Gỡ khó các dự án năng lượng tái tạo: Dứt khoát không để ai phải chạy chọt

Tại hội nghị trực tuyến công bố và triển khai Nghị quyết của Chính phủ về chủ trương, phương hướng tháo gỡ vướng mắc, khó khăn cho các dự án điện năng lượng tái tạo ngày 12/12 tại Hà Nội, Thủ tướng Phạm Minh Chính Thủ cho biết, thời gian qua có những điểm sáng, bài học kinh nghiệm trong phát triển điện như việc triển khai thần tốc đường dây 500 kV mạch 3 nhanh nhất, chất lượng tốt và không đội vốn.

Đến hết năm 2023, tổng công suất nguồn năng lượng tái tạo (điện gió, điện mặt trời) trong hệ thống điện là 21.664 MW, chiếm khoảng 27%; sản lượng điện phát của nguồn điện (gió, mặt trời mặt đất, mặt trời mái nhà) lũy kế năm khoảng 27.317 triệu kWh, chiếm tỷ trọng gần 13% hệ thống điện. Những kết quả này góp phần thực hiện định hướng trong Quy hoạch điện VIII , cam kết của Việt Nam tại Hội nghị COP26 đạt mức phát thải ròng bằng "0" vào năm 2050 và bảo đảm an ninh năng lượng.

Tuy nhiên, theo người đứng đầu Chính phủ, còn có những dự án năng lượng tái tạo bị tạm dừng, chậm tiến độ, chậm đưa vào khai thác sử dụng. Nguồn lực này cũng rất lớn, cần nhanh chóng triển khai đưa vào khai thác sử dụng trên tinh thần hài hòa lợi ích của Nhà nước, nhà đầu tư và người dân. Phát huy tối đa hiệu quả đầu tư các dự án, chống lãng phí như tinh thần chỉ đạo của Tổng Bí thư Tô Lâm.

Với hệ thống pháp luật chưa hoàn chỉnh, quá trình triển khai các dự án năng lượng tái tạo có những điểm mới, những vấn đề phức tạp, có tình trạng thực tiễn đi trước văn bản quy phạm pháp luật. Việc phát triển năng lượng điện mặt trời, điện gió triển khai nhanh, có tích cực nhưng cũng có khó khăn, vướng mắc, có cả sai phạm.

Việc chậm trễ không đưa các dự án vào khai thác sử dụng sẽ gây lãng phí rất lớn đối với nguồn lực xã hội, không tận dụng được nguồn điện sẵn có để bù đắp, bảo đảm cung ứng điện, đáp ứng nhu cầu tăng trưởng; hệ luỵ có thể gây nguy cơ đổ vỡ, mất khả năng thanh toán, không trả nợ được ngân hàng, dẫn đến phá sản, các doanh nghiệp, người dân mất tiền bạc, ảnh hưởng môi trường đầu tư kinh doanh.

Vừa qua, Chính phủ, Thủ tướng Chính phủ đã quyết liệt chỉ đạo tháo gỡ những khó khăn, vướng mắc cho các dự án điện năng lượng tái tạo. Ngày 7/12/2024, Chính phủ đã họp và thống nhất ban hành Nghị quyết về chủ trương, phương hướng tháo gỡ khó khăn, vướng mắc cho các dự án điện năng lượng tái tạo.

Với quyết tâm giải quyết, tháo gỡ khó khăn, vướng mắc xảy ra tại các dự án điện năng lượng tái tạo, Thủ tướng Chính phủ nhấn mạnh: "Việc tháo gỡ khó khăn, vướng mắc với các dự án năng lượng tái tạo phải công khai, minh bạch, không gây khó khăn, phiền hà, sách nhiễu. Chính phủ ra chủ trương tháo gỡ, các địa phương phải cùng với các doanh nghiệp tháo gỡ khó khăn, vướng mắc, không ai phải chạy chọt gì cả. Đặc biệt nghiêm cấm việc chạy chọt, tiêu cực, tham nhũng rồi lại phải đi xử lý, mất người, mất của, mất thời gian, mất niềm tin, mất cơ hội. Nếu ai chạy chọt thì các cơ quan chức năng sẽ xử lý nghiêm".

