Từ thách thức thương mại đến dịch chuyển chuỗi cung ứng toàn cầu: Đâu là lời giải?

Thách thức của ngành gỗ và dệt may

Tại tọa đàm trực tuyến "Chính sách thương mại quốc tế mới của Mỹ: Dự đoán chuỗi cung ứng toàn cầu và cách thích ứng của doanh nghiệp Việt Nam" diễn ra ngày 29/8, ông Phạm Văn Việt - Phó Chủ tịch Hội Dệt may Thời trang TP Hồ Chí Minh cho biết ngành dệt may đã đạt kim ngạch 26,3 tỷ USD trong 6-7 tháng đầu năm, tăng trưởng khoảng 9%. Tuy nhiên, ngành đang đối mặt với nhiều bất ổn khi Mỹ áp thuế đối ứng 20% và khả năng lên tới 40% cho vấn đề chuyển tải, dù mức này vẫn chưa rõ ràng.

Thực tế, các doanh nghiệp dệt may Việt Nam đang phải chịu tổng mức thuế dao động từ 35,2% đến 40% khi xuất khẩu sang Mỹ, trung bình khoảng 37,9%.

"Với mức thuế này, dệt may Việt Nam vẫn có thể cạnh tranh với Bangladesh và Ấn Độ, nhưng khả năng cạnh tranh với các quốc gia khác đã giảm sút đáng kể", ông Việt chia sẻ.

Một lo ngại lớn khác là vấn đề nguồn gốc xuất xứ. Khoảng 40-50% nguyên phụ liệu dệt may của Việt Nam nhập khẩu từ Trung Quốc. Hiện tại, Mỹ chưa áp dụng thuế xuất xứ đối với mặt hàng này, nhưng ông Việt bày tỏ lo lắng nếu Mỹ kiểm định lại và áp thuế dựa trên xuất xứ, ngành dệt may sẽ gặp rất nhiều khó khăn.

Để ứng phó, 70-80% doanh nghiệp dệt may lớn của Việt Nam đã hoàn thiện hồ sơ truy xuất nguồn gốc đầy đủ. Hiệp hội cũng đang nỗ lực nâng tỷ lệ nội địa hóa vải và nguyên liệu đầu vào lên 30-50% trong 1-2 năm tới, đồng thời chuyển đổi từ sản xuất SOB sang OBM và phát triển thương hiệu Việt để xuất khẩu.

Các giải pháp khác bao gồm chuẩn bị bộ quy tắc truyền thông, dự thảo đề án doanh nghiệp xanh, phát triển phụ liệu tái chế và đa dạng hóa thị trường xuất khẩu.

Ông Việt cũng thông báo, tăng trưởng xuất khẩu dệt may sang Mỹ đã giảm từ 9% xuống còn 4% trong tháng 7, sau 6 tháng đầu năm tăng trưởng tốt.

Tương tự, ông Nguyễn Chánh Phương - Phó Chủ tịch Hội Mỹ nghệ và Chế biến gỗ TP Hồ Chí Minh (HAWA) cũng nêu lên những quan ngại về ngành gỗ. Ông Phương nhận định, sự khác biệt trong chính sách của Mỹ đối với Trung Quốc và các quốc gia khác, bao gồm Việt Nam, không còn quá lớn. Sau khi Mỹ công bố mức thuế đối ứng 20% (có thể lên 40% với chuyển tải) vào đầu tháng 8, đến cuối tháng 8, Mỹ còn tiến hành điều tra ngành nhập khẩu gỗ và đồ nội thất để đưa sản xuất trở lại nội địa, đặc biệt là ở những vùng truyền thống.

"Những thông tin này đang tạo nên một trạng thái bất ổn mới. Trước đây, các doanh nghiệp có thể ổn định hoạt động với mức thuế 20%, nhưng giờ đây lại phải đối mặt với sự bất định mới", ông Phương nhấn mạnh.

Phó Chủ tịch HAWA cho biết, việc áp thuế quan có thể dẫn đến tăng giá hàng hóa và giảm tiêu dùng tại Mỹ, đồng thời tạo ra bất ổn về đầu tư. Các nhà sản xuất Mỹ cũng không quá lạc quan do chính sách bất ổn, thiếu sẵn sàng về lao động và nguồn nguyên liệu.

Dù đối mặt với "thời kỳ VUCA" với những biến động, không chắc chắn, phức tạp, mơ hồ, ngành gỗ Việt Nam vẫn đạt kim ngạch xuất khẩu cao trong 7 tháng đầu năm, tăng khoảng 8% so với năm 2024, và thị trường Mỹ tiếp tục tăng trưởng ở mức tương tự. Điều này có thể do các doanh nghiệp đẩy mạnh xuất khẩu để "chạy thuế".

