Thắc mắc về quy định ghi hay không ghi nhãn hàng hóa

Thứ trưởng Bộ Công Thương Trần Quốc Khánh đã phát biểu như vậy tại Hội thảo Xin ý kiến về Dự thảo Thông tư quy định về cách xác định sản phẩm, hàng hóa là sản phẩm, hàng hóa của Việt Nam hoặc sản xuất tại Việt Nam diễn ra hôm 25/9 tại Hà Nội.

Cần thiết ban hành thông tư quy định về cách xác định hàng hóa "Made in Vietnam"

Thứ trưởng Bộ Công Thương Trần Quốc Khánh cho biết: Quy định về ghi nhãn hàng hóa đã nhận được sự ủng hộ của đông đảo người tiêu dùng và các doanh nghiệp, góp phần vào việc xây dựng và duy trì một môi trường kinh doanh minh bạch, công bằng, bảo đảm các quyền cơ bản của người tiêu dùng. Tuy nhiên, bên cạnh mặt tích cực là tạo thuận lợi tối đa cho hoạt động sản xuất, kinh doanh, nguyên tắc tự xác định và tự chịu trách nhiệm về ghi nước xuất xứ trên nhãn hàng hóa cũng đã làm phát sinh một số bất cập.

Cho tới nay, Việt Nam đã ban hành nhiều quy định về xuất xứ hàng hóa, trong đó có việc như thế nào thì một sản phẩm được coi là có xuất xứ Việt Nam. Tuy nhiên, các quy định này mới chỉ áp dụng cho hàng xuất khẩu và hàng nhập khẩu, giúp hàng hóa được hưởng ưu đãi thuế nhập khẩu theo cam kết tại các hiệp định thương mại tự do hoặc phục vụ các mục tiêu khác của quản lý ngoại thương. Với hàng hóa sản xuất, bao gồm cả sản xuất từ đầu vào nhập khẩu, và sau đó lưu thông trong nước, hiện chưa có quy định như thế nào thì được gắn nhãn "sản phẩm của Việt Nam" hay "sản xuất tại Việt Nam".

"Việc thiếu vắng các quy định về việc như thế nào thì một sản phẩm được coi là "sản phẩm của Việt Nam" hay "sản xuất tại Việt Nam" đã khiến nhiều tổ chức và cá nhân lúng túng khi muốn ghi chính xác nước xuất xứ trên nhãn sản phẩm theo quy định của Nghị định 43. Ở chiều ngược lại, một số mặt hàng dù chỉ trải qua các công đoạn gia công, lắp ráp, chế biến đơn giản tại Việt Nam nhưng cũng gắn nhãn "sản xuất tại Việt Nam" khiến người tiêu dùng thắc mắc, thậm chí bức xúc nhưng các cơ quan chức năng lại không có căn cứ để phân xử", Thứ trưởng Bộ Công Thương nói.

Để khắc phục các bất cập trên, ngày 29/6/2018, Bộ Công Thương đã có Tờ trình báo cáo Thủ tướng Chính phủ cho phép Bộ được nghiên cứu, xây dựng một văn bản quy phạm pháp luật về việc như thế nào thì một sản phẩm, hàng hóa được coi là "sản phẩm của Việt Nam" hay "sản xuất tại Việt Nam". Được sự chấp thuận của Thủ tướng Chính phủ, sau 1 năm trao đổi với các Bộ, ngành hữu quan về cơ sở pháp lý cũng như hình thức văn bản, Bộ Công Thương đã hoàn thành dự thảo ban đầu dưới hình thức Thông tư và xin được đăng tải để lấy ý kiến của người dân và doanh nghiệp.

Theo ông Trần Quốc Khánh, Dự thảo Thông tư này được xây dựng chủ yếu dựa trên các bộ quy tắc xuất xứ hiện đang áp dụng cho hàng xuất khẩu từ Việt Nam, trong đó có Nghị định số 31/2018/NĐ-CP ngày 8 tháng 3 năm 2018 của Chính phủ quy định chi tiết Luật Quản lý ngoại thương về xuất xứ hàng hóa. Về nguyên tắc, Thông tư sẽ không làm phát sinh thêm chi phí cho doanh nghiệp bởi ghi nhãn hàng hóa và công bố nước xuất xứ trên nhãn hàng hóa đã từ lâu là yêu cầu bắt buộc theo quy định của Nghị định 43.

