Đường sắt đội vốn vì thiếu nhân tài:Chân "sói" đã vào nhà!

Đó khẳng định của PGS.TS Nguyễn Văn Hùng - Nguyên Hiệu trưởng Trường Đại học Xây dựng Hà Nội.

Đừng chỉ đổ lỗi cho con người

PV:-Vừa rồi trong buổi làm việc với Hà Nội, TP.HCM về các nguyên nhân chậm tiến độ và tăng tổng mức đầu tư của các dự án đường sắt đô thị, Bộ Trưởng GTVT Đinh La Thăng cho rằng, do chưa có tiền lệ thực hiện dự án đường sắt, cũng như chưa có con người đủ kiến thức, bản lĩnh để nghiên cứu thấu đáo nên khâu chuẩn bị đầu tư sơ sài, đưa ra tổng mức ban đầu rất thấp nên phải điều chỉnh sau này. Quan điểm của ông ra sao trước nhận định này?

Theo ông, phải lý giải ra sao về việc chọn những người không đủ năng lực chuẩn bị cho các dự án này, hay bởi đó là dự án mới nên ngành GTVT khó chọn người?

PGS.TS Nguyễn Văn Hùng:- Thực ra nói như vậy cũng chưa hẳn là đúng, bởi tại sao một dự án có cả chuyên gia tư vấn nước ngoài, quy trình quản lý dự án khắt khe, đấu thầu cũng phải theo quy tắc đấu thầu, mà lại bị đội giá như vậy?

Bây giờ việc quan trọng nhất là phải phân tích được nguyên nhân cái nào trượt giá, tại sao trượt giá, rồi quy trách nhiệm. Việc đội vốn lên như vậy là tùy tiện sử dụng túi tiền của người dân, tiền đóng thuế của xã hội, với lại đội giá như vậy thì ai chấp nhận, lý do như vậy là không đủ.

Thứ nhất, là khi đã làm thì phải có chuyên gia tư vấn nước ngoài tham gia tư vấn cùng các tổ chức quốc tế như JICA, thế mà chỉ thấy tiêu cực. Nhớ lại mới đây, tổ chức JICA về đường sắt đô thị thì lại có hối lộ.

Thứ hai, bộ phận giải ngân chậm, vậy làm sao chậm? Tại sao lại lựa chọn người không có trình độ để họ phụ trách.

Chẳng khác nào một bức tranh, đầu tư quá nhiều vào các công trình xây dựng mà tiền vốn lại quá nhiều, thêm nữa là trượt giá, vậy thì làm gì còn là tiền của đất nước nữa, thực ra phải nói là là tiêu phí tiền của dân.

Tôi cho rằng không thể đổ lỗi hết cho vấn đề con người vì khâu chuẩn bị dự án là một quá trình rất lâu dài, chứ không phải ngày một, ngày hai.

Chẳng những vậy, lại còn có cả chuyện học tập kinh nghiệm nước ngoài, tham khảo các dự án của nước bạn, sao lại đổ tại con người. Bởi chắc chắn để làm 1 dự án cần một quá trình rất lâu dài, cho nên không thể nói là do chuẩn bị sơ sài. Đấy là còn chưa nói đến những dự án lớn hàng nghìn tỷ còn cần cả một quy trình khá khắt khe, nói sơ sài thì ai chấp nhận được.

Chính vì thế, nên truy trách nhiệm của những người đứng ra tuyển dụng người thực hiện, tại sao có quyền lựa chọn mà lại chọn người có năng lực kém.

PV:- Có ý kiến cho rằng, việc đưa ra tổng mức đầu tư thấp thực chất là thủ thuật để dự án được phê duyệt. Ông đồng tình ở mức nào với ý kiến trên? Liệu đây có phải là một ý kiến cần được xem xét nghiêm túc khi mà gần như tất cả các dự án đường sắt đô thị đều bị đội vốn như hiện nay?

PGS.TS Nguyễn Văn Hùng:- Tôi cho rằng, hiện nay, đó cũng là thủ thuật được sử dụng nhiều chứ không ít.

Cứ được phê duyệt là coi như qua được 1 chân "sói" đặt vào trong nhà, không loại trừ, người đấu thầu đưa giá thấp rồi phát sinh về sau. Câu chuyện này vô cùng đáng lo ngại chứ không hề đơn giản, gần như kiểu chiêu làm hàng.

Theo tôi khi đã là hệ thống thì phải xem xét truy trách nhiệm cụ thể, giả sử một trường hợp bất khả kháng như thiên tai, sự cố đó là tính hệ thống mà như vậy thì phải xem xét.

