Ông “Trùm than” giờ sống ra sao?

“Quỹ đen” của ông Kiền

 

15 năm, kể từ khi đảm nhận chức vụ Tổng Giám đốc Tổng Công ty Than Việt Nam  cho đến khi rời nhiệm sở, ông Kiển chủ yếu làm việc ở tòa nhà 8 tầng, 226 Lê Duẩn.

 

Căn phòng 206, nơi ông làm việc chừng 36 mét vuông, có đường tiến (cửa chính) nhưng không có đường lùi (cửa hậu), không có toilet. Mỗi khi có nhu cầu “dị hóa”, ông phải ra khu công trình phụ tận cạnh cầu thang.

 

Cuộc chia tay giữa ông Kiển với anh chị em trong cơ quan văn phòng Tập đoàn Than – Khoáng sản hôm ấy diễn ra thật cảm động. Bàn giao xong, ông ra hành lang. Mọi người trong các phòng ùa ra. Ông lấy quà đã chuẩn bị sẵn, tặng mọi người rồi tót lên xe.

 

Thường ngày, ông đi đâu, làm gì, mọi người trong cơ quan đều biết thông qua lịch công tác công khai trên bảng điện tử. Nhưng hôm đó, ngày đầu tiên rời nhiệm sở để về hưu, không ai biết và cũng không dám hỏi ông đi đâu. Nhìn dáng cao lớn, bước đi sải dài, đầu nghênh nghênh trong gió lạnh, nhiều người bật khóc, rồi hỏi nhau, ông Kiển đi đâu nhỉ?

 

Sau này, qua Nhà văn Vũ Thảo Ngọc, mọi người mới biết, hôm đó ông đi thăm Nhà văn trẻ Giai Tử, ở  khu Khe Ngát, phường Băc Sơn, TX Uông Bí. Giai Tử tên thật là Nguyễn Huy Hoàng, làm thợ lò được ba tháng, bị tai nạn giao thông, liệt hai chi dưới, nằm một chỗ viết văn.

 

Khi đương chức, vào dịp tết hay tiện trên đường công tác, ông Kiển vẫn dành thời gian thăm gia đình một số văn nghệ sỹ trong ngành như các Nhà thơ Trần Tâm (Mỏ than Đèo Nai), Trần Đình Nhân (Mỏ than Cọc Sáu) v.v. Nhưng bây giờ, không hiểu vì lí do gì mà ông chọn ngày đầu tiên rời nhiệm sở, bí mật đến thăm nhà văn công nhân bị khuyết tật?

 

Nhà văn Vũ Thảo Ngọc kể, hôm ấy, khi xe đến TP. Uông Bí, ông Kiển cho xe dừng lại, rồi rẽ vào chợ. Lúc sau, ông lễ mễ bê ra bộ chăn ga xịn, cùng chiếc gối. Ông bảo với Thảo Ngọc, nghe cô kể cậu ấy có mỗi chiếc vỏ chăn, tội quá, tôi mua hẳn cho cậu ấy cái chăn xịn đây này.

 

Thấy ô tô dừng ở cổng, rồi mấy vị khách lạ vào nhà, mẹ Giai Tử hốt hoảng. Rồi hiểu ra mọi chuyện, lại được ông Kiển tặng cọc tiền 20 triệu và cả chăn gối, bà mẹ nghèo cuống quýt chẳng biết đứng ngồi ở đâu. Giai Tử cởi trần, nằm trong  vỏ chăn mỏng cười lơ đãng. Thì ra, ngày đầu rời nhiệm sở, ông Kiển đến thăm, tặng quà người thợ lò bị tai nạn, nằm một chỗ viết văn là liên quan tới việc bàn giao “quỹ đen” của ông.

 

Số “quỹ đen” này không lớn, nhưng ông bàn giao rất cẩn thận. Nguồn quỹ này là quà biếu, phần thưởng của các đơn vị, các đối tác dành cho ông, nhưng ông không sử dụng mà nhập vào quỹ của cơ quan để giúp các gia đình thợ mỏ gặp khó khăn, con em thợ mỏ vượt khó học giỏi và tài trợ xuất bản tác phẩm cho một số  nhà văn, nhà thơ. Số quỹ ấy vơi rồi lại đầy.

