Hệ thống chống UAV là gì và hoạt động thế nào?

Chuyên gia quân sự Nga Ilya Tsukanov cho biết, hiện có bốn loại phòng thủ chống máy bay không người lái (UAV) chính. Vậy đâu là những lợi thế và bất lợi của mỗi loại?

Phòng thủ UAV có những loại nào?

Trong nửa sau của thế kỷ 20, Liên Xô và Mỹ đã tập trung nghiên cứu hệ thống phòng thủ tên lửa và phòng không nhằm vào các máy bay chiến đấu, máy bay ném bom, máy bay vận tải, tên lửa đạn đạo và hành trình lớn và đắt tiền.

Mặc dù điều này bao gồm cả việc nghiên cứu về các khái niệm sử dụng tia laser mạnh trong không gian theo chương trình phòng thủ tên lửa 'Chiến tranh giữa các vì sao' của Ronald Reagan, nhưng trọng tâm chính của nó vẫn là tên lửa - đạn phóng bằng tên lửa được thiết kế để đánh chặn và tiêu diệt máy bay và tên lửa của đối phương.

Tên lửa có thể được sử dụng để hạ gục máy bay không người lái?

Đối với máy bay không người lái đủ lớn – bao gồm máy bay chiến đấu không người lái (UCAV) như Bayraktar TB2, General Atomics MQ-9 Reaper hay Northrop Grumman RQ-4A Global Hawk, có sải cánh lần lượt là 12, 20 hoặc thậm chí 40 mét, cách phòng thủ hiệu quả nhất vẫn là những tên lửa kiểu cũ tốt được thiết kế để nhắm vào máy bay phản lực.

Tháng trước, Chỉ huy Lực lượng Phòng không Nga Andrei Demin báo cáo rằng hơn 100 máy bay không người lái Bayraktar đã bị phá hủy trong cuộc giao tranh ở Ukraine.

"Thực tế không có sự khác biệt cơ bản nào giữa việc chống lại máy bay không người lái chiến lược như Global Hawk (RQ-4) hoặc Reaper (MQ-9) của Mỹ hay Bayraktar-TB tác chiến-chiến thuật do Thổ Nhĩ Kỳ sản xuất và việc chống lại máy bay có người lái.

Việc loại bỏ hơn 100 chiếc Bayraktar của lực lượng Ukraine trong suốt thời gian diễn ra chiến dịch quân sự đặc biệt là bằng chứng rõ ràng về điều này", ông Demin nói với tờ Zvezda của quân đội Nga.

Đối với cuộc chiến chống lại máy bay không người lái lớn, bao gồm cả việc phát hiện và tiêu diệt chúng, có thể sử dụng các hệ thống giám sát và tấn công tương tự như hệ thống được sử dụng để chống lại máy bay truyền thống.

Điều này đã được chứng minh không chỉ ở Ukraine, mà còn với vụ bắn hạ một chiếc Global Hawk trị giá 220 triệu USD trên không phận Iran ở eo biển Hormuz do Hải quân Mỹ vận hành bởi một hệ thống phòng không di động đường bộ của Iran được gọi là Khordad thứ 3.

Làm thế nào các biện pháp đối phó điện tử có thể được sử dụng để tiêu diệt máy bay không người lái?

Ông Demin thừa nhận, các máy bay không người lái nhỏ hơn, bao gồm cả cái gọi là mini và micro UAV, khó bị phát hiện hơn, đồng thời chỉ ra bề mặt phản xạ radar quá nhỏ của những vũ khí này để có thể phát hiện ra radar và nói rằng việc theo dõi các hệ thống như vậy bằng thiết bị radar tiêu chuẩn là "khá có vấn đề".

Với mục đích này, quân đội Nga đã phát triển một hệ thống phòng không thuộc loại khác – RLK-MTs Valdai, một radar chuyên dụng được thiết kế đặc biệt để phát hiện, ngăn chặn và vô hiệu hóa các máy bay không người lái nhỏ có tiết diện radar cực thấp.

Được phát triển bởi Almaz-Antey, nhà sản xuất loạt hệ thống phòng không và tên lửa Buk và S-300/S-400/S-500, RLK-MT là tổ hợp radar gắn trên xe được thiết kế để phát hiện máy bay không người lái của đối phương ở khoảng cách lên tới 15 km và hạ gục chúng bằng các biện pháp đối phó điện tử (sử dụng mô-đun triệt tiêu tín hiệu điều khiển và điều hướng) ở cự ly gần 2 km trở xuống.

Các hệ thống phát hiện của tổ hợp bao gồm mô-đun radar băng tần X, thiết bị tạo ảnh nhiệt và camera, mô-đun tìm nguồn tín hiệu vô tuyến. Các phương tiện có thể được vận hành từ xa.

Demin xác nhận rằng các RLK-MT đã thực hiện các nhiệm vụ chiến đấu để bảo vệ các cơ sở quân sự và nhà nước quan trọng, bao gồm cả những cơ sở trong khu vực hoạt động quân sự đặc biệt, và cho biết ông hy vọng việc sản xuất các hệ thống này sẽ tăng lên đáng kể trong thời gian tới.

Các hệ thống lớn, dựa trên phương tiện được trang bị hệ thống phát hiện và các biện pháp đối phó điện tử mạnh mẽ được cho là biện pháp phòng thủ hiệu quả nhất chống lại máy bay không người lái nhỏ, nhưng chắc chắn không phải là hệ thống duy nhất.