Thứ trưởng Bộ Công Thương Trần Quốc Khánh.

Phó Cục trưởng Cục Xuất nhập khẩu (Bộ Công Thương) Trần Thanh Hải đánh giá, hiện nay nhiều sản phẩm, hàng hóa Việt Nam đã mang tính quốc gia, chất lượng tăng lên, có thương hiệu, tạo niềm tin cho người tiêu dùng, dẫn dẫn tới tình trạng hàng hóa nhập nhèm "đội lốt" hàng Việt Nam. Vì vậy, thông tư này không chỉ là việc quy định dán nhãn "made in Vietnam" mà còn quan trọng hơn là xác định thế nào là "hàng hóa của Việt Nam".

Cho rằng cần thiết phải đưa ra quy định "sản phẩm của Việt Nam" hay "sản xuất tại Việt Nam", ông Trần Thanh Hải - Phó Cục trưởng Cục Xuất nhập khẩu (Bộ Công Thương)

cho biết, Thông tư này đưa ra chuẩn mực để giúp doanh nghiệp có thể soi vào đánh giá với hàm lượng, quy trình sản xuất như vậy, doanh nghiệp có thể hoàn toàn tự tin dán nhãn hàng sản xuất tại Việt Nam hay chưa. Doanh nghiệp có thể lấy thông tư này làm thước đo chuẩn để biết được như thế nào thì một sản phẩm, hàng hóa được coi là “sản phẩm, hàng hóa của Việt Nam” hay “sản xuất tại Việt Nam".

Những băn khoăn về quy định ghi nhãn mác

Tại hội thảo, góp ý cho dự thảo thông tư, bà Trần Thị Thu Hương, Giám đốc Trung tâm xác nhận chứng từ thương mại thuộc Phòng Thương mại và Công nghiệp Việt Nam (VCCI) cho rằng, nhiều DN và cơ quan quản lý lúng túng trong việc xác định dán nhãn mác có đúng không hay hình thức xử lý, xử phạt như thế nào.

"Với dự thảo thông tư của Bộ Công Thương, tôi băn khoăn về nhiều điều. Đó là xác định gán nhãn mác theo Nghị định 43, điều 1, khoản 1 quy định áp dụng đối với hàng hóa sản xuất và lưu thông trong nước. Cũng trong NĐ 43 quy định tại điều 10 về gắn nhãn mác bắt buộc ghi xuất xứ của sản phẩm, nhưng điều 15 lại cho phép DN ghi sản xuất tại hoặc chế tạo hoặc xuất xứ. Chúng ta lầm hiểu rằng đánh đồng giữa các khái niệm sản xuất, chế tạo và xuất xứ của sản phẩm. Dẫn dắt của điều 15 về bắt buộc ghi nhãn mác sản phẩm dẫn đến sự đánh đồng khái niệm như vậy", bà Trần Thị Thu Hương chia sẻ.

Bà Trần Thị Thu Hương, Giám đốc Trung tâm xác nhận chứng từ thương mại thuộc VCCI. (Ảnh: BNews)

Bà Hương tỏ ra băn khoăn rằng dường như cụm từ xuất xứ của Việt Nam, sản xuất và chế tạo tại Việt Nam đang được gộp vào với nhau và không phân biệt được sự khác nhau giữa các khái niệm. Chúng ta đã có khái niệm về xuất xứ hàng hóa nhưng xuất xứ hàng hóa mới chỉ áp dụng cho hàng xuất khẩu, chưa áp dụng cho hàng hóa sản xuất và lưu thông tại Việt Nam.

Giải đáp thắc mắc này, Thứ trưởng Bộ Công Thương cho biết, theo quy định trong thông tư này, các khái niệm sản xuất tại, chế tạo tại, chế tác tại... ngang bằng với nhau và chúng ta không nên quá băn khoăn về điều này.

"Thông tư này đang cố gắng tách biệt ra khỏi lĩnh vực xuất xứ mà tất cả chúng ta đã áp dụng nhiều năm. Thông tư này để không hoàn toàn là thông tư hoàn toàn quy định về xuất xứ, nó quy định về như thế nào là sản xuất tại Việt Nam, như thế nào thì hàng hóa được coi là sản xuất tại Việt Nam", ông Trần Quốc Khánh nói.

