Đấu thầu mua sắm công: Gần 60% doanh nghiệp nói chi phí ngoài quy định là "luật bất thành văn"

Đây là một trong những phát hiện chính của báo cáo khảo sát, được công bố tại Hội thảo “Đấu thầu mua sắm công từ góc nhìn của doanh nghiệp” do Phòng Thương mại và Công nghiệp Việt Nam (VCCI) và Chương trình Phát triển Liên Hợp Quốc tại Việt Nam (UNDP) tổ chức sáng 16/6 tại Hà Nội.

Khảo sát nhận được sự phản hồi của hơn 9.200 DN, 1.100 DN từng tham gia hoạt động đấu thầu, 154 DN tham gia cung cấp hàng hóa, dịch vụ cho cơ sở y tế công lập. DN tham gia khảo sát phần lớn là các DN quy mô nhỏ và đã có kinh nghiệm kinh doanh vài 3 năm trở lên.

Kết quả khảo sát cho thấy, DN vẫn còn gặp rất nhiều khó khăn khi tham gia đấu thầu công tại địa phương. Những khó khăn mà DN thường gặp nhiều nhất bao gồm thời gian chuẩn bị (nộp) hồ sơ dự thầu quá ngắn, thư mời thầu không công bố rộng rãi, điều kiện thực hiện hợp đồng quá khó, tiêu chuẩn về năng lực và kinh nghiệm nhà thầu khó bất thường, tiêu chí phụ không thỏa đáng, khó/không mua được hồ sơ mời thầu. Các vấn đề khó khăn càng phổ biến hơn đối với các doanh nghiệp tham gia các gói đấu thầu của các cơ sở y tế công lập.

Cứ khoảng 3 DN thì có 1 DN sẵn sàng chi trả chi phí ngoài quy định để tăng khả năng trúng thầu. 50% DN cung cấp trang thiết bị y tế đồng ý với nhận định về tình trạng chi trả "hoa hồng" để trúng thầu. Trong đó, tỷ lệ này với DN dược phẩm là 33%, DN trang thiết bị vật tư phòng chống dịch là 38%.

Chi phí ngoài quy định được xem là "không cần phải nói mà ai cũng hiểu". 58,9% DN nói chung cho rằng chi phí ngoài quy định là "luật bất thành văn". Tỷ lệ này đối với DN đấu thầu trong lĩnh vực y tế là 50,8%.

25,2% DN nói chung và và 32,8% DN đấu thầu trong lĩnh vực y tế chủ động thực hiện chi phí ngoài quy định. 10,3% DN nói chung và và 21,3% DN đấu thầu trong lĩnh vực y tế nói cán bộ phụ trách đấu thầu gợi ý.

"DN phải chi trả các khoản chi phí này để các bước chuẩn bị và nộp hồ sơ dự thầu được trơn tru hơn. Có những trường hợp DN từ chối không chi tả các khoản chi phí này khiến cho tiến độ hoàn thành hồ sơ bị chậm trễ, không nộp được hồ sơ dự thầu gây tổn thất lớn hơn khoản chi trả này. Không chỉ vậy, tình trạng "hoạnh họe" của cơ quan liên quan cũng gây ảnh hưởng tới dự án, không chi trả được", DN tham gia khảo sát chia sẻ.

Cũng theo kết quả khảo sát, DN quy mô siêu nhỏ và hoạt động dưới 5 năm ít hài lòng hơn về cách ứng xử của bên mời thầu. DN tham gia các gói thầu theo hình thức đấu thầu rộng rãi cảm nhận về sự công bằng tích cực đáng kể.

Trong khi đó, DN vẫn còn e dè khi kiến nghị xem xét lại kết quả lựa chọn nhà thầu và những vấn đề liên quan. Với những DN lựa chọn gửi kiến nghị, khiếu nại, tố cáo khi có vướng mắc, kết quả khảo sát cho thấy dường như các DN lâu năm được giải quyết vướng mắc thỏa đáng hơn so với các DN mới thành lập.

Một trong những nguyên nhân chủ yếu tại sao DN lựa chọn giải pháp không kiến nghị xem xét lại khi có vướng mắc là, họ e ngại thủ tục kiến nghị phức tạp. Các lý do khác được DN đưa ra bao gồm chi phí và công sức kiến nghị tốn kém so với lợi ích thu lại, lo ngại bị đối xử bất công trong tương lai, chưa tin tưởng vào việc giải quyết kiến nghị của bên mời thầu, chủ đầu tư, người có thẩm quyền và xử lý tố cáo của cơ quan quản lý nhà nước.

Với kết quả khảo sát trên, thay mặt nhóm nghiên cứu, ông Trương Đức Trọng - Ban Pháp chế VCCI khuyến nghị, cần sửa đổi Luật Đấu thầu theo hướng tăng cường tính công khai và minh bạch trong mua sắm đấu thầu công, thông qua tăng cường sử dụng các biểu mẫu đấu thầu công mang tính cạnh tranh, công khai kết quả lựa chọn nhà thầu và hợp đồng kết hợp với việc tối ưu hóa sử dụng công nghệ cao (hệ thống đấu thầu công điện tử) trong hoạt động tổ chức và quản lý đấu thầu.

Đồng thời, cần tăng cường giám sát mua sắm đấu thầu công thông qua nâng cao năng lực thanh tra, kiểm tra, kiểm toán đối với cơ quan, tổ chức công mời thầu mua sắm, đầu thầu công, cơ quan quản lý nhà nước. Ngoài ra, cơ quan chức năng ở địa phương cần tập trung vào chất lượng giải quyết các vấn đề và kiến nghị của DN tham gia đấu thầu thông qua việc xây dựng các cơ chế độc lập.

Ông Patrick Haverman - Phó Trưởng Đại diện Chương trình phát triển Liên Hợp Quốc tại Việt Nam (UNDP) nhấn mạnh: Nâng cao tính minh bạch và đẩy mạnh quá trình số hóa trong hoạt động đấu thầu công, bao gồm trong lĩnh vực y tế là ưu tiên hàng đầu của Chính phủ Việt Nam, nhằm đảm bảo các mục tiêu phát triển bền vững.

Điều này càng quan trọng hơn trong bối cảnh đại dịch COVID-19 để giúp ứng phó một cách hiệu quả đối với khủng hoảng và phục hồi kinh tế nhanh chóng sau đại dịch. Doanh nghiệp có vai trò quan trọng trong thúc đẩy những thông lệ tốt về quản trị doanh nghiệp, nâng cao tính minh bạch và liêm chính doanh nghiệp.