Ứng dụng AI trong kiểm toán: Xu thế dài hạn hay trào lưu nhất thời?

Toạ đàm "Kiểm toán trong kỷ nguyên mới - Nâng cao năng lực kiểm toán với AI" do Hiệp hội Kế toán Công chứng Anh quốc (ACCA) tổ chức nhằm thảo luận về vai trò của kiểm toán nhà nước trong việc thúc đẩy minh bạch, trách nhiệm giải trình và quản trị tài chính công hiệu quả, bền vững. Đồng thời chia sẻ kinh nghiệm trong ứng dụng công nghệ, dữ liệu lớn và trí tuệ nhân tạo (AI) vào hoạt động kiểm toán cũng như thảo luận về định hướng xây dựng khung chính sách và chiến lược phát triển kiểm toán công phù hợp với xu thế toàn cầu và đặc thù Việt Nam.

Xu thế dài hạn, không phải trào lưu nhất thời

Trong phiên thảo luận, các chuyên gia đều có chung nhận định, AI là một xu hướng dài hạn và tất yếu. Ông Phan Ngọc Anh - Phó Tổng Giám đốc Dịch vụ Kiểm toán tại Deloitte Việt Nam cho rằng, trên phạm vi toàn cầu, AI không phải là một xu hướng ngắn hạn mà chính là tương lai lâu dài của tất cả các ngành nghề, chứ không riêng gì tài chính, kế toán hay kiểm toán.

"Chúng ta có thể thấy rõ điều này qua ví dụ về sự ra đời của ChatGPT và sau đó là hàng loạt ứng dụng AI khác. Ngay khi được đưa vào sử dụng, chúng đã tạo ra rất nhiều thay đổi trong hoạt động của mọi lĩnh vực, từ sản xuất, hàng tiêu dùng đến các ngành dịch vụ như tài chính, kế toán", ông Ngọc Anh nêu.

Đồng tình với quan điểm này, bà Nguyễn Ngọc Lan Anh - Giám đốc Công nghệ và Nghiệp vụ Ngân hàng Standard Chartered dẫn báo cáo của Gartner cho biết, 39% CIO ngành tài chính ưu tiên ứng dụng AI tạo sinh, trong khi khảo sát của PwC chỉ ra 82% CEO tại châu Á - Thái Bình Dương đã triển khai AI trong 5 năm qua.

Tại Standard Chartered, bà Lan Anh cho biết AI đã chứng minh hiệu quả vượt trội: “Chúng tôi ghi nhận AI giúp giảm 68% chi phí vận hành, tăng tốc độ xử lý dữ liệu từ 380 giây xuống chỉ còn 8 giây và phát hiện được những mối đe dọa an ninh mạng chưa từng có tiền lệ".

Theo bà Lan Anh, AI không chỉ tối ưu hóa hoạt động nội bộ mà còn có khả năng tái định hình mô hình kinh doanh thông qua việc cá nhân hóa sản phẩm và nâng cao trải nghiệm khách hàng. Từ đó, tái định hình mô hình kinh doanh của ngân hàng.

"Qua quá trình làm việc với các khách hàng và đối tác, chúng tôi càng thấy rõ xu hướng này. Vì vậy, tôi có thể khẳng định chắc chắn rằng: AI không phải là một trào lưu ngắn hạn, mà là một xu thế dài hạn và tất yếu", Giám đốc Công nghệ và Nghiệp vụ Ngân hàng Standard Chartered nhấn mạnh.

Là công cụ đắc lực nhưng không thay thế con người

Từ góc độ cơ quan nhà nước, ông Phạm Huy Thông - Phó Cục trưởng Cục Công nghệ thông tin, Kiểm toán Nhà nước, cho rằng ứng dụng AI là một “yêu cầu bắt buộc” để giải quyết bài toán quá tải.

“Khối lượng công việc của Kiểm toán Nhà nước ngày càng lớn, trong khi nguồn nhân lực có hạn. Hiện tại, chúng tôi chỉ có thể kiểm toán chọn mẫu khoảng 10–20% số chi nhánh ngân hàng”, ông Thông chia sẻ

Do đó, mục tiêu của Kiểm toán Nhà nước không phải dùng AI để thay thế con người, mà để hỗ trợ kiểm toán viên nâng cao chất lượng và mở rộng phạm vi công việc, đặc biệt trong các cuộc kiểm toán chuyên đề phức tạp, đòi hỏi phân tích khối lượng dữ liệu khổng lồ.

Về phía doanh nghiệp kiểm toán, ông Phan Ngọc Anh cho biết Deloitte đã phát triển nhiều công cụ AI chuyên dụng để nâng cao hiệu quả và mang lại giá trị cho khách hàng. Các công cụ như Deloitte Connect, Document Insights AI và Research Assistant giúp tự động hóa nhiều quy trình từ kết nối với khách hàng, phân tích tài liệu, đánh giá rủi ro đến đề xuất thủ tục kiểm toán.

