Kỳ V: Vì sao ông phan bị tù?

Vụ tai nạn lao động kinh hoàng

 

Vụ tai nạn lao động gây hậu quả đặc biệt nghiêm trọng xảy ra năm 1971, tại lò giếng Mông Dương, Quảng Ninh. Như đã nêu ở phần trước, đây là mỏ than mở vỉa bằng giếng đứng đầu tiên và duy nhất ở Việt Nam. (Mãi sau này Tập đoàn Than&Khoáng sản Việt Nam (TKV) mới khởi công xây dựng giếng đứng ở Hà Lầm).

 

Mỏ do Liên Xô thiết kế và đầu tư xây dựng, bao gồm cải tạo giếng chính do người Pháp để lại (Pháp khai thác từ năm 1933); đào thêm giếng phụ, từ cốt 6  xuống âm 97,5 mét, sau đó đào các đường lò trong hệ thống mở vỉa để khai thác than. Đơn vị thi công khi đó là Xí nghiệp Xây lắp 6, thuộc Công ty Xây dựng Than-Điện -Bộ Điện-Than

 

Đến năm 1982, khu vực cánh tây của mỏ đưa vào khai thác. Hệ thống đường lò do Xí nghiệp đào trên 16 cây số. Sản lượng khai thác của mỏ Mông Dương hiện nay, vượt nhiều lần so với công suất thiết kế.

 

Vụ tai nạn lao động xảy ra khi đang đào giếng phụ được hơn 30 mét. Giếng phụ có đường kính sáu mét. Để bảo đảm an toàn cho người thi công dưới giếng, người ta làm sàn bảo hiểm, gồm các thanh sắt xuyên vào thân giếng, trên đó lát kín bằng tôn.

 

Trong quá trình thi công giếng, người ta dùng tời, móc vào thùng sắt để vận chuyển người, vật liệu, đất đá. Khi đổ bê tông thành giếng, người ta ghép cốp pha theo chu vi thân giếng, sau đó dùng ô tô chở vữa đến miệng giếng, đổ vào phễu. Vữa bê tông từ miệng phễu, theo đường ống chảy xuống. Công nhân dưới đáy giếng (thuật ngữ nghề mỏ gọi là gương lò) để đầm bê tông.

 

Ca hai hôm đó, năm công nhân đang làm việc dưới giếng. Đến khoảng năm giờ chiều, Giám đốc xí nghiệp ra lệnh đổ bê tông vỏ giếng. Hôm đó trời mưa tầm tã. Công tác chuẩn bị cho mẻ bê tông kéo dài hơn sáu giờ đồng hồ. Vữa bê tông đưa lên xe ô tô để lâu đã có hiện tượng gắn kết, chảy xuống phễu khó khăn.

 

Trước tình trạng đó, tốp thợ tự ý nâng độ dốc của phễu để bê tông trôi xuống đáy giếng nhanh hơn. Bất ngờ, cả khối bê tông khổng lồ ụp xuống, làm sập sàn bảo hiểm, đè chết tại chỗ hai công nhân và ba công nhân bị thương nặng.

 

Bản án sơ thẩm

Sau khi vụ tai nạn lao động xảy ra, lãnh đạo Bộ Điện –Than, lãnh đạo Công ty nhanh chóng xuống ngay hiện trường để chỉ đạo cứu hộ, tổ chức đưa thi hài những nạn nhân về quê theo yêu cầu của gia đình.

 

Các cơ quan chức năng của tỉnh Quảng Ninh (thanh tra lao động) và của Công ty, của Bộ cũng nhanh chóng vào cuộc để thanh tra, xác định nguyên nhân xảy ra tai nạn lao động, quy trách nhiệm cá nhân trong vụ việc.

 

Kết quả thanh tra ban đầu cho thấy, nguyên nhân xảy ra tai nạn lao động là do sàn bảo hiểm mới gá tạm, chưa đảm bảo yêu cầu kỹ thuật; khi thi công, công nhân đã vi phạm quy trình kỹ thuật, tự ý nâng phễu rót bê tông, không tuân thủ theo thết kế. Người chịu trách nhiệm chính trong vụ việc là ông Trương Công Minh, (công nhân thường gọi là ông Minh Rèn vì ông là thợ rèn ở Khu Gang thép Thái Nguyên, được Bộ điều động về Mông Dương làm Giám đốc) và ông Nguyễn Đức Phan, Phó Giám đốc, phụ trách kỹ thuật của Xí nghiệp.

 

Từ kết luận thanh tra trên, Bộ ra quyết định cách chức ông Minh và ông Phan. Hồ sơ thanh tra được chuyển đến Công an Tỉnh Quảng Ninh. Công an tỉnh ra quyết định khởi tố vụ án, khởi tố hai bị can trên để điều tra.

