Không để hàng Việt bị 'đánh lây' bởi phòng vệ thương mại

"Các doanh nghiệp cần chủ động thu thập thông tin, số liệu làm bằng chứng và phối hợp chặt chẽ với Bộ Công Thương trong việc điều tra áp dụng các biện pháp phòng vệ thương mại như tự vệ, chống bán phá giá, chống trợ cấp để bảo vệ lợi ích chính đáng của chính bản thân mình".

Đây là chia sẻ của Bộ trưởng Bộ Công Thương Trần Tuấn Anh với Báo Điện tử Chính phủ trước thềm năm mới 2020 về những khó khăn, thách thức trong hoạt động xuất nhập khẩu của năm tới, đặc biệt, trong tình trạng gian lận thương mại, gian lận xuất xứ gia tăng đột biến như hiện nay.

500 tỷ USD tổng kim ngạch xuất nhập khẩu hai chiều trong năm 2019 là con số ấn tượng trong bối cảnh nền kinh tế thế giới nhiều biến động. Bộ trưởng có lạc quan sẽ tiếp tục đạt được mức này và cao hơn trong năm sau không?

Bộ trưởng Trần Tuấn Anh: Kim ngạch xuất nhập khẩu của Việt Nam đã chính thức cán mốc 500 tỷ USD trong tháng 12/2019. Đây là con số rất ấn tượng, cho thấy sự tăng trưởng và phát triển bền vững của thương mại quốc tế trong cơ cấu kinh tế Việt Nam.

Nhìn lại thành tích này, phải quay ngược lại Quyết định số 2471/QĐ-TTg ngày 28/12/2011 phê chuẩn Chiến lược xuất nhập khẩu hàng hóa thời kỳ 2011-2020, định hướng đến năm 2030 do Bộ Công Thương xây dựng, trình Thủ tướng Chính phủ ban hành từ năm 2011.

Tại thời điểm đó, tổng kim ngạch xuất nhập khẩu của nước ta mới vừa vượt qua mốc 200 tỷ USD, trong đó nhập siêu là gần 10 tỷ USD, chiếm hơn 10% tổng kim ngạch xuất khẩu. Chiến lược đề ra 7 nhóm giải pháp cần thực hiện và đặt ra mục tiêu tốc độ tăng trưởng xuất khẩu hàng hóa bình quân 11-12%/năm, nhập khẩu là 10-11%/năm và giảm dần thâm hụt thương mại, tiến tới cân bằng cán cân thương mại vào năm 2020.

Theo thống kê của Tổ chức Thương mại thế giới (WTO), năm 2018 Việt Nam vươn lên thứ 26 trên thế giới về quy mô xuất khẩu và thứ 23 thế giới về quy mô nhập khẩu. Nếu xét về tăng trưởng cả giai đoạn lên đến 13% thì Việt Nam thuộc tốp đầu thế giới duy trì tăng trưởng cao, bền vững. Không chỉ quy mô thương mại hai chiều đạt mức cao mà chất lượng tăng trưởng cũng ngày càng được cải thiện, không chỉ hướng về chiều rộng mà còn tăng trưởng về chiều sâu.

Năm 2020, dự kiến Việt Nam sẽ tiếp tục khai thác sâu thêm lợi ích từ Hiệp định Đối tác Toàn diện và Tiến bộ xuyên Thái Bình Dương (CPTPP) đưa vào thực thi từ năm 2019 và có thể sẽ thực thi Hiệp định Thương mại tự do Việt Nam - Liên minh châu Âu (EVFTA) nếu quy trình phê chuẩn sớm hoàn tất sẽ là động lực mới cho xuất khẩu của Việt Nam trong năm 2020.

Để tiếp tục khai thác tốt cơ hội này, phấn đấu đạt được mục tiêu tăng trưởng xuất khẩu 7-8%, không chỉ riêng Bộ Công Thương mà còn cần sự vào cuộc mạnh mẽ, đồng bộ trên tất cả các phương diện, sự phối hợp tốt hơn nữa giữa các Bộ, ngành, địa phương trong cải cách thể chế, cải thiện môi trường đầu tư kinh doanh và không thể thiếu nỗ lực, tinh thần đổi mới, sáng tạo của cộng đồng doanh nghiệp.