Liên quan đến các sai phạm, vướng mắc, Bộ trưởng Công Thương Nguyễn Hồng Diên cho biết, thực hiện chủ trương phát triển năng lượng tái tạo là giải pháp mới, chưa có tiền lệ, thiếu kinh nghiệm, hệ thống pháp luật chưa hoàn chỉnh nên quá trình triển khai còn phát sinh một số sai phạm đã được Thanh tra Chính phủ kết luận cụ thể tại kết luận số 1027.

Các sai phạm chủ yếu như hưởng cơ chế giá khuyến khích không đúng đối tượng; công nhận ngày vận hành thương mại và hưởng giá FIT khi chưa được cơ quan nhà nước có thẩm quyền có văn bản chấp thuận; chồng lấn quy hoạch khoáng sản...

Bộ trưởng Công Thương nhấn mạnh, việc tháo gỡ khó khăn cho các dự án điện năng lượng tái tạo cần đảm bảo tận dụng nguồn lực đã đầu tư, đồng thời thực hiện hiệu quả Nghị quyết 55-NQ/TW, Quy hoạch điện VIII, các cam kết tại COP26 và thu hút đầu tư, qua đó góp phần củng cố an ninh năng lượng. Phương án xử lý phải được lựa chọn trên cơ sở tối ưu hóa lợi ích kinh tế - xã hội, hạn chế tranh chấp và đảm bảo hài hòa lợi ích giữa nhà nước và nhà đầu tư.

Song song đó, các vi phạm hay hành vi tham nhũng sẽ tiếp tục bị xử lý nghiêm theo pháp luật, đồng thời hình sự hóa chỉ được xem là biện pháp cuối cùng khi không thể giải quyết bằng các giải pháp kinh tế, hoặc khi pháp luật hiện hành không cho phép và không phát hiện hành vi tham nhũng.

Bộ cũng khẳng định quan điểm không hợp pháp hóa sai phạm hay miễn trừ trách nhiệm cho các vi phạm đã gây thiệt hại, đồng thời yêu cầu quy trình tháo gỡ phải minh bạch, không phát sinh tiêu cực. Việc bảo vệ quyền và lợi ích hợp pháp của các bên tham gia cũng là nguyên tắc xuyên suốt trong giải quyết các vướng mắc.

Để thực hiện, Bộ Công Thương đề xuất một loạt giải pháp, gồm cho phép bổ sung quy hoạch với các dự án không vi phạm an ninh quốc phòng hay quy hoạch trọng điểm, đồng thời tạo điều kiện hoàn thiện pháp lý đối với các dự án có sai phạm về thủ tục đất đai, xây dựng. Trong trường hợp chồng lấn quy hoạch, cần đánh giá hiệu quả kinh tế - xã hội để tích hợp hoặc điều chỉnh quy hoạch liên quan nhằm sử dụng đất hiệu quả.

Đối với các dự án vi phạm điều kiện hưởng giá FIT, cần xác định lại giá điện theo quy định, thu hồi ưu đãi không đúng thông qua bù trừ. Với các dự án điện mặt trời trên đất nông, lâm nghiệp, chủ đầu tư phải hoàn thiện đầy đủ thủ tục trang trại, thực hiện nghĩa vụ tài chính và tuân thủ cam kết ban đầu; nếu có sai phạm, giá FIT sẽ bị thu hồi. Đặc biệt, Bộ yêu cầu ban hành quy định rõ ràng về mua bán điện để làm cơ sở bù trừ thanh toán, đảm bảo minh bạch trong quá trình xử lý các vướng mắc này.