Từ đó có cái nhìn tổng thể về việc đội vốn các dự án đường sắt đô thị, sai ở đâu, cần sửa chỗ nào, thiếu sót ở đâu để bổ sung.

Thế hệ sau sẽ còng lưng trả nợ

PV:- Trên thực tế, hầu hết các dự án đường sắt đô thị đang được thực hiện hiện nay đều từ nguồn vốn ODA (kèm theo những thỏa thuận cứng về công nghệ, đơn vị thi công…). Nếu xảy ra đội vốn mà chưa thể giải quyết dẫn tới chậm tiến độ, lãi tiền vay trả từng ngày, chậm khai thác hiệu quả của dự án…

Liệu có thể hiểu, Việt Nam bị rơi vào thế buộc phải chấp nhận và phải giải quyết đội vốn nhanh nếu không muốn nhận phần thiệt hại lớn hơn hay không? Để xảy ra tình trạng này, trách nhiệm liệu có phải chỉ ở khâu “nghiên cứu chưa thấu đáo, chuẩn bị đầu tư sơ sài” hay không thưa ông? Cụ thể phải xem xét trách nhiệm về việc này như thế nào?

PGS.TS Nguyễn Văn Hùng:- Theo tôi rõ ràng là như vậy, chuyện sử dụng đồng vốn của mình đã phiền, đồng vốn của nước ngoài lại càng phiền hơn, dần dần VN sẽ thành nước lệ thuộc quá nhiều vào nguồn vốn nước ngoài, cụ thể là ODA. Nên phải xác định rõ, trách nhiệm người quản lý thế nào, người thực hiện ra sao.

Đừng nghĩ vốn ODA là vốn được vay miễn phí vì nó còn kèm tiền lãi mẹ đẻ lãi con. Nếu cứ đội vốn, nếu cứ chậm tiến độ thì phần thiệt hại sẽ không lường trước được.

Nên không thể đổ lỗi do chủ quan, cũng không thể đổ lỗi cho khách  quan, việc ai là người đứng ra lựa chọn mới là quan trọng, là người chịu trách nhiệm nhiều nhất. Hiện nay, có rất nhiều người đi học nước ngoài về, nghiên cứu nước ngoài, thế nhưng lại lựa chọn không đúng không đủ sức thuyết phục, mới dẫn đến tình trạng nhầm chỗ, nhầm người.

Để xử lý cần phải xem xét trách nhiệm từng khâu một, từ bổ nhiệm, quản lý con người làm việc với khâu đấu thầu thế nào, xem xét cụ thể đây có phải là chiêu hình thức hay không?

Tôi chỉ nhắc lại, đừng ai nghĩ ODA là cho vay không, hơn thế nó có lãi mẹ đẻ lãi con. Hiện nay, chúng ta ra sức đi vay, khi đến đời con cháu sẽ phải trả nợ, vốn ODA trợ giúp hoàn lại, mà đều có lãi, người dân VN những thế hệ đi sau sẽ phải còng lưng trả nợ.

PV:- Phải thừa nhận rằng, việc Bộ trưởng Thăng đã thẳng thắn vạch rõ nguyên nhân xảy ra đội vốn cũng là một tín hiệu đáng mừng. Nếu được tư vấn cho Bộ trưởng, theo ông, bước tiếp theo chúng ta cần làm gì, để giải quyết được triệt để vấn nạn này, tránh việc “cái gì cũng đúng quy trình” nhưng kết quả lại ngược với kỳ vọng?

PGS.TS Nguyễn Văn Hùng:- Theo tôi cần nhìn vào cả quá trình thực hiện mà rút kinh nghiệm, quy định trách nhiệm từng cá nhân.

Không những chỉ dự án đường sắt đô thị mà ngành giao thông đang quản lý rất nhiều các dự án có nguồn vốn ODA. Nếu không giải quyết từng việc một thì sẽ lặp lại sự cố, phải quy trách nhiệm, rút trách nhiệm.

Phải có hình thức xử lý nghiêm khắc, như tổ chức JICA phát hiện ra chỗ này thì cũng mới chỉ là khâu tư vấn của một đoạn quản lý đường sắt Cát Linh - Hà Đông, còn những chỗ khác thì sao, đội vốn lên do khâu xác định giá đã đúng chưa, thay đổi thì làm sao?

Bộ GTVT nên lưu ý, trước khi làm thì nên có sự tư vấn chuyên nghiệp cẩn thận tránh việc làm sai rồi mới thấy hối hận, kiểu tại sao tất cả đúng quy trình mà tai nạn vẫn xảy ra.