Bà Bùi Thị Thùy Dương, chuyên viên nhãn hàng hóa của Cục Quản lý chất lượng sản phẩm, hàng hóa (Bộ Khoa học & Công nghệ) cho biết, việc đưa ra dự thảo thông tư này rất cần thiết bởi nó sẽ là căn cứ pháp lý cho DN cũng như cơ quan quản lý trong việc tháo gỡ khó khăn cho DN và cơ quan quản lý Nhà nước trong việc xác định hàng hóa có sản xuất tại Việt Nam và có xuất xứ Việt Nam.

Tuy nhiên, bà thắc mắc về quy định thế nào gọi là quá trình gia công đơn giản. Tại Khoản 3 Điều 3 có nói quá trình gia công đơn giản là hoạt động không cần các kỹ năng đặc biệt, máy móc dây truyền hoặc các thiết bị chuyên dụng. Và phần sau có điều liên quan đến quá trình công đoạn thế nào là đơn giản.

"Khi đọc điều này tôi nghĩ đến trường hợp, ví dụ khi các DN nhập khẩu hàng hóa từ nước Mỹ, sau đó thực hiện công đoạn phối trộn. Nếu nói như trong thông tư này thì đều là công đoạn đơn giản nhưng thực tế thì có nhiều trường hợp cho thấy công đoạn phối trộn đã làm thay đổi bản chất của hàng hóa và chất lượng của hàng hóa. Khi đó không được gọi là gia công đơn giản nữa mà nếu như không xét đến đó là 1 yếu tố để xác định xuất xứ thì DN vẫn có thể ghi là xuất xứ Mỹ, như vậy gây ra tình trạng gian lận", bà Dương phân tích.

Do đó, bà Dương góp ý sửa quy định này theo hướng "cần thêm một câu là hoạt động không cần sử dụng các kỹ năng đặc biệt, máy móc dây truyền hoặc các thiết bị chuyên dụng nhưng không được làm thay đổi bản chất của hàng hóa, tức là quá trình ấy phải thực sự đơn giản, không làm thay đổi đến bản chất, chất lượng hàng hóa thì mới được miễn không xem xét xuất xứ".

Tiếp thu ý kiến góp ý của bà Dương, ông Trần Quốc Khánh cho biết trong quá trình soạn thảo thông tư, Ban Soạn thảo sẽ lưu ý tới vấn đề này. Theo ông Khánh, việc phối trộn làm giảm đi chất lượng hàng hóa nhưng viện cớ là gia công đơn giản nên vẫn ghi xuất xứ gốc của nó là mặt cắt của vấn đề. Mang về Việt Nam trải qua công đoạn gia công đơn giản nhưng lại dán nhãn sản xuất tại Việt Nam trong khi thực chất được sản xuất tại nước bạn. Trên thực tế phải coi đó là đã thay đổi cơ bản chất lượng sản phẩm rồi và sau quá trình đó phải được coi là sản phẩm của Việt Nam thì họ vẫn nhập nhèm ghi xuất xứ nước khác, ngụ ý là chất lượng vẫn cao như của nước bạn. Đây là hiện tượng chúng ta cần lưu ý tới.

Theo Điều 14 của Dự thảo Thông tư Quy định về cách xác định sản phẩm, hàng hóa là sản phẩm, hàng hóa của Việt Nam hoặc sản xuất tại Việt Nam, tổ chức, cá nhân sản xuất kinh doanh hàng hóa trên thị trường Việt Nam có quyền thể hiện hoặc không thể hiện nội dung hàng hóa. Bà Dương cho rằng, quy định này có chút mâu thuẫn với Nghị định 43 năm 2017.

"Vì xuất xứ hàng hóa phải bắt buộc thể hiện trên nhãn hàng hóa. Khi đã xây dựng quy định như thế này thì không thể nói rằng có quyền thể hiện hay không thể hiện. Nếu DN không thể hiện tức là không tuân theo thông tư, thì tôi muốn ban soạn thảo làm rõ vấn đề này", bà Dương nói.

Theo ý kiến của bà Dương, việc thể hiện trên nhãn hàng hóa vẫn phải bắt buộc thể hiện, nhưng có thể miễn trong trường hợp khi trên nhãn hàng hóa đã ghi rõ bởi vì một nội dung bắt buộc ghi trên nhãn hàng hóa, đó là tên và địa chỉ của tổ chức và cá nhân chịu trách nhiệm về hàng hóa. Nếu trên nhãn hàng hóa đã ghi rõ sản phẩm được sản xuất bởi công ty A tại địa chỉ B, quận C, thành phố D của Việt Nam thì có thể miễn cho họ dòng: xuất xứ Việt Nam, hoặc sản phẩm của Việt Nam hay sản xuất tại Việt Nam.