 

Khi kiểm kê bàn giao để ông nghỉ hưu, số tiền trong quỹ còn lại 1 tỷ 40 triệu 700 ngàn đồng. Số lẻ, ông mua chăn gối và tặng 20 triệu cho Giai Tử, như kể ở trên và 20 triệu, ông tặng  con gái một thợ mỏ học giỏi. Số còn lại, tròn 1 tỷ, ông giao cho Ban nữ công Tập đoàn quản lý để tặng cho các chị em nữ thợ mỏ hoàn cảnh éo le.

 

Biết chuyện này, tôi hỏi đùa ông:

 

-Bác ơi, quỹ của bác có thể gọi là “quỹ đen” không?

 

Ông Kiển nói:

 

-Tôi làm Tổng Giám đốc rồi Chủ tịch một tập đoàn lớn, nói là không có quà cáp, biếu xén là không thực lòng. Tôi đã nộp một phần vào cơ quan để lập quỹ hoạt động xã hội, chi dùng vào việc tốt nên không có gì phải ngại cả. 

 

Nhờ “quỹ đen” của ông Kiển, nhiều tác phẩm văn học, nghệ thuật của các  tác giả trong và ngoài ngành viết về vùng mỏ được xuất bản. Trong đó, những tuyển tập tác phẩm đồ sộ của các nhà văn như Võ Huy Tâm, Tô Ngọc Hiến, Lý Biên Cương, Mai Phương v.v. đều được Tập đoàn Vinacomin và cá nhân ông Kiển, lấy từ “quỹ đen” tài trợ kinh phí xuất bản tác phẩm. Mỗi tác phẩm  phẩm trên dưới 100 triệu đồng.

“Men đường mà đi”

 

Lễ viếng ông Vũ VănThọ, nguyên trưởng Ban biên tập Tạp chí Than vào một sáng áp Tết (Canh Thìn) rét ghê gớm. Ông Thọ nghỉ hưu đã lâu, thời gian làm việc ở Tạp chí Than lại ít, trời lại quá rét nên người của Tập đoàn Vinacomin đến viếng ông không nhiều.

Ông Kiển (giữa) trên cây cầu sang Làng mỏ Mông Dương. Cầu và Làng mỏ do ông Kiển trủ trì xây dựng.Thợ mỏ Mông Dương quen gọi là Cầu ông Kiển, Làng ông Kiển.

 

Khi chúng tôi đến viếng, đã thấy ông Kiển đứng nép dưới gốc bồ đề trước cổng Nhà tang lễ Phùng Hưng, dáng vẻ như đang chờ đợi ai. Thoáng thấy chúng tôi, ông Kiển bước tới, bảo, may quá, cho ông nhập vào đoàn.

 

Nói rồi ông đứng cuối dòng người đến viếng. Tôi mời ông đi trước. Ông đẩy tôi lên, bảo, tôi (tác giả) là người đại diện cơ quan của người quá cố, phải đi trước. Khi lưu bút vào sổ tang, ông lại nhường cho tôi viết trước.

 

Tôi viết xong, đứng cạnh đấy chờ ông. Không biết ông viết gì trong sổ tang mà thi thoảng ông lặng đi, nước mắt ứa ra…

 

Tôi đã quen thấy ông “thét ra lửa” trong những cuộc cứu hộ hay chỉ đạo sản xuất, nay thấy ông ứa nước mắt sinh động lòng. Đây là lần thứ hai tôi thấy ông yếu đuối, mau nước mắt như thế.

 

Lần trước, đó là hôm cụ thân sinh ra ông qua đời. Cụ qua đời đúng vào lúc Ủy ban Kinh tế Trung ương kết luận ông mắc ba sai phạm trong quản lí; bị báo chí “đánh” tơi bời và ông phải xin nghỉ hưu trước tuổi.

 

Hôm đó, tôi cũng đại diện cơ quan về Nam Định viếng cụ; thấy ông Kiển mặc áo xô trắng, đầu quấn vành rơm, bụng thắt dây chuối, đứng cạnh quan tài mẹ, mặt đẫm nước, không hiểu là mồ hôi hay nước mắt.

 

Đoàn viếng xong, ông Kiển không đáp lời cảm ơn mà rẽ đám đông đến bên chúng tôi. Ông chẳng nói câu nào, chỉ bám vào vai chúng tôi lắc lắc. Nước mắt ông ứa ra, chảy đầm đìa trên gương mặt hốc hác.

Tôi tự hỏi, không biết trong hàng nghìn người đến viếng cụ, chia buồn cùng đại gia đình ông, có ai hiểu được những giọt nước mắt của ông, vừa thương tiếc mẹ vừa thương cho thân phận vinh quang và bi kịch của mình để tri âm tri kỷ với ông?