 

Tại phiên tòa xét xử hình sự sơ thẩm của Tòa án Nhân dân Tỉnh Quảng Ninh, hai ông đều bị kết án thiếu tinh thần trách nhiệm gây hậu quả nghiêm trọng và chịu hình phạt tù. Theo đó, ông Minh chịu mức án nhẹ hơn, 12 tháng tù, nhưng cho hưởng án treo vì ông không có trình độ chuyên môn về xây dựng mỏ; còn ông Phan là người phụ trách kỹ thuật của Xí nghiệp, trực tiếp phê duyệt thiết kế thi công nên chịu mức án nặng hơn, 18 tháng tù giam.

 

Ông Châu nhớ lại: “Chúng tôi nhận tin báo về vụ tai nạn lao động ở Mông Dương đúng vào lúc mưa lũ khủng khiếp. Dù vậy, tôi cùng anh Lang Đen, anh Trần Anh Vinh, Vụ trưởng Vụ Kỹ thuật của Bộ (ông Trần Anh Vinh sau này là tiến sỹ, Thứ trưởng Bộ Điện-Than) xuống ngay hiện trường. Lúc sau mới thấy anh Phan hớt hải về. Hôm đó anh ấy họp trên Công ty, chắc gặp mưa lũ, bị tắc đường nên anh ấy về chậm...

 

…Bản  án sơ thẩm gây bất bình trong công nhân mỏ. Nhiều người cho rằng anh Phan bị oan! Khi tai nạn xảy ra, anh Phan đang đi họp xa, không trực tiếp chỉ huy đổ bê tông. Mặt khác, chịu trách nhiệm trong vụ tai nạn lao động này còn có chuyên gia Liên Xô (vì không làm tốt vai trò giám sát kỹ thuật) và những công nhân bị tai nạn (vì không tuân thủ quy trình quy phạm an toàn khi thi công).

 

Tại sao tòa không xem xét, lại chỉ kết tội cho anh  Minh và anh Phan? Với sự bất bình ấy, gần 100 kỹ sư, công nhân mỏ ký vào đơn khiếu nại tới tòa phúc thẩm và gửi tới lãnh đạo tỉnh, lãnh đạo Bộ Điện-Than, đề nghị can thiệp tới các cơ quan bảo vệ pháp luật giảm hình phạt cho anh  Phan và anh Minh

 

 Hai quan điểm trái chiều

Trong lãnh đạo Bộ, lãnh đạo Công ty, có nhiều ý kiến bày tỏ quan điểm, ngành than đang thiếu cán bộ kỹ thuật, kỹ sư trẻ mới được đào tạo ở nước ngoài về ít ỏi, lại tình nguyện làm việc những  nơi xa xôi như ông Phan là rất đáng biểu dương. Hơn nữa, công nghệ đào giếng đứng phức tạp, yêu cầu kỹ thuật cao, lần đầu tiên thực hiện ở nước ta; ông Phan khi đó còn trẻ, chưa có kinh nghiệm kỹ thuật cũng như kinh nghiệm quản lí nên không tránh khỏi vấp phải thiếu sót, khuyết điểm.

 

Những người này đề nghị tòa xem xét, giảm tội cho ông Phan; Bộ Điện-Than sẽ có trách nhiệm chỉ đạo các đơn vị trong ngành rút kinh nghiệm và yêu cầu cơ sở giáo dục ông Phan.  Nếu tòa xử mạnh tay, các trí thức trẻ của ngành than hoang mang, nhụt ý chí.

 

Lãnh đạo tỉnh Quảng Ninh (lúc ấy Bí thư Tỉnh ủy là ông Lê Đại; Chủ tịch Ủy ban Nhân dân tỉnh là ông Nguyễn Ngọc Đàm), của tòa, của lãnh đạo Bộ và người quản lí trực tiếp ông Phan, đưa ra quan điểm ngược lại.

 

Nhóm ý kiến này cho rằng, đối với bị cáo Phan, một trí thức trẻ, với hành vi thiếu tinh thần trách nhiệm, gây hậu quả nghiêm trọng, càng phải xử lí thật nghiêm khắc để răn đe lực lượng trí thức, ngăn ngừa tình trạng vi phạm quy phạm an toàn trong ngành than- một ngành mà nguy cơ mất an toàn rất cao. Đây là vụ án điểm, cần xét xử nghiêm khắc, đúng người, đúng tội ….

 

Án phúc thẩm nặng hơn do…kiện

 

Ông Phan nhớ lại, phiên tòa phúc thẩm của Tòa án Nhân dân Tối cao hôm ấy được tổ chức tại hội trường Nhà máy Điện Cọc Năm (Hòn Gai, Quảng Ninh-Nhà máy này bị dỡ bỏ từ lâu-TG).

 

Với tính chất là vụ án điểm, tòa mời đại diện lãnh đạo  Bộ Điện –Than, các cơ quan chức năng của tỉnh, Liên hiệp Công đoàn Tỉnh; lãnh đạo Công ty Than -Điện, lãnh đạo các mỏ. Phiên tòa đông nghẹt, người tràn ra cả hành lang; trong đó đông nhất là công nhân cán bộ trong Công ty và Xí nghiệp Xây lắp 6.