Mặt khác, Bộ Công Thương sẽ luôn đồng hành và lắng nghe ý kiến và phản hồi của các doanh nghiệp về các vấn đề chính sách để cùng tháo gỡ những khó khăn, phát triển thị trường xuất khẩu cho hàng hóa Việt Nam.

Tình hình gian lận thương mại, gian lận xuất xứ hiện nay diễn biến rất khó lường. Đây cũng là nội dung được Bộ trưởng rất quan tâm và chỉ đạo liên tục. Bộ trưởng có cho rằng chúng ta gia nhập quá “dày” các hiệp định thương mại tự do (FTA) nên dẫn đến tình trạng gian lận xuất xứ bùng phát hay không?

Bộ trưởng Trần Tuấn Anh: Chúng ta cần có sự nhìn nhận đúng đắn về thực trạng gian lận xuất xứ hàng hoá hiện nay.

Thứ nhất, việc tham gia các FTA về cơ bản không làm gia tăng các trường hợp gian lận xuất xứ.

Hơn 20 năm qua, Việt Nam đã ký kết và tham gia nhiều FTA nhưng tỷ lệ gian lận xuất xứ trong xuất khẩu vào các thị trường này là rất không đáng kể. Chỉ khi mức chênh lệch thuế nhập khẩu giữa hàng hóa có xuất xứ Việt Nam và hàng hóa có xuất xứ nước khác là rất lớn hoặc mức chênh lệch thuế tuy nhỏ nhưng dung lượng thị trường nhập khẩu lại rất lớn nên lợi ích bất chính thu được là đủ lớn thì mới xuất hiện động cơ gian lận.

Mức chênh lệch này xuất hiện trong bối cảnh xung đột thương mại giữa Hoa Kỳ và Trung Quốc ngày một gia tăng, hàng hóa của Trung Quốc bị Hoa Kỳ đánh thuế bổ sung hoặc bị Hoa Kỳ, EU và các nước khác áp thuế hoặc các biện pháp phòng vệ thương mại ở mức rất cao so với hàng hóa của Việt Nam. Ở chiều ngược lại, một số mặt hàng nông sản của Hoa Kỳ bị Trung Quốc đánh thuế trả đũa như thịt gà, ngô ngọt, đậu tương... cũng có khả năng giả mạo xuất xứ Việt Nam để xuất khẩu sang Trung Quốc.

Thứ hai, gian lận xuất xứ thường xảy ra đối với hàng hóa xuất khẩu sang các thị trường áp dụng cơ chế tự chứng nhận xuất xứ (như Hoa Kỳ, EU, Canada) do các thị trường này không yêu cầu doanh nghiệp xuất trình C/O do cơ quan có thẩm quyền của nước xuất khẩu cấp.

Do C/O không phải là chứng từ bắt buộc, doanh nghiệp được tự khai và tự chịu trách nhiệm với hải quan nước nhập khẩu nên khi có chuyện xảy ra, cơ quan chức năng của Việt Nam sẽ rất khó vào cuộc nếu như không được hải quan nước nhập khẩu cung cấp thông tin.

Bộ trưởng Trần Tuấn Anh đi kiểm tra tình hình phòng chống buôn lậu thuốc lá tại Long An. Ảnh: VGP/Phan Trang.

Làm thế nào để giảm tình trạng gian lận xuất xứ, thưa Bộ trưởng?

Bộ trưởng Trần Tuấn Anh: Trong thời gian qua, Bộ Công Thương đã triển khai nhiều biện pháp ngăn chặn, phòng chống gian lận xuất xứ hàng hóa và chống lẩn tránh các biện pháp phòng vệ thương mại.