Công nghệ làm chủ "cuộc chơi" tái cấu trúc chuỗi cung ứng

Giáo sư Nguyễn Đức Khương - Giám đốc điều hành Trường Kinh doanh Leonard de Vinci và Chủ tịch sáng lập AVSE Global nhận định, chuỗi cung ứng toàn cầu sẽ tiếp tục trải qua những thay đổi lớn trong bối cảnh thương chiến lần hai và các chính sách khó đoán từ Mỹ.

Ông nhấn mạnh, con đường Việt Nam lựa chọn cam kết tham gia đàm phán để tạo môi trường thương mại ổn định là đúng đắn, là chiến lược lâu dài. Để ứng phó, cần "dĩ bất biến, ứng vạn biến", tức là bình tĩnh, phán đoán cụ thể và tiến bước thận trọng.

Giáo sư Khương chỉ ra các xu hướng tái cấu trúc chuỗi cung ứng theo ưu tiên địa chính trị và địa kinh tế. Đặc biệt, Giáo sư Khương nhấn mạnh vai trò trung tâm của công nghệ số và AI trong tái cấu trúc chuỗi cung ứng. Các quốc gia hàng đầu đang đầu tư mạnh vào AI, và nhiều doanh nghiệp châu Âu như Siemens (Đức), Pernod Ricard (Pháp), Volkswagen đã ứng dụng AI và IoT.

Qua đó ối ưu hóa quản trị, quản lý chuỗi cung ứng, tối ưu hóa hàng tồn kho, kiểm soát sản xuất linh kiện, giảm thiểu biến động. Dự báo thị trường chính xác bằng việc phân tích dữ liệu thương mại, dự đoán nhu cầu ở Mỹ và các thị trường khác, tìm kiếm thị trường thay thế khi gặp khó khăn. Mô phỏng và dự báo rủi ro thông qua việc sử dụng Digital Twin (bản sao số) để mô phỏng các tình huống thay đổi chính sách (ví dụ: áp thuế mới) và đưa ra dự báo để chuẩn bị giải pháp ứng phó.

Xu thế tiếp theo là chuỗi cung ứng sẽ gắn với các tiêu chuẩn bền vững (ESG) ngày càng cao, đặc biệt tại thị trường châu Âu, điều này cũng đòi hỏi sự minh bạch và công nghệ trong quản lý.

Các quốc gia và doanh nghiệp cần đặt ra bài toán hành động ngay lập tức: tận dụng cơ hội để thoát khỏi tác động tiêu cực từ chính sách thuế quan, đồng thời sử dụng khoa học công nghệ, các công nghệ mới như AI và Digital Twin để mô phỏng, tạo ra những môi trường giả định cho các thay đổi về chính sách, và từ đó chuẩn bị sẵn các giải pháp để ứng phó khi chúng diễn ra.

Ngoài ra, cần tìm cách chủ động hơn trong việc tìm kiếm nguồn cung, đối tác, nguồn nguyên vật liệu và thị trường xuất khẩu.

"Tóm lại, công nghệ sẽ đóng vai trò rất quan trọng trong việc dự báo thị trường. Dữ liệu cũng sẽ đóng một vai trò then chốt trong việc phân tích thị trường và tìm kiếm những cơ hội thị trường mới cho các doanh nghiệp", GS Khương khẳng định.

Ông cũng nhận thấy xu hướng các doanh nghiệp thông minh hơn khi họ tự tạo ra một hệ sinh thái đoàn kết, chia sẻ lợi ích và cùng xây dựng chuỗi cung ứng bền vững.

TS Trần Ngọc Anh - Đại học Indiana (Mỹ), sáng lập Mạng lưới Sáng kiến Việt Nam, ủng hộ chiến lược "made in Vietnam & assemble in USA", tức là sản xuất tại Việt Nam và hoàn thiện, đóng gói tại Mỹ.

Ông gợi ý các nhà xuất khẩu nên tập trung vào các mặt hàng phi chiến lược của Mỹ, vì nhóm hàng chiến lược sẽ được bảo hộ cao bằng thuế quan.

Để nâng cao tính minh bạch và thích ứng, chuyên gia khuyến nghị doanh nghiệp ứng dụng công nghệ như blockchain để chứng minh xuất xứ. Đồng thời, cần tham gia vào các hiệp hội ngành hàng của Mỹ để nắm bắt thông tin và vận động chính sách. Khi có ý định đầu tư, cần ưu tiên các bang chiến trường ở Mỹ vì lưỡng đảng đều coi trọng và đưa ra nhiều ưu đãi. Ngoài ra, cần tiếp cận các thị trường lớn khác như Trung Quốc, châu Âu để đa dạng hóa rủi ro và không ngừng đổi mới công nghệ trong sản xuất và quản lý.