“AI có thể rà soát hàng chục nghìn hợp đồng để phát hiện sai lệch, nhưng quyết định cuối cùng và xét đoán nghề nghiệp vẫn thuộc về kiểm toán viên. Con người là người chịu trách nhiệm cuối cùng”, ông Ngọc Anh nêu.

Theo các chuyên gia, bên cạnh những lợi ích rõ rệt, việc triển khai AI cũng đối mặt nhiều thách thức lớn.

Thứ nhất, bảo mật dữ liệu và quản trị rủi ro là ưu tiên hàng đầu. Ông Ngọc Anh cho biết Deloitte đã xây dựng “Khung AI đáng tin cậy” với bảy yếu tố cốt lõi, trong đó an toàn thông tin là trọng tâm. Ông cảnh báo nguy cơ “thiên lệch thuật toán” do dữ liệu đầu vào thiếu khách quan và rủi ro tấn công mạng nhằm chiếm đoạt dữ liệu.

Thứ hai, hạ tầng công nghệ và kết nối dữ liệu còn hạn chế, đặc biệt trong khu vực công. Theo ông Phạm Huy Thông, Kiểm toán Nhà nước đang triển khai dự án đầu tư hạ tầng Big Data và AI, dự kiến bắt đầu năm 2026. Tuy nhiên, việc chia sẻ dữ liệu giữa các bộ, ngành vẫn gặp trở ngại do chênh lệch cấp độ bảo mật; giải pháp lâu dài được kỳ vọng ở Trung tâm Dữ liệu Quốc gia.

Cuối cùng, nguồn nhân lực chất lượng cao là thách thức chung của cả khu vực công và tư. Ông Thông thừa nhận việc thu hút nhân tài công nghệ còn khó khăn do hạn chế về đãi ngộ, song Chính phủ đã ban hành các chính sách hỗ trợ, phụ cấp và cơ chế thuê chuyên gia. Kiểm toán Nhà nước cũng đang triển khai các chương trình đào tạo “Bình dân học vụ số” và hợp tác quốc tế với ACCA nhằm nâng cao năng lực cho đội ngũ.

Trước đó, phát biểu khai mạc sự kiện, ông Bùi Quốc Dũng - Phó Tổng Kiểm toán Nhà nước Việt Nam đánh giá cao việc ACCA tổ chức sự kiện hôm nay. Sự kiện có sự tham dự của bà Ayla Majid – Chủ tịch ACCA Toàn cầu - người phụ nữ tiên phong trong lĩnh vực tài chính và công nghệ – là biểu tượng cho tầm nhìn toàn cầu và tinh thần hội nhập nghề nghiệp.

"Chúng ta biết rằng, ACCA không chỉ là tổ chức cấp chứng chỉ nghề nghiệp, mà còn là một phong trào toàn cầu về đạo đức, năng lực và tương lai của nghề kiểm toán. ACCA và KTNN Việt Nam trong nhiều năm qua đã có những chương trình hợp tác rất hiệu quả – từ đào tạo nguồn nhân lực chất lượng cao, đến các sáng kiến đổi mới về quản trị công, tài chính bền vững và chuyển đổi số", ông Dũng nêu.

Trong bối cảnh toàn cầu hóa, Phó Tổng Kiểm toán Nhà nước Việt Nam bày tỏ tin tưởng rằng sức mạnh của nghề kiểm toán không đến từ từng quốc gia riêng lẻ, mà từ sự kết nối của tri thức, dữ liệu và chuẩn mực quốc tế.

Trong đó, AI không chỉ đòi hỏi thay đổi công cụ mà còn đòi hỏi thay đổi tư duy kiểm toán. Từ “kiểm tra cái đã xảy ra” sang “phân tích điều đang xảy ra” và “dự báo điều sẽ xảy ra”, từ “kiểm toán hồ sơ” sang “kiểm toán dữ liệu” và từ “báo cáo kết quả” sang “đưa ra khuyến nghị giá trị cho chính sách công”.

Theo đó, đòi hỏi kiểm toán viên trong kỷ nguyên mới phải là người hội tụ ba yếu tố: trung thực, thông minh và trách nhiệm. Kiểm toán viên phải hiểu biết sâu về đạo đức và pháp lý; biết sử dụng công nghệ và AI như công cụ phân tích; có trách nhiệm phục vụ công dân và phát triển bền vững.

"Thế giới đang thay đổi nhanh hơn bao giờ hết, nhưng giá trị cốt lõi của nghề kiểm toán – tính độc lập, khách quan và minh bạch – sẽ không bao giờ thay đổi. AI, dữ liệu lớn hay công nghệ nào đi chăng nữa chỉ thực sự có ý nghĩa khi chúng ta dùng nó để phục vụ sự thật, công lý và niềm tin của xã hội", Phó Tổng Kiểm toán Nhà nước Việt Nam nhấn mạnh.