Ứng dụng AI vì con người

Thông tin được nêu trong báo cáo "Phát triển con người năm 2025 – kỷ nguyên trí tuệ nhân tạo và lựa chọn phát triển con người” do Chương trình Phát triển Liên Hợp Quốc (UNDP) công bố ngày 12/5 tại Hà Nội.

Báo cáo tập trung vào chỉ số phát triển con người (HDI), được xây dựng để đo lường thành tựu của các quốc gia dựa trên ba tiêu chí cơ bản: y tế, giáo dục và thu nhập. HDI cũng là lời nhắc mạnh mẽ rằng phát triển kinh tế chỉ có ý nghĩa khi gắn với sự tiến bộ và hạnh phúc của con người.

Theo báo cáo, chỉ số HDI toàn cầu trong năm 2024 đang có dấu hiệu chững lại ở hầu hết các khu vực. Trong bối cảnh đó, AI được xem là lực đẩy mới đầy tiềm năng nhưng cũng đi kèm không ít thách thức. Báo cáo đặt ra loạt câu hỏi quan trọng về công bằng, đạo đức, quản trị và tính toàn diện trong thiết kế, triển khai AI – nhằm bảo đảm công nghệ này phục vụ phúc lợi của tất cả mọi người.

Bà Đỗ Lê Thu Ngọc – Trợ lý đại diện thường trú, Trưởng phòng Tăng trưởng Bao trùm của UNDP cho biết, Việt Nam được đánh giá cao nhờ những tiến bộ rõ rệt trong phát triển con người. Chỉ số HDI của Việt Nam năm 2023 đạt 0,766 – xếp vào nhóm các quốc gia có mức phát triển con người cao, đứng thứ 93 trên tổng số 193 quốc gia và vùng lãnh thổ. Từ năm 1990 đến 2023, HDI của Việt Nam tăng 53,5% – từ 0,499 lên 0,766, là bước tiến đáng ghi nhận.

Tuy vậy, khi điều chỉnh theo bất bình đẳng, HDI của Việt Nam giảm còn 0,641, tương ứng mức tổn thất 16,3% – phản ánh khoảng cách đáng kể về cơ hội tiếp cận y tế, giáo dục và thu nhập. Mức tổn thất này ngang với trung bình khu vực Đông Á – Thái Bình Dương.

Báo cáo cũng công bố khảo sát toàn cầu cho thấy người dân có cái nhìn thực tế nhưng tích cực về AI. Dù một nửa số người được hỏi lo ngại công việc có thể bị tự động hóa, 60% tin rằng AI sẽ tạo ra nhiều cơ hội việc làm mới. Ở các quốc gia có HDI trung bình và thấp, 70% người dân kỳ vọng AI giúp tăng năng suất và hai phần ba cho biết sẽ sử dụng AI trong giáo dục, y tế hoặc công việc trong vòng một năm tới.

Từ đó, các chuyên gia khuyến nghị xây dựng nền kinh tế nơi con người hợp tác với AI thay vì cạnh tranh, đồng thời hiện đại hóa hệ thống giáo dục, y tế để bắt kịp yêu cầu mới. Con người cần giữ vai trò chủ động trong toàn bộ vòng đời phát triển AI – từ thiết kế, triển khai đến giám sát.

TS Vũ Thị Thanh – Viện Nghiên cứu Con người, Gia đình và Giới nhấn mạnh, công nghệ là công cụ, đồng thời cũng là kết quả của phát triển con người. Sự đổi mới công nghệ thể hiện tiềm năng, trí tuệ và khả năng sáng tạo của con người. Tự do, sự tham gia xã hội và cơ hội tiếp cận nguồn lực là điều kiện để công nghệ phát triển vì con người.

Tuy nhiên, chuyên gia cũng cảnh báo những rủi ro song hành như bất bình đẳng gia tăng, nguy cơ mất việc, vi phạm quyền riêng tư, áp lực chuyển đổi nghề nghiệp, và ảnh hưởng tiêu cực đến sức khỏe tinh thần, đặc biệt trong bối cảnh thông tin sai lệch lan truyền nhanh chóng trên không gian mạng.

Theo bà Thanh, cần thúc đẩy nghiên cứu sâu về tác động thực chất của công nghệ, đổi mới sáng tạo và AI đến phát triển con người, không chỉ dừng lại ở chỉ số HDI. Về chính sách, cần đặt con người vào trung tâm trong mọi định hướng phát triển khoa học công nghệ – để thành quả công nghệ lan tỏa đến mọi nhóm xã hội, không ai bị bỏ lại phía sau.

Còn PGS, TS Cao Thu Hằng chia sẻ, đạo đức AI đang trở thành yếu tố thiết yếu nhằm hạn chế rủi ro và phát huy giá trị tích cực của công nghệ. Nếu được xây dựng và thực thi nghiêm túc, đạo đức AI sẽ không chỉ hỗ trợ tăng thu nhập, giáo dục, tuổi thọ mà còn bảo đảm quyền riêng tư, tự chủ, sáng tạo – những nền tảng của phát triển bền vững và toàn diện.

“Cùng với năng lực sáng tạo và tình yêu thương vốn có của con người, việc xây dựng và thực hiện đạo đức AI sẽ thúc đẩy phát triển con người mạnh mẽ, thực chất, công bằng và bình đẳng hơn”, bà Hằng nhấn mạnh.