Thứ trưởng Bộ Công Thương: Chúng ta đang tự gây phức tạp cho hoạt động xuất khẩu

Tại hội nghị trực tuyến thúc đẩy lưu thông, tiêu thụ nông sản trong bối cảnh phòng, chống dịch COVID-19ngày 13/9, Thứ trưởng Bộ Công Thương Trần Quốc Khánh cho biết, dù phải đối diện với những tác động tiêu cực của dịch bệnh và các biện pháp giãn cách xã hội, xuất khẩu nông thủy sản của Việt Nam vẫn giữ được tốc độ tăng trưởng rất tốt sau 7 tháng (tăng tới 15,2%, đạt kim ngạch gần 16 tỷ USD).

Theo báo cáo của Bộ Công Thương, thị trường xuất khẩu trọng điểm đứng đầu vẫn là khu vực châu Á với 3 thị trường tiêu thụ lớn nhất là Nhật Bản, Trung Quốc, Hàn Quốc (chiếm 56,7% thị phần) với tổng kim ngạch đạt 8,9 tỷ USD, tăng 14,9% so với cùng kỳ. Trong đó, thị trường Trung Quốc, Nhật Bản, Hàn Quốc kim ngạch lần lượt đạt 4,34 tỷ USD, 1,19 tỷ USD và 718 triệu USD; tăng lần lượt 25,83%, 8,26% và 11,36% so với cùng kỳ năm 2020. Thị trường ASEAN có kim ngạch đạt 1,63 tỷ USD, giảm 6,89% so với cùng kỳ và chiếm 10,3% thị phần.

Riêng với Trung Quốc, đây là thị trường xuất khẩu lớn thứ 2 của Việt Nam, sau Hoa Kỳ. Việt Nam là đối tác thương mại lớn nhất của Trung Quốc trong các nước ASEAN. Tổng kim ngạch xuất khẩu nông sản, thủy sản sang Trung Quốc 7 tháng đầu năm 2021 đạt 4,34 tỷ USD, tăng 25,83% so với cùng kỳ năm 2020, trong đó 7/8 mặt hàng chủ lực đều có mức tăng trưởng dương 2 con số.

Nhìn chung, trong những tháng đầu năm, mặc dù nhu cầu tiêu thụ và nhập khẩu của một số nước đã và đang phục hồi sau cả giai đoạn dịch COVID-19 bùng phát như Hoa Kỳ, EU và Trung Quốc, tuy nhiên hoạt động xuất khẩu vẫn gặp nhiều khó khăn. Nguyên nhân là do tình trạng thiếu container rỗng, tăng giá cước vận tải đã tác động không nhỏ đến tiến độ xuất khẩu sang Hoa Kỳ, EU, Đông Bắc Á cũng như nhập khẩu nguyên liệu (thủy sản, điều, gỗ) để phục vụ chế biến xuất khẩu.

Bên cạnh đó, dịch COVID-19 đang bùng phát phức tạp và lan nhanh tại ASEAN, Ấn Độ cũng có khả năng làm giảm nhu cầu nhập khẩu của các nước này, gây tác động đến xuất khẩu của Việt Nam. Trung Quốc - một trong những thị trường lớn nhất của nông thủy sản đã và đang tăng cường kiểm soát chặt chẽ, nghiêm ngặt khu vực cửa khẩu biên giới đất liền để phòng, chống dịch COVID-19 đã tác động đến tiến độ thông quan hàng hóa của ta sang thị trường này.

Trong khi đó, dịch COVID-19 đã lan rộng ra nhiều tỉnh, thành của Việt Nam, gây ảnh hưởng không nhỏ đến việc vận chuyển nông sản, trái cây trên cả nước đến khu vực biên giới, một số loại trái cây đã đến giai đoạn chính vụ như thanh long, dưa hấu, vải, nhãn…

Tuy nhiên, theo Thứ trưởng Trần Quốc Khánh, khó khăn trong hoạt động xuất khẩu thực sự chỉ xuất hiện vào tháng 8, khi nhiều tỉnh thành áp dụng các biện pháp giãn cách xã hội chặt chẽ hơn khiến ách tắc phát sinh tại tất cả các khâu của chuỗi cung ứng nông thủy sản, từ thu hoạch, chế biến tới vận chuyển, lưu thông và xuất khẩu.