Chúng tôi đã trao quyền chủ động kiểm tra, xác minh xuất xứ hàng hóa cho các cơ quan, tổ chức có thẩm quyền trong nước tiến hành kiểm tra, xác minh, quản lý rủi ro và chống gian lận xuất xứ hàng hóa. Đồng thời, Bộ vừa siết chặt công tác cấp C/O của các cơ quan, tổ chức được ủy quyền cấp C/O, vừa phối hợp chặt chẽ với Tổng cục Hải quan và cơ quan có thẩm quyền nước nhập khẩu (như cơ quan hải quan Đức, cơ quan chống gian lận của EU, Hàn Quốc) tiến hành kiểm tra, xác minh xuất xứ của nhiều mặt hàng.

Bộ Công Thương cũng thường xuyên thực hiện công tác tập huấn, cảnh báo cho các cơ quan, tổ chức cấp C/O và doanh nghiệp. Trong đó, chúng tôi chú trọng việc thường xuyên trao đổi nghiệp vụ, có văn bản cảnh báo, đôn đốc các tổ chức cấp C/O về việc tăng cường kiểm tra, giám sát việc cấp C/O, đặc biệt lưu ý tới một số mặt hàng có nguy cơ cao về gian lận xuất xứ hàng hóa. Tổ chức hội nghị với các Hiệp hội ngành hàng xuất khẩu, thông qua các hiệp hội để hướng dẫn, tuyên truyền cho các doanh nghiệp xuất khẩu của Việt Nam thực hiện đúng quy định về xuất xứ hàng hóa; tận dụng ưu đãi thuế quan; phòng tránh, ngăn chặn hành vi chuyển tải hàng hóa, gian lận thương mại.

Mặt khác, sau khi Thủ tướng Chính phủ ký ban hành Quyết định 824/QĐ-TTg ngày 4/7/2019 phê duyệt Đề án “Tăng cường quản lý nhà nước về chống lẩn tránh biện pháp phòng vệ thương mại và gian lận xuất xứ”, Bộ Công Thương đã xây dựng, ban hành Kế hoạch hành động chi tiết triển khai Đề án, theo đó, tập trung vào: công tác xây dựng danh sách cảnh báo; tăng cường tuyên truyền phổ biến pháp luật; rà soát quy định về xuất xứ; tăng cường trao đổi thông tin, kiểm tra việc cấp C/O đối với một số mặt hàng có kim ngạch xuất khẩu tăng đột biến; phối hợp, trao đổi với các đối tác nước ngoài.

Bộ cũng đã xây dựng, báo cáo Thủ tướng Chính phủ dự thảo Nghị quyết của Chính phủ về một số biện pháp cấp bách để tăng cường quản lý nhà nước trong lĩnh vực phòng chống gian lận xuất xứ, chuyển tải hàng hóa bất hợp pháp.

Với việc triển khai đồng bộ các giải pháp của các Bộ, ngành, sự quan tâm của các Hiệp hội ngành hàng, sự tham gia, phối hợp của cả các doanh nghiệp trong việc phát hiện hành vi gian lận, tôi tin rằng công tác phòng chống gian lận xuất xứ hàng hóa sẽ tiếp tục phát huy hiệu quả trong năm 2020.

Có thể thấy, những vấn đề về chiến tranh thương mại và gian lận xuất xứ vẫn còn tồn tại khiến chúng ta không thể chủ quan. Bộ trưởng đã định hướng cho ngành công thương những giải pháp gì trong năm 2020 để vừa tận dụng lợi thế từ ưu đãi của những hiệp định thương mại đã có, vừa tăng “sức đề kháng” cho doanh nghiệp trước những tác động bên ngoài?

Bộ trưởng Trần Tuấn Anh: Với vai trò là đơn vị đầu mối đàm phán, ký kết và thực thi các FTA, Bộ Công Thương nhận thức rất rõ việc vẫn còn nhiều doanh nghiệp nhỏ và vừa chưa tìm hiểu, tận dụng được các cơ hội mà các FTA mang lại.