Các hệ thống nhỏ hơn, từ phần cứng giám sát và chế áp chống máy bay không người lái thương mại và công nghiệp, cho đến súng trường chống máy bay không người lái cơ động cấp quân sự đã được tạo ra bởi một số nhà sản xuất Nga.

Những vũ khí này bao gồm PARS-S Stepashka - súng chống máy bay không người lái nặng 9,6 kg với khả năng điều khiển máy bay không người lái của đối phương và buộc chúng phải hạ cánh hoặc quay trở lại vị trí phóng. Hệ thống này hoạt động hiệu quả ở phạm vi từ 500 mét đến 1,5 km.

Các hệ thống chống máy bay không người lái di động tương tự khác đã được phát hiện trong các cảnh quay từ chiến trường, bao gồm cả súng trường điện từ Stupor – sử dụng các xung điện từ để triệt tiêu các kênh điều khiển của máy bay không người lái và buộc chúng phải rơi.

Cách laser có thể chống lại máy bay không người lái

Những tiến bộ trong vũ khí xung laser đã nâng cao triển vọng sử dụng chúng trong chiến tranh hiện đại. Năm 2022, Yuri Borisov - cựu phó thủ tướng Nga chịu trách nhiệm về quốc phòng và công nghiệp vũ trụ kể từ khi được bổ nhiệm làm giám đốc của Roscosmos, tiết lộ rằng quân đội Nga đã thử nghiệm một hệ thống laser chiến đấu bí ẩn có tên Zadira có khả năng đốt cháy máy bay không người lái trong vài giây ở khoảng cách lên đến 5 km ở Ukraine.

Quá trình phát triển của nó bắt đầu vào năm 2016 dưới sự bảo trợ của Trung tâm Hạt nhân Liên bang Nga, một công ty con của Rosatom.

Không nên nhầm lẫn Zadira với Peresvet – một vũ khí laser chiến lược được thiết kế để nhắm mục tiêu kẻ thù ở khoảng cách lên tới 1.500 km trên quỹ đạo phía trên nhà máy. Hệ thống đó đã đi vào hoạt động chiến đấu trên cơ sở thử nghiệm vào tháng 12 năm 2018, nhưng chưa được sử dụng ở Ukraine.

Nga không phải là quốc gia duy nhất mày mò sử dụng vũ khí laser cho chiến tranh chống máy bay không người lái, Mỹ và Israel cũng đang nghiên cứu loại vũ khí tương tự.

Laser có một số lợi thế rõ ràng so với tên lửa phòng không thông thường - bao gồm cả chi phí thấp (ví dụ, các quan chức Israel đã khoe rằng hệ thống phòng không dựa trên tia laser Iron Beam mới chỉ sử dụng điện trị giá 2 đô la - ít hơn 10.000-50.000 lần so với thông thường tên lửa Iron Dome).

Nhưng laser cũng có một số nhược điểm , bao gồm yêu cầu đảm bảo lượng điện lớn (hạn chế khả năng di chuyển của chúng), cộng với các vấn đề khi hoạt động trong một số điều kiện thời tiết, bao gồm sương mù và mây che phủ).

Máy bay không người lái có thể được sử dụng để chống lại các máy bay không người lái khác không?

Cuối cùng nhưng không kém phần quan trọng trong danh sách các hệ thống phòng thủ chống máy bay không người lái di động là các UAV khác.

Các hệ thống như máy bay không người lái kamikaze/đạn dược đa năng ZALA Lancet có khả năng nhắm mục tiêu vào UAV của kẻ thù, với các nhà phát triển của nó tạo ra một khái niệm mà họ gọi là "khai thác trên không" liên quan đến việc triển khai một số lượng lớn Lancet trong một khu vực phía trước để bảo vệ chống lại cuộc xâm nhập của máy bay không người lái tấn công hạng nặng.

Khi một máy bay không người lái của kẻ thù tiếp cận, Lancet sẽ khóa mục tiêu của kẻ thù và bổ nhào vào nó với tốc độ cao để buộc nó rời khỏi bầu trời.

Cuộc chiến chống máy bay không người lái của Nga đã thành công như thế nào?

Kể từ khi Nga mở chiến dịch quân sự đặc biệt tại Ukraine, nước này đã thực hiện nhiều thay đổi khó khăn nhưng cần thiết để cung cấp cho Quân đội các thiết bị cần thiết cho chiến tranh bằng máy bay không người lái hiệu quả.

Tuần trước, một đánh giá tình báo của Bộ Quốc phòng Anh đã kết luận rằng quân đội Nga đã tích hợp thành công trinh sát bằng máy bay không người lái vào các hoạt động liên quan đến các cuộc tấn công tên lửa tầm xa vào nội địa Ukraine.

Cũng trong thời gian này, một báo cáo riêng của Viện Dịch vụ Thống nhất Hoàng gia Anh đã tính toán rằng Nga đã sử dụng khả năng tác chiến điện tử để tiêu diệt số lượng lớn máy bay không người lái của Ukraine mỗi tháng.

Theo đánh giá, Nga duy trì một hệ thống tác chiến điện tử lớn cách nhau khoảng 9,6 km dọc theo toàn bộ 1.200 km tiền tuyến.

Những đánh giá này lặp lại lời phàn nàn của một người trong cuộc tại Bộ Quốc phòng Ukraine, người đã nói với tờ War Zone vào tháng 3 rằng lực lượng Nga đã có khả năng 'ma thuật đen' để chống lại kho vũ khí khổng lồ của máy bay không người lái do NATO cung cấp của Ukraine, bao gồm khả năng gây nhiễu tần số, giả mạo GPS, và điều khiển máy bay không người lái đến sai độ cao để nó đơn giản là bị rơi.