Mỹ-Trung có thể hóa giải căng thẳng thương mại?

Chủ tịch Trung Quốc Tập Cận Bình đón Tổng thống Mỹ Donald Trump tại Bắc Kinh năm 2017. (Ảnh: Reuters)

Mối quan hệ giữa Mỹ và Trung Quốc đang xấu đi nhanh chóng trong thời gian gần đây, gần như vượt qua sự suy đoán của tất cả mọi người. Câu hỏi đặt ra là: Liệu Mỹ và Trung Quốc có thể sẵn sàng chấp nhận bước vào một cuộc chiến giữa một bên là cường quốc đang trỗi dậy và một bên là cường quốc đã định hình từ lâu trên trường quốc tế?

Mỹ nên cân nhắc cẩn trọng xem liệu đi theo con đường đối đầu với Trung Quốc có phục vụ tốt nhất cho lợi ích của Washington hay không. Trong khi đó, Bắc Kinh cũng cần cân nhắc xem nên xử lý khôn ngoan những thách thức hiện nay như thế nào và liệu có thể dừng đi theo con đường sai lầm nữa hay không.

Căng thẳng dâng cao

Căng thẳng gây ra bởi cuộc chiến thương mại giữa Mỹ và Trung Quốc bắt đầu lan sang những lĩnh vực khác. Washington hiện coi Trung Quốc là đối thủ chiến lược chính, thậm chí cáo buộc Bắc Kinh can thiệp vào các cuộc bầu cử tại Mỹ cũng như thách thức vị trí siêu cường toàn cầu của Mỹ.

Ở cấp độ quốc tế, chủ nghĩa toàn cầu và chủ nghĩa đa phương đang bị tấn công. Trong khi đó, sự nổi lên của cạnh tranh quyền lực và địa chính trị, kết hợp với chủ nghĩa dân túy và chủ nghĩa bảo hộ, đã làm suy yếu mối liên kết giữa các quốc gia trong những thập niên gần đây.

Nguyên nhân dẫn tới căng thẳng rất đa dạng. Trong đó, cuộc cạnh tranh giữa các quốc gia mới nổi về tăng trưởng, công nghiệp và kỹ thuật cũng là nguyên nhân dẫn tới sự bất ổn.

Xuất phát từ những nghi ngại do hệ thống chính trị khác biệt, Mỹ và các nước phương Tây ngày càng cảnh giác, thậm chí lo sợ sự thành công của Trung Quốc.

Mỹ thực sự thua thiệt?

Theo Fu Yingtaij, chuyên gia Viện Chiến lược Quốc tế thuộc Viện Khoa học Xã hội Trung Quốc, giáo sư trợ giảng tại Đại học Thanh Hoa và cựu Thứ trưởng Trung Quốc, Mỹ cần nhận ra rằng phần lớn những lo ngại của nước này đều dựa trên nền tảng thiếu căn cứ. Chẳng hạn, Mỹ dường như luôn tin rằng họ là nạn nhân của toàn cầu hóa. Tuy nhiên, những số liệu trên thực tế lại cho thấy một câu chuyện khác.

Theo thống kê của Ngân hàng Thế giới, Tổng sản phẩm quốc nội (GDP) của Mỹ đã tăng từ 5,98 nghìn tỷ USD vào năm 1990 lên 19,39 nghìn tỷ USD vào năm 2017, cùng với đó là sự gia tăng về GDP bình quân đầu người, lên 35.577 USD. Trong cùng khoảng thời gian này, GDP bình quân đầu người của Trung Quốc chỉ tăng lên mức 8.509 USD, chưa bằng một phần tư so với Mỹ.

Thực tế, Mỹ mới là nước được hưởng lợi lâu dài từ toàn cầu hóa. Các công ty đa quốc gia của Mỹ đã kiếm được lợi nhuận khổng lồ. Ngoài ra, không thể phủ nhận rằng sự thịnh vượng và tiêu chuẩn sống cao của người Mỹ đều nhờ vào các sản phẩm được sản xuất tại các nhà máy ở nước ngoài với chi phi thấp, nhờ vào các sản phẩm nhập khẩu giá rẻ và cả sự lưu thông của đồng USD trên toàn cầu.