Năm 2020 là năm đất nước có nhiều sự kiện quan trọng nói chung và ngành Công Thương nói riêng như: Việt Nam chuẩn bị đảm nhiệm vai trò Chủ tịch ASEAN 2020, Cộng đồng Kinh tế ASEAN (AEC) được thành lập; Hiệp định Đối tác Toàn diện và Tiến bộ xuyên Thái Bình Dương (CPTPP) chính thức có hiệu lực với Việt Nam; và Hiệp định Thương mại tự do giữa Việt Nam và Liên minh châu Âu (EVFTA) được ký kết, Bộ Công Thương đang và sẽ tiếp tục tiến hành nhiều hoạt động tuyên truyền, phổ biến bằng nhiều hình thức đa dạng, với mục đích sau cùng là mang Hiệp định đến gần hơn với doanh nghiệp.

Thứ nhất, tuyên truyền một cách nhất quán về Năm Chủ tịch ASEAN 2020 (chủ đề và các ưu tiên), về Cộng đồng Kinh tế ASEAN (AEC), từ đó thu hút được sự quan tâm của đông đảo các doanh nghiệp về khuôn khổ hội nhập sâu rộng này.

Thứ hai, tiếp tục chủ trì, phối hợp tổ chức các hội nghị, tập huấn theo hướng đa dạng hóa hình thức tổ chức và chuyên môn hóa về nội dung, và phát hành các tài liệu giới thiệu về nội dung cam kết, tác động đối với Việt Nam và trong từng lĩnh vực cụ thể nhằm phổ biến, tuyên truyền, đào tạo tới doanh nghiệp, người dân về các FTA này.

Thứ ba, xây dựng Cổng thông tin điện tử về Hiệp định thương mại tự do (FTA Portal).

Hiện tại Bộ Công Thương đang trao đổi, làm việc với Ngân hàng Thế giới (WB) với mục tiêu nhanh chóng xây dựng và đưa vào vận hành Cổng thông tin điện tử về Hiệp định thương mại tự do. Đây sẽ là một cổng thông tin điện tử chính thức từ phía Bộ Công Thương để cung cấp thông tin về các FTA một cách chính thống, hiệu quả và kịp thời tới cộng đồng doanh nghiệp trong và ngoài nước. Cổng thông tin này sẽ là cửa ngõ duy nhất và toàn diện hướng dẫn doanh nghiệp và người dân tận dụng tối đa cơ hội do các FTA mang lại trên cơ sở công cụ tra cứu, hướng dẫn tiện ích cho người dùng

Thứ tư, đối với Hiệp định CPTPP và Hiệp định EVFTA, tiếp tục cập nhật các thông tin, tin tức, hội nghị, hội thảo, kế hoạch hành động, văn bản quy phạm pháp luật mới ban hành và các tài liệu liên quan lên chuyên trang thông tin điện tử để cộng đồng doanh nghiệp và người dân kịp thời nắm bắt được tình hình triển khai Hiệp định từ phía các cơ quan quản lý Nhà nước ở cả cấp trung ương và địa phương, từ đó hỗ trợ doanh nghiệp và người dân tìm hiểu, tận dụng được tối đa những cơ hội và lợi ích mà Hiệp định CPTPP và Hiệp định EVFTA có thể mang lại một cách dễ dàng, nhanh chóng.

Ngoài công tác tuyên truyền phổ biến, công tác kiểm tra giám sát chống gian lận xuất xứ cũng cần tăng cường để ngăn chặn khả năng hàng hóa của ta bị "đánh lây" các biện pháp phòng vệ thương mại ở các thị trường lớn. Các doanh nghiệp cũng cần chủ động thu thập thông tin, số liệu làm bằng chứng và phối hợp chặt chẽ với Bộ Công Thương trong việc điều tra áp dụng các biện pháp phòng vệ thương mại như tự vệ, chống bán phá giá, chống trợ cấp để bảo vệ lợi ích chính đáng của doanh nghiệp.

Xin cảm ơn Bộ trưởng!