Phát triển cây dược liệu vẫn theo kiểu “mạnh ai nấy làm”

Xuất khẩu không tương xứng với tiềm năng

Theo thống kê, hiện nước ta có khoảng trên 5.100 loài cây dược liệu. Với nguồn dược liệu này, Việt Nam có nhiều tiềm năng, lợi thế để phát triển dược liệu trở thành một ngành kinh tế.

Riêng đối với cây quế, hiện diện tích quế ở Việt Nam đạt khoảng 150.000 ha, chiếm 17% diện tích quế toàn cầu. Hiện, Việt Nam là quốc gia sản xuất và xuất khẩu quế đứng thứ ba thế giới về sản lượng, sau Indonesia và Trung Quốc. Với cây hồi là loài cây bản địa rất ít quốc gia sở hữu, chiếm phần lớn là Việt Nam và Trung Quốc.

Ông Vũ Bá Phú - Cục trưởng Cục Xúc tiến thương mại (Bộ Công Thương) cho biết, các mặt hàng, sản phẩm từ quế hồi và cây dược liệu đang ngày càng được quan tâm và mở rộng thị trường xuất khẩu do những thay đổi trong nhận thức, quan điểm và thị hiếu của người tiêu dùng đối với lối sống xanh, sạch, tốt cho sức khỏe và hỗ trợ tăng miễn dịch. Bên cạnh đó là sự phát triển mạnh mẽ của ngành công nghiệp sản xuất dược phẩm, thực phẩm chức năng, chế biến thực phẩm, mỹ phẩm, dược phẩm toàn cầu…

Ngoài quế, hồi đến thời điểm hiện nay, một số doanh nghiệp Việt Nam đã tham gia xuất khẩu nhiều loại dược liệu khác như: thảo quả, nghệ, hòe, kê huyết đằng... nhưng theo kiểu riêng lẻ và với tỷ lệ không đáng kể.

Giá trị xuất khẩu quế, hồi của Việt Nam liên tục tăng qua các năm và riêng năm 2022 đạt khoảng 276 triệu USD.

Tuy nhiên, con số này còn nhỏ so với thị phần dược liệu trên toàn thế giới. Đơn cử so với Trung Quốc, nước này xuất khẩu tới 7 tỷ USD dược liệu trong năm ngoái. Trong khi nước này nhập khẩu 66,9 nghìn tấn dược liệu nhưng lượng xuất khẩu gấp 3,5 lần nhập khẩu.

Thực tế cho thấy, phần lớn dược liệu Việt Nam được xuất khẩu ở dạng nguyên liệu thô. Thêm vào đó, những sản phẩm xuất khẩu có thế mạnh như: quế, hồi, thảo quả, nghệ, hòe... vẫn còn manh mún, quy mô nhỏ, theo kiểu “mạnh ai nấy làm”.

Theo ông Nguyễn Thế Thịnh - Cục trưởng Cục Quản lý Y dược cổ truyền (Bộ Y tế), thời gian vừa qua, các vùng trồng cà gai leo phát triển rất nhiều nhưng không có người thu mua, buộc họ phải phá bỏ. Hay ở Nam Định, những năm vừa qua trồng dây thìa canh để hỗ trợ điều trị bệnh tiểu đường nhưng cũng không có đầu ra, buộc người nông dân chặt bỏ. Người Việt Nam cứ thấy gì có lãi là ào ào vào trồng, đến một lúc nguồn cung thừa rất nhiều.

Do chưa có quy hoạch nên việc phát triển cây dược liệu tại Việt Nam mang tính tự phát, đặc biệt do chưa xác định đầu ra cụ thể nên vẫn xảy ra tình trạng phá bỏ do không tiêu thụ được. Đây là lý do khiến kim ngạch xuất khẩu dược liệu còn ở mức thấp.

“Một doanh nghiệp xuất khẩu dầu và tinh dầu quế sang Mỹ cho chúng tôi biết, Mỹ nhập khẩu rất ít tinh dầu quế Việt Nam nhưng nhập khẩu rất nhiều quế thanh về làm dược phẩm, dược liệu và cho ngành công nghiệp chế biến thực phẩm. Điều này cho thấy máy móc, thiết bị, dây chuyền công nghệ của Việt Nam chưa đáp ứng dù nguyên liệu rất dồi dào”, ông Phú nhận định.

