Cần cú hích để doanh nghiệp nội thoát bóng FDI trong xuất khẩu

Sự “lấn át” của khu vực FDI

Theo số liệu thống kê, từ năm 2018 đến 2024, khu vực doanh nghiệp FDI liên tục chiếm hơn 70% tổng kim ngạch xuất khẩu của Việt Nam. Cụ thể, năm 2018, xuất khẩu của khu vực này (bao gồm cả dầu thô) đạt 175,5 tỷ USD, chiếm 71,7% tổng kim ngạch xuất khẩu cả nước. Đến năm 2024, con số này tăng lên gần 290,9 tỷ USD, tiếp tục duy trì tỷ trọng khoảng 71,7%.

Mặc dù doanh nghiệp FDI đóng vai trò quan trọng trong xuất khẩu, nhưng điều đáng lưu tâm là tỷ lệ nhập khẩu của khu vực này cũng rất cao. Năm 2024, nhập khẩu của doanh nghiệp FDI ước tính gần 240,7 tỷ USD, chiếm 63,2% tổng kim ngạch nhập khẩu cả nước. Điều này cho thấy Việt Nam vẫn chủ yếu đóng vai trò lắp ráp, gia công, thay vì tham gia sâu vào chuỗi cung ứng.

Tổng Bí thư Tô Lâm từng đặt vấn đề: "Việt Nam đứng thứ 2 thế giới về xuất khẩu điện thoại di động thông minh; đứng thứ 5 thế giới về xuất khẩu linh kiện máy tính; đứng thứ 6 thế giới về xuất khẩu thiết bị máy tính; đứng thứ 7 thế giới về gia công phần mềm, đứng thứ 8 thế giới về thiết bị linh kiện điện tử. Nhưng chúng ta thực sự đóng góp bao nhiêu % trong giá trị đó?".

Đây là câu hỏi lớn đối với nền kinh tế, khi doanh nghiệp nội địa vẫn chưa thể tận dụng cơ hội để gia tăng giá trị gia tăng. Tổng Bí thư cũng nhấn mạnh, Việt Nam cần phải có chiến lược rõ ràng hơn để phát triển công nghiệp hỗ trợ, tạo ra các sản phẩm có giá trị gia tăng cao hơn thay vì chỉ làm gia công.

Ngoài ra, theo Bộ Công Thương, dù số lượng doanh nghiệp nội địa tham gia vào lĩnh vực xuất khẩu có tăng lên trong những năm qua, nhưng phần lớn vẫn là các doanh nghiệp nhỏ và vừa, chưa đủ năng lực cạnh tranh với các tập đoàn FDI. Hiện nay, tỷ lệ doanh nghiệp nội địa tham gia chuỗi cung ứng của các doanh nghiệp FDI tại Việt Nam chỉ khoảng 30%, phần lớn vẫn là cung ứng các sản phẩm có giá trị thấp.

Làm sao để doanh nghiệp nội vươn lên?

Bộ trưởng Bộ Công Thương Nguyễn Hồng Diên từng thẳng thắn chỉ ra rằng, hơn 70% kim ngạch xuất khẩu đến từ doanh nghiệp FDI, trong khi doanh nghiệp nội vẫn chiếm tỷ trọng nhỏ. Điều này đặt ra yêu cầu cấp thiết phải tạo động lực mới để khu vực doanh nghiệp trong nước phát triển mạnh mẽ hơn.

Theo TS Nguyễn Đình Cung - nguyên Viện trưởng Viện Nghiên cứu quản lý kinh tế Trung ương (CIEM), doanh nghiệp trong nước cần một môi trường kinh doanh thuận lợi hơn, không phải thông qua ưu đãi tài chính, mà là cơ chế minh bạch, công bằng và tạo điều kiện để họ phát triển. TS Cung cho rằng, cần có các chính sách cụ thể để hỗ trợ doanh nghiệp nội tham gia sâu hơn vào chuỗi cung ứng, thay vì chỉ đứng ngoài làm gia công.

Tổng Bí thư Tô Lâm cũng đã chỉ đạo, để doanh nghiệp nội vươn lên, cần có sự hỗ trợ mạnh mẽ từ chính sách của Nhà nước, bao gồm việc xây dựng hệ thống pháp lý đồng bộ, cải thiện môi trường đầu tư và thúc đẩy đổi mới công nghệ.

"Không thể trông chờ vào doanh nghiệp FDI mãi, chúng ta phải tự đứng lên bằng nội lực của mình. Doanh nghiệp nội cần có khát vọng lớn hơn, tinh thần đổi mới mạnh mẽ hơn để tiến xa hơn trên thị trường quốc tế", Tổng Bí thư nhấn mạnh.

Bên cạnh đó, một số doanh nghiệp nội địa đã có bước đi đáng chú ý trong việc tham gia vào chuỗi giá trị toàn cầu. Chẳng hạn, Tập đoàn Vingroup đã đầu tư mạnh vào ngành công nghiệp ô tô với VinFast, đặt mục tiêu trở thành thương hiệu xe điện toàn cầu.

Chính phủ cũng cần tập trung vào việc tháo gỡ điểm nghẽn về môi trường kinh doanh theo phản ánh từ cộng đồng doanh nghiệp. Điều này không chỉ tạo ra cú hích cho khu vực tư nhân mà còn thúc đẩy nền kinh tế phát triển bền vững hơn trong tương lai. Việc cải thiện các chính sách hỗ trợ tài chính, tiếp cận thị trường và nâng cao chất lượng nhân lực cũng là những yếu tố quan trọng giúp doanh nghiệp nội vươn xa hơn trên trường quốc tế.

Như vậy, để giảm sự phụ thuộc vào khu vực FDI, Việt Nam cần có chiến lược dài hạn nhằm nâng cao năng lực của doanh nghiệp nội, thúc đẩy đổi mới công nghệ, cải thiện môi trường kinh doanh và tăng cường liên kết giữa doanh nghiệp nội với các tập đoàn lớn. Đây chính là chìa khóa để đưa xuất khẩu Việt Nam phát triển bền vững hơn trong tương lai.