoạch còn cao. Liên kết sản xuất theo chuỗi giá trị để thúc đẩy cơ giới hóa, ứng dụng công nghệ cao giảm chi phí trung gian, nâng cao giá trị gia tăng chưa phổ biến.

Theo PGS-TS Phạm Anh Tuấn (Viện Cơ điện nông nghiệp và Công nghệ sau thu hoạch), việc quy hoạch phát triển vùng sản xuất nông nghiệp hàng hóa chưa đồng bộ với xây dựng cơ sở hạ tầng kết nối hệ thống chuỗi logistics. Những năm gần đây số lượng doanh nghiệp (DN) lớn đầu tư vào lĩnh vực chế biến nông sản luôn gia tăng, tuy vậy phần lớn các DN mới tập trung đầu tư vào công nghệ chế biến, trong khi nguyên liệu phục vụ chế biến chủ yếu phụ thuộc vào phương thức liên kết với người sản xuất hoặc các đầu mối đại lý, nên tính ổn định không cao và tiềm ẩn nhiều rủi ro. Mặt khác còn thiếu đầu tư mạng lưới vệ tinh để sơ chế, phân loại, tồn trữ nguyên liệu cho mục đích chế biến hoặc bao gói phục vụ nội tiêu và xuất khẩu, đây là khâu quan trọng có tính quyết định đến sự ổn định đầu ra và nâng cao giá trị gia tăng cho tất cả các nhà từ sản xuất đến chế biến và tiêu thụ sản phẩm.

Theo thống kê, số DN hoạt động trong lĩnh vực nông lâm thuỷ sản (NLTS) có trên 10.000 DN và phần lớn là DN vừa và nhỏ và DN siêu nhỏ. Qua khảo sát của Viện Chính sách và Chiến lược Nông nghiệp nông thôn, hầu hết công nghệ của các DN chuyên chế biến NLTS đã qua 3 - 4 thế hệ, 73% số nhà xưởng tạm bợ, chắp vá, chỉ 1 - 5% sản phẩm làm ra đạt chất lượng quốc tế, 8 - 15% số doanh nghiệp đăng ký chất lượng sản phẩm, 40% DN không có trình độ chuyên môn, tay nghề... Vai trò đầu tư, ứng dụng và đổi mới công nghệ trong chuỗi sản xuất, chế biến và tiêu thụ sản phẩm NLTS không thể thiếu được yếu tố DN. Tuy vậy, từ những số liệu thống kê trên cho thấy tỷ lệ DN đầu tư vào lĩnh vực NLTS còn rất thấp, trong khi trình độ công nghệ lạc hậu, năng lực chuyên môn thấp, đây thực sự là nút thắt đối với ngành nông nghiệp.

Sử dụng công nghệ chế biến nước ép trái cây tại tỉnh Hậu Giang

Cần tận dụng phụ phẩm

Bộ trưởng Bộ NN-PTNT Lê Minh Hoan, nhận định: “Tại nước ta, chỉ có khoảng 20-30% nông sản thông qua chế biến để xuất khẩu, còn ở Đài Loan (Trung Quốc), con số này là 80%. So sánh để thấy chúng ta cần đẩy mạnh khâu chế biến, đây là khâu đặt ra giá trị gia tăng rất cao, nó tạo ra giá trị vượt bậc và chia lợi ích lại cho người sản xuất”. Nâng tỉ trọng nông sản qua chế biến một mặt tạo ra giá trị gia tăng, mặt khác giải quyết được vấn nạn được mùa mất giá, giúp ngành hàng nông sản đi vào quy luật chuỗi giá trị, quy luật cung cầu.

Theo ông Phan Thanh Lộc, Phó Chủ tịch HĐQT Công ty CP Việt Nam Food, nhiều quốc gia phát triển đã sớm nhận ra tiềm năng ngành phụ phẩm thuỷ sản và xây dựng thành công các sản phẩm có giá trị gia tăng cao với nhiều ứng dụng khác nhau. Ông Lộc phân tích: “Nước ta định hướng xuất khẩu tôm đạt kim ngạch 10 tỉ USD vào năm 2025, ước sản lượng đạt trên 1,1 triệu tấn. Hiện nay, chỉ mới 55-65% của con tôm được sử dụng, 35-45% còn lại thường bị bỏ đi, chỉ có một phần nhỏ được xử lý bằng phương pháp truyền thống giá trị thấp, ô nhiễm môi trường. Nếu 400.000-500.000 tấn phụ phẩm tôm được chế biến sâu thì giá trị không thua sản phẩm chính”.

Ông Nguyễn Lâm Viên,Tổng Giám đốc Công ty CP VINAMIT cho rằng, Việt Nam có lợi thế nguồn nguyên liệu nông lâm thuỷ sản rất lớn nhưng chưa biết cách làm gia tăng giá trị. Cụ thể, nếu 1 kg khoai lang nếu bán ăn tươi chỉ trên dưới 20.000 đồng nhưng nếu qua chế biến thì giá trị nó có thể tăng lên hàng chục lần. Ông Viên cho rằng có 4 cách để làm tăng giá trị nông sản, đó là, phải hướng chế biến cho ra thực phẩm thay đổi sự sống (ăn để phòng và trị bệnh), sản xuất nông nghiệp theo hướng “du lịch canh nông” sản xuất hữu cơ và đưa công nghệ chế biến sâu để tăng giá trị.

Cần có chính sách hỗ trợ cho HTX, DN vừa và nhỏ

Bộ trưởng Lê Minh Hoan chủ trì cuộc Hội nghị trên cũng cho rằng, HTX, DN vừa và nhỏ, DN khởi nghiệp chiếm số đông. Nếu nhà nước hỗ trợ cho “số đông” đó bằng nguồn vốn đầu tư, hạ tầng logistics, công nghệ bảo quản sau thu hoạch, công nghệ chế biến sẽ tạo ra sản phẩm như OCOP (chương trình mỗi xã một sản phẩm). Và những sản phẩm do “số đông” đó làm ra được, các DN lớn tính chế sâu hơn để xuất khẩu. Từ đó giải quyết được nguyên liệu vào mùa thu hoạch rộ cũng như giải quyết việc làm cho khu vực nông thôn, từ đó sẽ cơ bản giải quyết được "điệp khúc được mà lại mất giá :"