 

Lúc ấy tôi tự hỏi, không biết trong hàng nghìn người đến viếng cụ, chia buồn cùng đại gia đình ông, có ai hiểu được những giọt nước mắt của ông, vừa thương tiếc mẹ vừa thương cho thân phận vinh quang và bi kịch của mình để tri âm tri kỷ với ông?

 

Rồi tôi hình dung, mai kia, trong căn nhà trống trải, khói hương nghi ngút, ông ngồi bên bậu cửa nhìn ra cánh đồng xác xơ chân rạ…

 

…Từ thời  ông Kiển nghỉ hưu, mọi người trong Tập đoàn Vinacomin chủ yếu gặp ông ở các đám tang, đám cưới; dường như ít thấy ông tham gia các sự kiện lớn của Tập đoàn, ngoài những vụ sự cố hầm lò, ông chủ động đến để tham góp ý kiến về công tác cứu hộ.

 

Nom ông bây giờ da đen hơn, người gọn hơn thời đương chức. Ông bảo, sút 5 ký, nhưng chỉ số đường máu, mỡ máu đều giảm rõ rệt. Ấy là do ông kiên trì tập luyện và gắng sống thanh thản.

Thấy tôi hút thuốc lá, ông khuyên, muốn bỏ thuốc phải bỏ từ từ; bỏ đột ngột không khéo ốm. Ví như ông Cường, ông Long (Tập đoàn Vinacomin), bỏ thuốc, người thì ốm, người thì tăng cân.

 

Ông chủ trương, trong cuộc sống, muốn từ bỏ một thói quen, phải có thứ khác thay thế, không thì bị hẫng hụt, dễ sinh bệnh. Tức là, con người phải luôn tạo thế cân bằng trong sinh hoạt, trong ăn uống, trong tư tưởng, tình cảm.

 

Tôi hỏi ông về hưu có tham gia công việc gì không? Ông trả lời rằng không! Tình yêu với nghề, tình cảm với thợ mỏ thì vẫn vẹn nguyên nhưng bổn phận của ông với ngành thì hết rồi.

 

Ông nhắc lời của Khổng Tử, “Người quân tử men đường mà đi”. Bây giờ có thể một vài anh em đối xử với mình kém nồng nhiệt so với trước, nhưng đừng có …dỗi. Mình hết bổn phận rồi, hãy khép mình.

 

Ông bảo, bây giờ ông mới có thời gian để học tiếng Hán, tập yoga, đi bộ và đi thăm bạn bè, thăm những nơi ghi dấu những kỷ niệm sâu sắc của ông. Thi thoảng, ông rủ mấy ông bạn hưu đi thăm công nhân những vùng xa xôi như Khe Bố (Nghệ An), Na Dương (Lạng Sơn) v.v.

 

Có lần, không nhớ là gặp nhau ở đâu, ông bảo tôi, ngày 27 Tết năm nay (2012) là tròn 30 năm vụ đắm tàu Cửa Ông. Hôm ấy, ông sẽ xuống thắp hương cho những người tử nạn trong vụ đắm tàu. Nếu tôi đi cùng, ông sẽ đón. Vụ đắm tàu  khiến 46 công nhân Xí nghiệp Xây lắp mỏ Mông Dương bị thiệt mạng xảy ra rạng sáng ngày 27 Tết năm 1982.

 

Khi đó ông Kiển là Giám đốc Xí nghiệp này. Tôi cũng  đi trên chuyến tàu đó, may mắn thoát chết. Khi nhận hung tin, ông Kiển đưa vợ con từ Hà Nội xuống Mông Dương để lo hậu sự cho người quá cố.

 

Nhận lời với ông Kiển nhưng những ngày áp Tết, việc cơ quan, việc nhà dồn dập, sấp ngửa, tôi cũng quên. Không ngờ, chiều 26 Tết, ông gọi điện cho tôi, hẹn đi lúc 4 giờ sáng.

 

Hôm ấy, nhiều thân nhân của người quá cố ôm ông Kiển khóc nức nở. Dọc đường về Hà Nội, tôi hỏi ông có rẽ vào công ty nào chúc Tết không? Ông bảo, thôi, mình bây giờ là thường dân rồi, vào làm gì. Nói đoạn, ông nhắc lái xe hãy men bên phải đường mà đi. Ngày Tết, xe cộ đông, lấy an toàn làm trọng. Cứ từ từ, cứ men theo đường mà đi…

 

Cao Thâm