Ứng dụng AI trong khu vực công: Bắt đầu ngay hay chờ ngân sách Nhà nước?

Bắt đầu từ nguồn lực sẵn có

Theo ông Đàm Hải Đăng – Chuyên viên Sở Khoa học và Công nghệ tỉnh Tây Ninh, kinh phí là thách thức lớn nhất khi ứng dụng AI vào chuyển đổi số tại địa phương. Để triển khai một hệ thống trợ lý ảo cơ bản phục vụ dịch vụ công, chi phí tối thiểu cũng lên đến 10 tỷ đồng. Nếu chỉ dựa vào ngân sách Nhà nước, quá trình triển khai sẽ kéo dài.

Thay vì chờ đợi nguồn vốn, Tây Ninh chọn cách bắt đầu từ chính nguồn lực sẵn có. Địa phương này tập trung ứng dụng AI vào các lĩnh vực cụ thể, trong đó có du lịch. Hiện nay, du khách thường tìm kiếm thông tin qua Google, nhưng độ chính xác của các nguồn thông tin này không phải lúc nào cũng bảo đảm. Vì vậy, Tây Ninh đã phát triển một hệ thống AI cung cấp dữ liệu chính thức về nhà hàng, khách sạn đạt tiêu chuẩn do cơ quan chức năng công nhận, đồng thời hỗ trợ du khách xây dựng lịch trình hợp lý.

Trong nội bộ cơ quan nhà nước, Tây Ninh cũng tận dụng các mô hình AI nguồn mở như Gemini, DeepSeek, Meta… để phát triển trợ lý ảo. Nhờ áp dụng kỹ thuật truy xuất tăng cường (RAG), trợ lý ảo có thể tìm kiếm nhanh chóng thông tin trong hệ thống quản lý văn bản của tỉnh, giúp cán bộ tiết kiệm thời gian tra cứu mà không cần đầu tư hạ tầng quá lớn.

Bước sang năm 2025, chi phí ứng dụng AI được dự báo sẽ tiếp tục giảm nhờ sự phát triển của các mô hình tối ưu hơn. Tây Ninh đang hướng đến việc tích hợp AI Agents vào hệ thống quản lý văn bản, giúp tự động tiếp nhận và phân loại văn bản, từ đó giảm tải công việc cho cán bộ hành chính. Đồng thời, địa phương này cũng đặt mục tiêu mở rộng AI vào các dịch vụ công, tạo điều kiện để người dân tiếp cận thông tin nhanh chóng, chính xác hơn.

Coi AI như một khoản đầu tư, không chỉ là chi phí

Ở góc độ cơ quan quản lý, ông Trần Anh Tú - Phó Vụ trưởng Vụ Khoa học Kỹ thuật và Công nghệ (Bộ Khoa học và Công nghệ) cho rằng, việc tích hợp AI vào hoạt động quản lý nhà nước không chỉ giúp tiết kiệm nguồn lực mà còn cải thiện tốc độ xử lý công việc. Bên cạnh các ứng dụng phổ biến như ChatGPT, khu vực công cần có những công cụ hỗ trợ ra quyết định, tổng hợp dữ liệu hiệu quả để giảm bớt các quy trình thủ công phức tạp.

Chính phủ hiện đang thúc đẩy mạnh mẽ AI như một công nghệ nền tảng, thông qua ba hướng chính: phát triển hạ tầng dữ liệu, đào tạo nhân lực và xây dựng mô hình AI phù hợp với tiếng Việt.

Về dữ liệu, Trung tâm dữ liệu quốc gia tại Hòa Lạc đang được xây dựng để lưu trữ và cung cấp dữ liệu từ các bộ, ngành, địa phương, trong đó một phần sẽ được mở phục vụ nghiên cứu và phát triển ứng dụng.

Về nhân lực, hiện có hơn 50 chương trình đào tạo liên quan đến AI tại các trường đại học, tuy nhiên cần tăng cường phổ biến kiến thức về AI trong khu vực công để bảo đảm hiệu quả ứng dụng.

Về công nghệ, Việt Nam đang triển khai nhiều dự án nhằm xây dựng kho dữ liệu tiếng Việt quy mô lớn, hỗ trợ phát triển các mô hình ngôn ngữ phù hợp với đặc thù văn hóa trong nước.

Tuy nhiên, ông Tú nhấn mạnh, dù có chính sách hỗ trợ, việc triển khai AI trong khu vực công vẫn đòi hỏi sự thay đổi từ tư duy lãnh đạo đến cách vận hành tổ chức.

Theo PGS, TS Nguyễn Xuân Hoài - Phó Giám đốc Trung tâm Đổi mới Sáng tạo Quốc gia (NIC), để thúc đẩy các dự án AI, trước hết cần thay đổi cách nhìn nhận và phương thức triển khai. Một số dự án AI không thể chỉ coi là chi phí mà cần được xem là khoản đầu tư dài hạn.

Bên cạnh đó, cần điều chỉnh cách tính toán chi phí cho các dự án AI, bởi mô hình triển khai AI khác biệt so với các dự án công nghệ thông tin truyền thống. Ví dụ, AI có thể giúp tối ưu hiệu quả hoạt động, vậy tại sao Nhà nước không áp dụng cơ chế thanh toán dựa trên hiệu quả thay vì phương thức trả phí cố định? Nếu một giải pháp AI giúp tiết kiệm 30% chi phí vận hành của Nhà nước, liệu có thể dành một phần nhỏ từ khoản tiết kiệm đó để trả cho đơn vị cung cấp giải pháp hay không?

Theo PGS,TS Nguyễn Xuân Hoài, để làm được điều này, trước tiên cần thay đổi tư duy, sẵn sàng tiếp nhận cái mới. Việc định giá AI vẫn là một bài toán khó, ngay cả với các quốc gia phát triển, nên Việt Nam có thể tham khảo cách họ đang thực hiện. Quan trọng hơn, cần có cơ chế thử nghiệm (sandbox) để kiểm chứng và điều chỉnh dần, thay vì kỳ vọng ngay từ đầu sẽ có một mô hình hoàn hảo.

Như vậy, có thể thấy, ứng dụng AI trong khu vực công không nhất thiết phải bắt đầu từ những dự án quy mô lớn với nguồn vốn khổng lồ. Tây Ninh đã chứng minh rằng, với cách tiếp cận linh hoạt và tận dụng nguồn lực sẵn có, các cơ quan nhà nước hoàn toàn có thể triển khai AI ngay từ bây giờ.

Điều quan trọng là thay đổi tư duy, tìm ra mô hình triển khai phù hợp và sẵn sàng thử nghiệm. Khi AI không còn chỉ là một khái niệm xa vời, mà trở thành công cụ thực tế giúp tối ưu quản lý và phục vụ người dân, thì việc đầu tư vào công nghệ này sẽ càng trở nên cần thiết và cấp bách hơn.