Thứ trưởng Trần Quốc Khánh khẳng định, không phải Việt Nam không có thị trường xuất khẩu, mà thị trường là có, và rất lớn, khi nhu cầu tiêu dùng đang phục hồi tại các trung tâm tiêu dùng lớn. Vấn đề là chúng ta đang tự gây phức tạp cho chính mình.

Do đó, Bộ Công Thương kiến nghị tháo gỡ ngay những khó khăn không đáng có cho sản xuất, lưu thông và tiêu thụ nông thủy sản, nhất là ách tắc trong khâu lưu thông.

Ngoài ra, theo Thứ trưởng Thứ trưởng Trần Quốc Khánh, sự xuất hiện của dịch bệnh COVID-19 và các biện pháp phòng chống dịch bệnh ở cả 2 bên biên giới Việt - Trung đã làm bộc lộ những bất cập của xuất khẩu nông thủy sản theo hình thức "trao đổi cư dân".

Trung Quốc duy trì chế độ ưu đãi cho trao đổi hàng hóa giữa cư dân 2 bên biên giới, với hạn mức được miễn thuế là 8000 NDT/người/ngày. Vì vậy, từ nhiều năm nay, tại khu vực biên giới Việt - Trung đã tự phát hình thành việc gom tiêu chuẩn của cư dân để buôn bán lớn tại các chợ.

Hàng hóa trao đổi theo hình thức này thường là theo thỏa thuận miệng, không có hợp đồng với các điều khoản chặt chẽ về quy cách hàng hóa, điều kiện giao hàng... và chủ yếu xuất khẩu qua các cửa khẩu phụ, lối mở biên giới để vào các chợ đường biên.

Thứ trưởng Trần Quốc Khánh cho biết thêm, do buôn bán tại chợ nên việc quản lý chợ hoàn toàn tùy thuộc vào chính quyền địa phương của Trung Quốc, không thể can thiệp theo hiệp định quốc tế hay thông lệ quốc tế. Chợ có thể đóng, có thể mở, lúc cho nhập hàng ban ngày, lúc cho nhập hàng ban đêm dẫn đến bị động và rủi ro lớn cho các loại nông thủy sản xuất khẩu theo hình thức trao đổi cư dân.

Theo đó, nhiều năm nay, Bộ Công Thương đã kêu gọi các doanh nghiệp thay đổi, chuyển nhanh và chuyển mạnh sang xuất khẩu chính quy, theo hợp đồng với các điều khoản rõ ràng. Tuy nhiên, sự chuyển biến vẫn rất chậm.

Thực tế cho thấy, các cửa khẩu quốc tế tại Cao Bằng, Hà Giang rất thông thoáng nhưng doanh nghiệp không đi. Cửa khẩu đường sắt tại Lạng Sơn, Lào Cai cũng rất thông thoáng, thậm chí xuất khẩu đường biển cũng rất thông thoáng, chi phí chỉ bằng 1/3 đường bộ nhưng cũng không ai chọn. Tất cả tập trung vào cửa Tân Thanh, Cốc Nam, gây ùn tắc, sau đó đề nghị tháo gỡ.

Trong khi đó, nhấn mạnh vai trò của địa phương, Thứ trưởng Trần Quốc Khánh đặt vấn đề: “Tại sao Bắc Giang, Hải Dương có thể xuất khẩu suôn sẻ hơn 100.000 tấn vải thiều trong thời gian ngắn trong khi mặt hàng thanh long, dưa hấu thì nay tắc chỗ này mai tắc chỗ khác? Những tỉnh trồng thanh long, dưa hấu mà làm được như Bắc Giang thì tôi tin rằng việc tiêu thụ nông sản cho nông dân thời gian tới sẽ có sự chuyển biến tích cực”.