 

Tại tòa, vẫn rất nhiều ý kiến bênh vực bị cáo Phan, rằng, tòa sơ thẩm ra hình phạt với bị cáo 18 tháng tù giam là quá nặng; thậm chí có ý kiến cho rằng bị cáo Phan vô can.

 

Tòa hỏi tôi:

 

-Bị cáo có thấy mình bị oan không?

 

Tôi điềm tĩnh:

 

-Thưa quý tòa, không ạ. Bị cáo là người trực tiếp duyệt bản vẽ  thiết kế thi công nhưng,  trước khi đi họp, không kiểm tra lại hiện trường.

 

-Vậy  bị cáo có thấy mức án sơ thẩm là quá nặng không?

 

-Thưa quý tòa. Đúng là bị cáo thiếu tinh thần trách nhiệm, không kiểm tra hiện trường trước khi đi vắng. Nhưng, việc kiểm tra giám sát kỹ thuật thi công còn có các chuyên gia Liên Xô. Họ là bậc thầy của cán bộ kỹ thuật và công nhân Việt Nam trong công nghệ đào giếng đứng…

 

…Vị đại diện viện kiểm sát đưa ra quan điểm, không xem xét tới vai trò trách nhiệm của chuyên gia Liên Xô vì ảnh hưởng đến mối tình hữu nghị Việt-Xô và cũng không nên kết tội công nhân bị tai nạn đã chết.

 

Còn đối với bị cáo Nguyễn Đức Phan, tòa phân tích, dù bị cáo không trực tiếp chỉ huy ca sản xuất xảy ra tai nạn lao động nhưng, với vai trò là người quản lí kỹ thuật cao nhất của công trường, lại là người phê duyệt bản vẽ thiết kế thi công; thế mà trước khi đi vắng, bị cáo phó mặc công việc kỹ thuật cho người  không có trình độ chuyên môn  (tức ông Minh Rèn, chỉ huy trưởng) là thiếu tinh thần trách nhiệm.

Kỳ cuối: Hiện ông sống ra sao? Là thứ trưởng, phụ trách xây dựng cơ bản của ngành than nhiều năm,  vai trò của ông Phan như thế nào trong sự phát triển của ngành than.  Mời bạn đọc xem tiếp

 

Cuối cùng, tòa quyết định hình phạt nặng hơn án sơ thẩm. Thay hình phạt án treo, bị cáo Trương Công Minh bị hình phạt cải tạo giam giữ một năm;  bị cáo Phan vẫn giữ nguyên mức án tù giam 18 tháng!

 

Phiên tòa kết thúc, một số người tỏ ra hả hê, vì đơn kiện tập thể không làm gì được họ, liền viết giấy dán lên tường: “Tên Nguyễn Đức Phan đã bị trừng trị thích đáng”. Có tờ báo đưa tin, với dòng tít: “Một bản án nghiêm khắc cho những kẻ thiếu trách nhiệm với công nhân”.

 

Ông Phan kể, sau này ông có dịp sang Liên Xô, một số bạn bè ông bên ấy cũng được đọc  bài báo viết về phiên tòa này. “Khổ thân bác Minh”, ông Phan bùi ngùi, “Bác ấy là người Quảng Ngãi, tập kết ra Bắc, vợ con vẫn ở trong Nam, ăn uống sinh hoạt chan hòa với công nhân. Cả đời theo cách mạng, chẳng được học hành gì nhiều. Được cái tay nghề của của bác ấy rất giỏi, nhất là nghề rèn, nghề hàn. Bác ấy làm thợ từ thời Pháp mà.

 

Trong công việc, bác ấy hăng hái, luôn sốt sắng; sống với anh em bác ấy nghĩa tình lắm”.

“Ngày 24/12/1973, tôi chấp hành án tại Trại Tạm giam 14 Hà Lầm. Mấy hôm sau quản giáo trại giam mới đưa bác Minh tới. Nom bác ấy gầy gò hốc hác, thương lắm.

 

Sau này bác ấy chuyển vào Nam và mất ở trong đó. Hôm bác ấy mất, tôi bận công tác không vào viếng được. Anh Kiển (ông  Đoàn Văn Kiển, khi đó là Tổng Giám đốc Tổng Công ty Than Việt Nam-TG) dẫn đầu đoàn cán bộ thay mặt Tổng Công ty Than vào viếng, làm hộ tôi vòng hoa mang tên gia đình tôi kính viếng hương hồn bác ấy”

 

Vợ ông Phan, bà Ngô Thu Nguyệt, nhớ lại, ông bị bắt đúng vào lúc lụt to. Đê sông Đuống bị vỡ, cuốn  trôi nhà cửa, đồ đạc của Công ty (khi đó Công ty còn một cơ sở ở Yên Viên, Hà Nội).

 

Bà và hai con nhỏ đang ở trong gian tập thể cơ quan, phải chạy lụt, về quê ở làng Đình Bảng, Bắc Ninh. Cơ quan tưởng mẹ con bà mất tích, cử người tìm kiếm. Nước rút, bà trở lại cơ quan mới hay tin về chồng bà …

 

(còn nữa)

 

C.Th