Thách thức mới trong xử lý rác thải công nghệ cao

Thách thức mới từ rác thải công nghệ cao

Tại phiên thảo luận ở hội trường ngày 28/10, các đại biểu Quốc hội đã đi sâu phân tích Báo cáo của Đoàn Giám sát về việc thực hiện Luật Bảo vệ môi trường 2020.

Đại biểu Cầm Thị Mẫn (đoàn Thanh Hoá) khẳng định, hạ tầng là trụ cột trọng tâm để khắc phục ô nhiễm. Bà ghi nhận những kết quả tích cực từ khi Luật Bảo vệ môi trường 2020 có hiệu lực, như tỷ lệ thu gom chất thải rắn sinh hoạt ở đô thị đạt 97,26%, một số công nghệ đốt rác phát điện đã được ứng dụng.

Tuy nhiên, đại biểu đã thẳng thắn chỉ ra rằng, hạ tầng bảo vệ môi trường còn lạc hậu, chưa đáp ứng được yêu cầu phát triển. Dẫn chứng từ báo cáo giám sát, bà Mẫn cho biết chỉ có khoảng 18% tổng lượng nước thải đô thị được thu gom và xử lý, tỷ lệ chôn lấp rác thải còn cao, trong khi chỉ 31,5% cụm công nghiệp và 16,6% làng nghề có hệ thống xử lý nước thải đạt chuẩn.

Phân tích nguyên nhân, bà cho rằng một số chính quyền địa phương chưa quyết liệt, cơ chế xã hội hóa còn yếu, và đặc biệt, định mức, đơn giá xử lý rác chưa đủ sức thu hút đầu tư tư nhân. Từ đó, bà kiến nghị Quốc hội nghiên cứu sửa đổi Luật, Chính phủ hoàn thiện hệ thống quy chuẩn kỹ thuật, tăng ngân sách cho môi trường và đẩy mạnh các mô hình hợp tác công – tư (PPP), tín dụng xanh để phát triển ngành công nghiệp môi trường.

Đại biểu Nguyễn Thị Huế (đoàn Thái Nguyên) đã cảnh báo về một thách thức nghiêm trọng đang nổi lên: rác thải từ pin điện tử và tấm quang năng. Các loại rác thải này chứa nhiều kim loại nặng và hóa chất độc hại, nhưng việc tái chế vô cùng tốn kém và nguy hiểm nếu không có công nghệ phù hợp.

Dẫn số liệu từ Liên hợp quốc, bà cho biết thế giới tạo ra 62 triệu tấn rác điện tử năm 2022 nhưng chỉ 17% được tái chế đúng cách. Tại Việt Nam, với hơn 130 nhà máy điện mặt trời, lượng tấm pin thải dự kiến sẽ tăng từ 9.000 tấn năm 2030 lên 128.000 tấn vào năm 2045. Mặc dù Nghị định 08/2022 đã quy định trách nhiệm tái chế của nhà sản xuất, nhưng hạ tầng thu gom và công nghệ xử lý gần như chưa đáng kể.

Để giải quyết, bà Huế đề xuất bộ ba giải pháp đồng bộ: hoàn thiện chính sách với tiêu chuẩn quốc gia rõ ràng, đầu tư nghiên cứu và phát triển công nghệ tái chế sạch, và đẩy mạnh tuyên truyền để nâng cao nhận thức cộng đồng.

Bổ sung cho vấn đề này, đại biểu Dương Khắc Mai (đoàn Lâm Đồng) đề nghị cần quan tâm thêm đến việc xử lý cánh quạt điện gió – một loại chất thải đặc thù khác với niên hạn sử dụng khoảng 20 năm và cấu tạo từ vật liệu composite rất khó tái chế. Ông Mai nhấn mạnh, trong bối cảnh Việt Nam cam kết Net Zero, việc phát triển năng lượng tái tạo sẽ tạo ra lượng lớn chất thải đặc thù, do đó cần có chính sách hỗ trợ và nguồn lực đầu tư cho nghiên cứu làm chủ công nghệ xử lý.

Cần cuộc cách mạng trong tư duy

Đi sâu vào tính khả thi của chính sách, đại biểu Lý Tiết Hạnh (đoàn Gia Lai) cho rằng, cần có giải pháp đủ mạnh để buộc các doanh nghiệp thực hiện cam kết về trách nhiệm thu hồi, tái chế sản phẩm (EPR), đặc biệt với bao bì thuốc bảo vệ thực vật trong nông nghiệp. Cần thúc đẩy hình thành các tổ chức trung gian thực hiện việc thu gom, tái chế và xây dựng cơ chế hỗ trợ từ Quỹ Bảo vệ Môi trường Việt Nam một cách công khai, minh bạch.

Đáng chú ý, bà Hạnh cũng đồng tình với ý kiến cần xem xét lại lộ trình yêu cầu 100% hộ gia đình phải phân loại rác tại nguồn trước ngày 31/12/2025. Bà cho rằng cần rà soát lại hạ tầng và quy trình thu gom để bảo đảm tính khả thi, tránh tình trạng “luật ban hành mà không thực thi”.

Đưa ra một góc nhìn tổng thể, đại biểu Tạ Văn Hạ (đoàn Đà Nẵng) nhấn mạnh, vấn đề cốt lõi là cần phải thay đổi tư duy trong xây dựng pháp luật: coi “chất thải là tài nguyên”.

Là thành viên Đoàn giám sát, ông nhận thấy hệ thống pháp luật hiện hành còn nặng về quản lý, xử phạt hành chính mà thiếu vắng các công cụ kinh tế để khuyến khích doanh nghiệp đầu tư vào lĩnh vực tái chế.

“Nhiều quốc gia đã thành công trong việc coi rác thải không phải là gánh nặng mà là nguồn nguyên liệu thứ cấp, là cơ hội kinh doanh mới. Đây chính là bản chất của kinh tế tuần hoàn”, ông Hạ phân tích.

Đại biểu cũng chỉ ra nghịch lý, các công nghệ xử lý môi trường tiên tiến thường có chi phí cao, khó cạnh tranh với các phương pháp truyền thống giá rẻ. Do đó, “Nhà nước phải hỗ trợ, phải bảo hộ để khuyến khích các doanh nghiệp.” Điều doanh nghiệp cần không chỉ là tiền, mà là một cơ chế chính sách ổn định, hấp dẫn để họ yên tâm đầu tư công nghệ vào một lĩnh vực còn mới mẻ nhưng vô cùng quan trọng này.