Bất chấp thực tế trên, một số người tại Mỹ dường như muốn “chia tách” hai nền kinh tế lớn nhất thế giới, giảm sự phụ thuộc lẫn nhau giữa Mỹ và Trung Quốc, đồng thời cản trở hoặc ít nhất trì hoãn tiến trình phát triển của Trung Quốc. Tuy nhiên những mong muốn trên khó chấp nhận tới mức Trung Quốc không còn lựa chọn nào khác ngoài việc sẵn sàng đối đầu và bước vào cuộc chiến quyền lực với Mỹ, dù phải trả cái giá đắt đỏ.

Cùng nhau phát triển

Hàng Mỹ được bán trong siêu thị tại Bắc Kinh. (Ảnh: EPA)

Lịch sử cho thấy Trung Quốc và Mỹ đã cùng nhau phát triển trong cùng một hệ thống toàn cầu suốt 40 năm qua. Sợi dây liên kết chặt chẽ giữa Bắc Kinh và Washington, cùng với đó là cấu trúc kinh tế bổ trợ cho nhau là những lý do khiến hai nền kinh tế không thể chia tách ngay lập tức.

Nếu kịch bản “chia tách” xảy ra, đây sẽ là một tiến trình kéo dài và đau đớn. Quy mô thiệt hại đối với từng nước nói riêng và với nền kinh tế toàn cầu nói chung sẽ rất khó đoán.

Sự lựa chọn của Mỹ và Trung Quốc ở thời điểm hiện tại sẽ có tác động lâu dài. Nếu hợp tác với nhau, cả hai nước đều có thể đạt được những thành công lớn. Ngược lại nếu hai nước đối đầu, kịch bản này sẽ gây tổn hại đáng kể tới cả hai cũng như toàn thế giới.

Theo chuyên gia Fu Yingtaij, nhiều cáo buộc do Mỹ đưa ra đối với Trung Quốc không dựa trên thông tin xác thực, cho thấy Mỹ thiếu thông tin đầy đủ về Trung Quốc cũng như mục tiêu và mối quan tâm của Bắc Kinh.

Ông Fu nói rằng nếu một cá nhân hoặc một thành viên của nhóm truyền thông Trung Quốc bình luận về hệ thống chính trị Mỹ theo cách minh bạch và hợp pháp, điều đó không thể bị suy diễn là Trung Quốc can thiệp vào công việc nội bộ của Mỹ. Ông cũng lấy một ví dụ khác là có ý kiến tại Mỹ cho rằng Trung Quốc chưa hành động đủ để đối phó với biến đổi khí hậu. Tuy nhiên, Bắc Kinh thực tế đã đóng cửa nhiều nhà máy gây ô nhiễm, khiến hoạt động sản xuất bị ngừng trệ và công nhân cũng phải đào tạo lại.

Theo chuyên gia Fu, Trung Quốc cũng sẵn sàng lắng nghe những đề nghị hợp lý từ phía Mỹ và tìm cách điều chỉnh thông qua các biện pháp cải cách cụ thể. Ví dụ, Trung Quốc đã thông báo các bước đi tiếp theo để mở cửa ngành dịch vụ tài chính, đồng thời hạ bớt hàng rào thuế quan.

Liên quan tới việc chính quyền Tổng thống Donald Trump từng chỉ trích Trung Quốc về vấn đề đánh cắp sở hữu trí tuệ, Bắc Kinh cũng đã có những biện pháp để khắc phục tình trạng này. Kể từ năm 2014, các tòa án chuyên về sở hữu trí tuệ tại Trung Quốc đã xử lý ngày càng nhiều số vụ vi phạm bản quyền, thương hiệu, bằng sáng chế. Sự vi phạm là không thể tránh khỏi, tuy nhiên điều quan trọng là Trung Quốc đã tập trung vào việc nâng cao nhận thức của người dân cũng như củng cố việc thực thi pháp luật.