Kiểm toán trong kỷ nguyên AI: Chuyển từ 'phát hiện sau' sang 'dự báo trước'

Đây là thông tin được ông Bùi Quốc Dũng - Phó tổng Kiểm toán Nhà nước Việt Nam nhấn mạnh tại tọa đàm "Kiểm toán trong kỷ nguyên mới - Nâng cao năng lực kiểm toán với AI" do Hiệp hội Kế toán Công chứng Anh quốc (ACCA) tổ chức sáng 13/10 tại Hà Nội.

Sự kiện quy tụ các chuyên gia hàng đầu trong nước và quốc tế, cùng nhìn nhận những thách thức và cơ hội mà AI mang lại, đồng thời khẳng định vai trò không thể thiếu của con người trong việc định hướng công nghệ phục vụ sự minh bạch và trách nhiệm giải trình.

Bước ngoặt từ "chọn mẫu" sang "quét toàn bộ dữ liệu"

Phát biểu khai mạc, ông Bùi Quốc Dũng cho biết, ngành kiểm toán đang đứng trước một cuộc cách mạng thực sự. Mô hình kiểm toán truyền thống dựa trên việc chọn mẫu đại diện, dù đã hoàn thành sứ mệnh lịch sử, nhưng luôn tiềm ẩn rủi ro và khó theo kịp những dòng dữ liệu khổng lồ, phát sinh liên tục trong thời đại số.

"Tại Bảo hiểm Xã hội Việt Nam, mỗi năm có hơn 200 triệu lượt khám chữa bệnh liên quan đến chi trả bảo hiểm. Hay như Cục Thuế, có gần 150 triệu tờ khai được nộp điện tử. Đó là những bức tranh dữ liệu khổng lồ mà nếu tiếp tục xử lý thủ công, chúng ta sẽ có nguy cơ bỏ sót rủi ro hệ thống", ông Dũng nêu.

Sự xuất hiện của AI đã tạo ra một bước ngoặt. Thay vì phân tích các "điểm ảnh rời rạc" thông qua chọn mẫu, AI cho phép các cơ quan kiểm toán quét và phân tích toàn bộ tập dữ liệu, giúp giảm thiên kiến chủ quan và tăng tính nhất quán.

"AI không thay thế kiểm toán viên, mà làm cho kiểm toán viên trở nên mạnh mẽ hơn, chính xác hơn, và sâu sắc hơn. Nó giúp chúng ta chuyển đổi từ ‘kiểm toán sau’ sang ‘kiểm toán thông minh, chủ động, thời gian thực’, ông Dũng nhấn mạnh.

Kiểm toán Nhà nước Việt Nam đã chủ động đi trước bằng việc xây dựng nền tảng dữ liệu lớn, kết nối với các bộ, ngành trọng yếu và đã triển khai 6 phần mềm ứng dụng AI vào thực tế, từ phân tích dữ liệu ngân sách, đánh giá rủi ro đến giám sát đầu tư công.

Thách thức lớn nhất: Đầu tư vào con người

Nhìn từ góc độ toàn cầu, bà Ayla Majid - Chủ tịch toàn cầu của ACCA, đồng tình rằng AI đang tái định hình mọi lĩnh vực, đặc biệt là tài chính và kiểm toán. Các công ty kiểm toán lớn tại Việt Nam như EY, KPMG, Deloitte đã và đang triển khai các nền tảng AI, đồng thời đánh giá cao việc Kiểm toán Nhà nước Việt Nam đang tích cực khám phá công nghệ này để tăng cường minh bạch và phát hiện gian lận.

Tuy nhiên, bà Ayla Majid cũng chỉ ra thách thức lớn nhất không nằm ở công nghệ, mà ở chính con người.

"Nghiên cứu toàn cầu của ACCA cho thấy trong khi 85% các chuyên gia tài chính tin rằng AI sẽ thay đổi vai trò của họ, chỉ có chưa đến một phần ba hiện có cơ hội nâng cao kỹ năng có cấu trúc. Khoảng cách này nhấn mạnh sự cần thiết phải đầu tư, không chỉ vào công nghệ, mà còn vào năng lực con người", bà Ayla Majid nói.

Theo Chủ tịch toàn cầu của ACCA, kiểm toán viên của kỷ nguyên mới không nhất thiết phải là nhà khoa học dữ liệu, nhưng "phải có khả năng hợp tác với họ". Họ cần được trang bị không chỉ năng lực kỹ thuật mà còn cả tư duy phản biện và lý luận đạo đức để có thể đặt ra những câu hỏi quan trọng: Mô hình AI được xây dựng vì mục đích gì? Dữ liệu đầu vào có đáng tin cậy không? Ai chịu trách nhiệm nếu có sai sót xảy ra?

Bà Ayla Majid - Chủ tịch toàn cầu của ACCA.

"Việt Nam đã đặt ra một mục tiêu đầy tham vọng là trở thành một trung tâm khu vực về đổi mới AI vào năm 2030. Để đạt được điều này, kiểm toán khu vực công phải đóng một vai trò lãnh đạo. Bằng cách áp dụng các thực hành tốt trên toàn cầu, học hỏi từ các tiêu chuẩn quốc tế như Vương quốc Anh và tận dụng những hiểu biết sâu sắc của ACCA, Việt Nam có thể bảo đảm rằng việc áp dụng AI vừa đổi mới vừa có trách nhiệm", bà Ayla Majid chia sẻ.

Cũng theo Chủ tịch toàn cầu của ACCA, kiểm toán Nhà nước có vị trí đặc biệt để dẫn dắt hành trình này bằng cách tích hợp AI một cách có trách nhiệm vào quy trình kiểm toán và bằng cách phát triển các khuôn khổ để giám sát các hệ thống AI của chính họ.

Trong phần thảo luận, các diễn giả đã chia sẻ kinh nghiệm trong ứng dụng công nghệ, dữ liệu lớn và trí tuệ nhân tạo vào hoạt động kiểm toán. Đồng thời thảo luận về định hướng xây dựng khung chính sách và chiến lược phát triển kiểm toán công phù hợp với xu thế toàn cầu và đặc thù Việt Nam...