Băn khoăn việc phân cấp, phân quyền cho chính quyền cấp xã quản lý đất đai

Băn khoăn về năng lực thực thi cấp xã

Ông Lê Anh Văn - Giám đốc Trung tâm Tư vấn pháp luật và phát triển nguồn nhân lực thuộc Hiệp hội Doanh nghiệp nhỏ và vừa Việt Nam (VINASME) cho biết, doanh nghiệp đang gặp nhiều vướng mắc trong triển khai nhà ở xã hội cho công nhân. Vấn đề lớn nhất là thiếu thông tin về “đất sạch” do cấp dưới không báo cáo lên tỉnh, dẫn đến tỉnh cũng không nắm được tình hình.

Bên cạnh đó, giá thuê đất trong khu công nghiệp quá cao (130.000 đồng/m²), vượt quá khả năng của doanh nghiệp nhỏ và vừa. Chính sách miễn giảm tiền thuê đất cho chủ đầu tư khu công nghiệp nếu cho doanh nghiệp nhỏ thuê lại chưa được thực thi hiệu quả do các luật liên quan chưa đồng bộ.

Ông Văn nhấn mạnh: “Trước đây cấp huyện có 12 phòng chuyên môn, nay cấp xã chỉ còn 2 phòng (kinh tế và văn hóa). Phòng kinh tế phải quản lý cùng lúc đất đai, hạ tầng, doanh nghiệp, dẫn đến quá tải và không đáp ứng được yêu cầu số liệu, giấy tờ. Đây chính là điểm nghẽn lớn của phân cấp hiện nay”.

Ông Nguyễn Văn Đính - Chủ tịch Hiệp hội Bất động sản Việt Nam cũng bày tỏ lo ngại: “Chúng tôi rất băn khoăn về năng lực thực thi ở cấp xã, cấp phường. Làm thế nào để chính quyền cơ sở có thể thực sự hỗ trợ doanh nghiệp, dự án? Vấn đề không chỉ nằm ở quy định, quy trình, mà còn ở năng lực của bộ máy thực thi tại địa phương".

Theo ông Đính, hệ thống pháp luật hiện nay dù đã có sự đồng bộ giữa Luật Đất đai, Luật Kinh doanh bất động sản và Luật Nhà ở, nhưng vẫn còn mâu thuẫn với Luật Đầu tư, Luật Xây dựng, Luật Quy hoạch. Điều này khiến cấp cơ sở lúng túng trong áp dụng, dẫn đến ách tắc dự án.

Ông kiến nghị cần thiết lập cơ chế kiểm tra, giám sát chặt chẽ hơn ở cấp xã, đồng thời bảo đảm tính đồng bộ toàn hệ thống pháp luật, tránh tình trạng phải sửa đổi liên tục.

Nút thắt lớn trong giải phóng mặt bằng

Theo ông Nguyễn Quốc Hiệp - Chủ tịch Hiệp hội Nhà thầu xây dựng Việt Nam (VACC), sự thay đổi từ chính quyền ba cấp sang hai cấp là nguyên nhân khiến công tác giải phóng mặt bằng trì trệ, làm chậm tiến độ giải ngân vốn đầu tư công (mới đạt 46,8% sau 8 tháng).

"Cán bộ phường hiện đang quá tải, thủ tục giải phóng mặt bằng phức tạp, tốn kém thời gian, chưa kể các khoản hỗ trợ tài chính thiếu khung pháp lý rõ ràng, dẫn đến khiếu kiện kéo dài. Ngoài ra, việc phân biệt giữa đất “quỹ 1” và “quỹ 2” cũng chưa được luật làm rõ, gây tranh chấp", ông Hiệp nêu.

Chủ tịch VACC cho rằng, cần đơn giản hóa thủ tục giải phóng mặt bằng, làm rõ các quy định về tỷ lệ thu hồi đất và cơ chế hỗ trợ tài chính, đồng thời xác định rõ trách nhiệm bố trí tái định cư để đẩy nhanh tiến độ dự án.

Trong khi đó, bà Nguyễn Thị Thơ - Phó Chủ tịch Thường trực Hiệp hội Công chứng Việt Nam, phản ánh thủ tục sang tên, đăng ký biến động đất đai sau sáp nhập chính quyền hai cấp ngày càng phức tạp.

“Thay vì 2 bước như trước nay quy trình có tới 5 bước. Mỗi khâu đều phát sinh độ trễ, khiến thời gian xử lý kéo dài gấp nhiều lần, người dân phải đi lại nhiều lần”, bà Thơ cho biết.

Ngoài ra, việc xác minh tình trạng đất mới cấp, yêu cầu bản sao y không cần thiết, dữ liệu điện tử chưa liên thông… cũng khiến người dân và doanh nghiệp mất nhiều thời gian, chi phí.

Bà Thơ kiến nghị cần liên thông dữ liệu giữa công chứng – văn phòng đăng ký đất đai – cơ quan thuế, chuẩn hóa hồ sơ trên phạm vi toàn quốc, chấm dứt tình trạng nơi nhận nơi không, để bảo đảm thủ tục minh bạch, thông suốt.

Đại diện Văn phòng Chính phủ, bà Phạm Thúy Hạnh - Phó Vụ trưởng Vụ Pháp luật nhấn mạnh, cơ sở dữ liệu đất đai là yếu tố đầu vào cực kỳ quan trọng để phát triển thị trường giao dịch minh bạch, qua đó giúp giá đất tiệm cận giá thị trường và thủ tục hành chính được rút gọn. Bà cho rằng những khó khăn ở cấp chính quyền cơ sở hiện nay chỉ mang tính tạm thời trong giai đoạn chuyển đổi. Với quyết tâm đồng bộ từ thể chế, chính sách đến việc triển khai cơ sở dữ liệu và cải cách thủ tục, Việt Nam có thể vượt qua được ngưỡng khó khăn này vào đầu năm 2026.

Bà cũng dẫn Nghị quyết 124 của Chính phủ về phát triển, chuyển đổi dữ liệu và chuyển đổi số, coi đây là giải pháp đột phá trong việc hoàn thiện pháp luật và thực thi thể chế. Nghị quyết đã nêu rõ định hướng, giải pháp và lộ trình cho từng cơ sở dữ liệu chuyên ngành.

Theo bà, để đạt kết quả tốt đẹp, không chỉ Trung ương và các bộ, ngành mà các cấp địa phương cũng cần chung tay tháo gỡ vướng mắc. Sau giai đoạn này, hệ thống pháp luật sẽ hoàn thiện hơn, trong khi các giải pháp công nghệ sẽ hỗ trợ mạnh mẽ cho việc cải cách thủ tục hành chính.

Hiện Bộ Nông nghiệp và Môi trường đang chủ trì soạn thảo Luật Đất đai và nhiều văn bản liên quan khác. Bà Hạnh bày tỏ mong muốn cộng đồng doanh nghiệp, hiệp hội và giới chuyên gia tham gia sâu hơn vào quá trình nghiên cứu, góp ý để các chính sách sát với thực tiễn và phù hợp hơn khi ban hành.