Các nhóm lợi ích chi phối thiếu minh bạch chính sách và quyết định của Nhà nước

Hôm 07/01/2020, tại Hà Nội, Tổ chức Hướng tới Minh bạch (TT) đã chính thức công bố báo cáo Phong vũ biểu Tham nhũng Việt Nam 2019 (VCB -2019).

Theo VCB - 2019, người dân Việt Nam ngày càng tin rằng tham nhũng đang thuyên giảm và các nỗ lực phòng, chống tham nhũng của Đảng và Nhà nước là có hiệu quả hơn. Theo đó, lần đầu tiên trong bốn lần khảo sát, báo cáo này ghi nhận sự giảm xuống rõ rệt về tỷ lệ người dân phải hối lộ khi sử dụng dịch vụ công. Đây là những tín hiệu cho thấy sự chuyển biến tích cực trong cuộc chiến chống tham nhũng tại Việt Nam.

Ngoài ra, nhờ những nỗ lực của Đảng và Nhà nước trong công cuộc phòng, chống tham nhũng, cứ hai người dân được khảo sát năm 2019 thì có một người cho rằng các hoạt động phòng, chống tham nhũng là có hiệu quả, tăng hơn gấp đôi so với tỷ lệ năm 2016. Số lượng người dân tin rằng họ có thể tạo ra sự khác biệt trong công cuộc phòng, chống tham nhũng cũng tăng lên đáng kể sau ba năm (71% năm 2019 so với 55% năm 2016).

Tại Hội thảo công bố báo cáo VCB - 2019, ông Phí Ngọc Tuyển, Phó Cục trưởng Cục Phòng chống tham nhũng (Thanh tra Chính phủ) cho biết: ông rất mừng khi kết quả khảo sát của TT cho bức tranh mà những người làm công tác phòng, chống tham nhũng cũng như người dân mong muốn. Trước đây, khi bắt đầu công cuộc PCTN, Đảng và Nhà nước ta đánh giá việc tham nhũng là 1 trong 4 nguy cơ đe dọa sự phát triển của đất nước. Cũng theo một khảo sát trước đây, người dân chỉ xếp tham nhũng ở vị trí thứ 7 trong số những mối quan tâm của xã hội. Nhưng đến nay, vị trí này đã được nâng lên.

"Như vậy, người dân đã đánh giá được nguy cơ tham nhũng đến cuộc sống của bản thân đã cao hơn và với nhận thức đó, đương nhiên họ tham gia vào công cuộc PCTN do Đảng và Nhà nước khởi xướng một cách tích cực hơn. Đây cũng là điều mong muốn của chúng tôi. Bởi khi làm các chương trình, câu chuyện PCTN là loại hình rất ẩn rất cao, phải có sự phối hợp của các bên, mặc dù Nhà nước nỗ lực trong nhiều vấn đề nhưng nếu người dân không hợp tác thì việc PCTN rất kém hiệu quả. Với báo cáo của TT, chúng tôi cho rằng công tác PCTN đã đạt kết quả tích cực và đã lấy lại niềm tin của người dân", ông Tuyển chia sẻ.

Tuy vậy, người dân vẫn cho rằng tham nhũng là một vấn đề nghiêm trọng ở Việt Nam, đòi hỏi cần tiếp tục đẩy mạnh hơn nữa nỗ lực của các bên nhằm giảm tham nhũng và đảm bảo phát triển bền vững. Mặc dù trải nghiệm tham nhũng giảm xuống, người dân vẫn rất quan ngại về tham nhũng. Năm 2019 tham nhũng đứng vị trí thứ tư trong số những mối quan tâm hàng đầu của người dân Việt Nam, so với vị trí thứ bảy năm 2016. Mặc dù tin rằng mình có vai trò trong cuộc chiến chống tham nhũng và sẵn sàng tố cáo tham nhũng nhưng người dân hiếm khi làm vậy trên thực tế. 49% số người được khảo sát cho rằng việc tố cáo không có tác dụng và lo sợ phải gánh chịu hậu quả do tố cáo. Đáng chú ý, đa số người dân được khảo sát cho rằng các nhóm lợi ích đang chi phối một cách thiếu minh bạch các chính sách và quyết định của Nhà nước vì lợi ích riêng.

Bà Nguyễn Thị Kiều Viễn, Giám đốc Điều hành của Tổ chức Hướng tới Minh bạch nhấn mạnh: “Người dân Việt Nam tin rằng họ có thể tạo sự khác biệt trong cuộc chiến chống tham nhũng. Vì vậy, Đảng và Nhà nước, ở tất cả các cấp, cần khuyến khích và tạo điều kiện thuận lợi cũng như hướng dẫn phương thức và cơ chế cụ thể để người dân tham gia phòng, chống tham nhũng. Điểm quan trọng nữa là cần đảm bảo rằng những người đấu tranh chống tham nhũng sẽ không phải gánh chịu hậu quả tiêu cực!”

Với tư cách là thành viên Ban Cố vấn của TT, bà Phạm Chi Lan, chuyên gia kinh tế cao cấp cho rằng, "việc người dân nghi ngờ rằng các công ty lớn và các nhóm lợi ích đang thao túng các chính sách và quyết định của Nhà nước là một điều rất đáng lo ngại. Nhà nước cần sớm đưa ra các biện pháp, như quy định về vận động hành lang cho doanh nghiệp để khôi phục và củng cố niềm tin của người dân.”

Tiến sĩ Lê Đăng Doanh, nguyên Viện trưởng Viện Nghiên cứu Quản lý Kinh tế Trung ương đánh giá, vấn đề mấu chốt của công cuộc phòng, chống tham nhũng là công khai, minh bạch. Báo cáo của TT chỉ ra rằng, rất nhiều người dân cho biết các công ty tư nhân vì quyền lợi của họ, vì thiếu sự minh bạch thông tin nên đã có những tác động nhất định đến chính sách và quyết định của Nhà nước.

"Nếu như nói đến nhóm lợi ích, hoặc lobby (vận động hành lang) hoặc các công ty tư nhân, ngay cả doanh nghiệp Nhà nước nếu như muốn thắng thầu, muốn nhận được các dự án thì chừng nào không có công khai, minh bạch thì vẫn có thể có những tỷ lệ nhất định mà người ta vẫn nói là lobby... Ngay như vụ án AVG vừa qua, rất rõ là hai ông bộ trưởng thản nhiên nhận tiền rồi sau đó nói tưởng họ mừng tôi lên bộ trưởng. Sự ngây thơ thật đáng ngạc nhiên. Tại sao có thể có những người có chức vụ như vậy mà lại nhận số tiền lớn đến như vậy"?, TS. Lê Đăng Doanh nói.

Theo TS. Lê Đăng Doanh, Việt Nam cần phải công khai hơn nữa về thông tin ngân sách. Chúng ta tiến tới phải có thông tin chi tiết thì người dân mới có thể tham gia vào công cuộc phòng, chống tham nhũng thiết thực hơn. Nếu không, người dân rất khó có thể tham gia.