Về vấn đề này, Thứ trưởng Bộ Công Thương giải thích bằng việc đặt câu hỏi và giải thích "Tại sao Nghị định 43 yêu cầu các DN phải thể hiện xuất xứ hàng hóa mà trong dự thảo thông tư Bộ Công Thương lại cho phép có thể thể hiện hoặc không thể hiện xuất xứ. Đọc kỹ thì không phải như thế. Chúng tôi chỉ nói rằng không ai bắt buộc phải dán nhãn sản xuất tại Việt Nam lên hàng hóa, tức là họ có quyền dán nhãn sản phẩm mà bất kỳ ghi một nước sản xuất bất kỳ nào khác. Ngay cả trong trường hợp họ sản xuất hàng hóa đó ở Việt Nam và đối chiếu với các quy tắc, quy định tại thông tư này, họ có thể dãn nhán đây là hàng sản xuất tại Việt Nam hay sản phẩm của Việt Nam. Nhưng điều đó không nhất thiết buộc họ phải làm như vậy".

Ông Trần Quốc Khánh khẳng định, DN có thể dán nhãn sản xuất tại nước khác theo hiểu biết tốt nhất của họ như Nghị định 43 đã quy định.

"Xử lý những trường hợp DN trong trường hợp không chắc chắn về nước xuất xứ của hàng hóa, đối chiếu với thông tư này, không ai bắt họ cả, vì hàng hóa của DN đáp ứng được các tiêu chuẩn của thông tư này nên buộc phải dán nhãn sản xuất tại Việt Nam lên sản phẩm, chúng tôi không có ý đó. Trong trường hợp DN chưa chắc chắn, vẫn có thể ghi dán sản xuất tại nước bạn theo hiểu biết tốt nhất của họ. Chỉ trong trường hợp nào mà họ ghi sản phẩm này là sản phẩm của Việt Nam và hàng hóa sản xuất tại Việt Nam thì họ mới phải tuân thủ, chứ họ không bắt buộc phải dán nhãn sản xuất tại Việt Nam lên hàng hóa của họ", Thứ trưởng Bộ Công Thương giải thích

Hội thảo cũng ghi nhận nhiều ý kiến của các doanh nghiệp, hiệp hội cũng băn khoăn rằng Thông tư quy định tỷ lệ giá trị gia tăng 30% trở nên mới được coi là hàng hóa Việt Nam. Với những loại hàng hóa giá trị gia tăng dưới 30% sẽ thể hiện xuất xứ ra sao trên hàng hóa.

Thứ trưởng Trần Quốc Khánh cho rằng đây là quy định chung của nhiều quốc gia, cho nên không lý gì Bộ Công Thương lại đòi hỏi quy định một con số cao hơn. Với trường hợp hàng hóa có giá trị gia tăng nhỏ hơn 30% thì không thể ghi là sản phẩm, hàng hóa Việt Nam.

Thứ trưởng Trần Quốc Khánh đánh giá cao những đóng góp thiết thực tại hội thảo giúp Bộ Công Thương nhận ra những điểm còn thiếu sót cũng như các ý tưởng mới trong cách xác định sản phẩm, hàng hóa là sản phẩm, hàng hóa của Việt Nam hoặc sản xuất tại Việt Nam phù hợp với thực tế hoạt động sản xuất, kinh doanh trong thực tế.

Ngày 27/9 tới, Bộ Công Thương sẽ tổ chức Hội thảo Xin ý kiến về Dự thảo Thông tư quy định về cách xác định sản phẩm, hàng hóa là sản phẩm, hàng hóa của Việt Nam hoặc sản xuất tại Việt Nam tại TP Hồ Chí Minh với mong muốn nhận được những góc nhìn đa chiều, tiếp tục xem dự thảo có nội dung nào cần điều chỉnh hay không, liệu thông tư có tác động như thế nào đến DN, và làm thế nào để không tác động tiêu cực đến hoạt động sản xuất kinh doanh của DN, qua đó giúp Bộ Công Thương có cơ sở trình Chính phủ bản dự thảo.