Ông Nguyễn Đình Chiến - Phó Giám đốc Sở Công Thương Yên Bái cho biết, kim ngạch xuất khẩu quế và sản phẩm từ quế của Yên Bái rất khiêm tốn, chỉ từ 50-60 triệu USD. Trong khi đó, Yên Bái là địa phương có diện tích quế lớn nhất cả nước với 86.000 ha, sản lượng đạt 30.000 tấn/năm.

Tương tự Yên Bái, Lai Châu là một trong các địa phương có diện tích trồng quế, hồi lớn với sản lượng chế biến đạt từ 50-60 tấn/năm. Ngoài ra, Lai Châu còn có các loại dược liệu khác như thảo quả, sa nhân rất tiềm năng.

Tuy nhiên, theo ông Nguyễn Trọng Thức - Phó Giám đốc Sở Công Thương tỉnh Lai Châu, chi phí sản xuất, quy trình bảo quản, vận chuyển đang là trở ngại lớn đối với doanh nghiệp địa phương nhằm thúc đẩy xuất khẩu quế, hồi, dược liệu ra thị trường quốc tế.

Quy hoạch vùng nguyên liệu, hỗ trợ nông dân tìm đầu ra

Trước những khó khăn hiện nay, tỉnh Lai Châu mong muốn Bộ Công Thương hỗ trợ địa phương kết nối, quảng bá sản phẩm quế, hồi và dược liệu khác đến các thị trường các nước. Giới thiệu các doanh nghiệp có nhu cầu đến Lai Châu tìm kiếm cơ hội hợp tác.

Các cơ quan thương vụ thường xuyên thông tin về nhu cầu, tiêu chuẩn từ các thị trường để Lai Châu phổ biến đến các doanh nghiệp nhằm xây dựng chiến lược sản xuất kinh doanh phù hợp, đáp ứng đòi hỏi của thị trường.,

Trong khi đó, Yên Bái mong muốn thương vụ Việt Nam ở nước ngoài tiếp tục giới thiệu quế của Yên Bái với nhà nhập khẩu trên thế giới, thu hút nhà đầu tư vào phát triển công nghiệp chế biến sâu sản phẩm từ quế trên địa bàn tỉnh Yên Bái.

Cục trưởng Cục Quản lý Y dược cổ truyền Nguyễn Thế Thịnh kiến nghị, các bộ, ngành phối hợp phát triển công nghiệp chế biến cây dược liệu. Thương vụ Việt Nam ở nước ngoài hỗ trợ tìm thị trường đầu ra cho bà con vùng trồng. Doanh nghiệp tăng cường tham gia triển lãm quốc tế nhằm tìm đối tác.

Nhà nước cần có chính sách khuyến khích nghiên cứu các dự án để nghiên cứu bảo tồn nguồn gen, giống cây thuốc xây dựng vườn cây quốc gia. Liên kết cá nhân trong và người nước phát triển dược liệu hướng đến xuất khẩu. Xác định chiến lược tiếp thị và quảng bá phù hợp. Tăng cường hiệu quả vận chuyển giao hàng, trao đổi thông tin về chính sách thương mại, nhất là chính sách mới.

Theo Cục trưởng Cục Xúc tiến thương mại Vũ Bá Phú, thời gian tới, để tăng cơ hội và tạo điều kiện xúc tiến xuất khẩu các sản phẩm quế, hồi và cây dược liệu của Việt Nam ra thị trường quốc tế, cần tháo gỡ các nhóm vấn đề.

Đó là thúc đẩy hoạt động nghiên cứu phát triển sản phẩm, bảo tồn gen, giống quý hiếm của dược liệu. Đào tạo nguồn nhân lực. Đẩy mạnh tăng cường liên doanh liên kết, phát triển thị trường xuất khẩu. Xây dựng thương hiệu cho sản phẩm, ngành dược liệu Việt Nam. Phát triển dịch vụ logistics. Đặc biệt cần quy hoạch vùng nguyên liệu lớn nhằm tạo ra sản lượng thương mại đủ lớn, phục vụ cho xuất khẩu.

Bộ Công Thương sẽ tăng cường phối hợp, nắm bắt kịp thời tình hình sản xuất, xuất khẩu sản phẩm của các địa phương. Đồn thời giữ kết nối chặt chẽ với Bộ Y tế, tạo mối liên kết với doanh nghiệp nuôi trồng, chế biến dược liệu của Việt Nam...