Hội cha mẹ tham gia giám sát nhà trường ngăn lạm thu

Khi ngân sách nhà nước hạn chế thì việc huy động các nguồn lực xã hội một cách tự nguyện để đầu tư nâng cao đảm bảo chất lượng giáo dục là chính đáng và hết sức cần thiết. Tuy nhiên có vẻ chúng ta đang gặp phải vấn đề khá nghiêm trọng, đó là chưa hiểu đúng và làm đúng pháp luật về xã hội hóa trong giáo dục dẫn tới cách thức triển khai không phù hợp.

Đây là lý do dẫn tới tình trạng một số nơi, một số địa phương, đặc biệt là người đứng đầu các cơ sở giáo dục để xảy ra tình trạng lợi dụng hội cha mẹ phụ huynh học sinh, tình trạng áp đặt cào bằng để thu tiền như ở Hải Phòng, Thanh Hóa hay mới đây nhất là trường tiểu học Sơn Đồng (Hoài Đức, Hà Nội). Ông Hoàng Văn Cường, Đại biểu Quốc hội khóa XIV, Phó Hiệu trưởng Trường Đại học kinh tế Quốc dân đã có một vài chia sẻ với báo chí xung quanh vấn đề này.

"Tôi làm trong ngành giáo dục và tôi tin tất cả những người làm trong lĩnh vực giáo dục không ai muốn phải trực tiếp đi thu tiền, huy động đóng góp tiền của cha mẹ học sinh. Họ chỉ mong toàn tâm toàn ý lo chuyên môn chứ không phải lo về vật chất, tuy nhiên do đầu tư ngân sách hạn hẹp nên chúng ta có chủ trương xã hội hóa trong việc huy động các nguồn lực xã hội cho đầu tư. Nhưng ranh giới xã hội hóa cho đầu tư và lạm thu rất mỏng manh nên nếu không cẩn thận, chúng ta có thể bị lạm dụng hoặc làm 1 việc xã hội hóa nhưng lại thành lạm thu khiến xã hội lên án", ông Hoàng Văn Cường chia sẻ.

Việc thu sai có thể xảy ra 3 trường hợp. Một là đúng nghĩa lạm thu, tức là thu những khoản thu không được phép thu, không có trong quy định dù có thể mục đích là tốt. Ví dụ khi một lớp học không có điều hòa, nhà trường đứng ra cùng phụ huynh phân bổ cho mỗi học sinh phải đóng 1 khoản tiền nhất định để lắp điều hòa, thì đó là thu sai. Nếu thu sai như thế, xử lý hành chính, người đứng đầu phải chịu trách nhiệm hành chính với vi phạm quy định của ngành, đồng thời phải trả lại tiền cho phụ huynh học sinh. Trường hợp khác thu có thể đúng theo quy định nhưng việc sử dụng đồng tiền thu ấy là không đúng theo quy định về mặt công khai minh bạch thì đó là sai phạm về mặt tài chính, phải xử lý về mặt tài chính. Nếu trầm trọng hơn là dùng tiền đó vào mục đích tư lợi cá nhân thì phải xử lý nặng hơn.

Ông Cường khẳng định, Chính phủ hiện nay đã có những quy định thể hiện sự quan tâm rất cao cho giáo dục, điều này thể hiện qua việc chúng ta quy định cứng chi 20% ngân sách nhà nước cho giáo dục, tuy nhiên quy mô ngân sách thấp còn quy mô chi cho giáo dục rất cao, số lượng học sinh và giáo viên rất đông, chi đó chủ yếu chi cho tiền lương và các công việc thường xuyên cho hoạt động giáo dục.

Như vậy, phần chi đầu tư cơ sở vật chất kỹ thuật, phương tiện dạy học rất ít, khi phương tiện không đủ dẫn đến điều kiện học không đảm bảo để nâng chất lượng giáo dục. Đó chính là cái khó khăn kìm hãm chất lượng, buộc trong ngành giáo dục, nhà trường, phụ huynh mong muốn huy động được thêm đóng góp của xã hội để cải thiện điều kiện giáo dục, góp phần nâng cao chất lượng giáo dục.

Theo ông Cường, xã hội hóa đóng góp rất lớn cho cải thiện chất lượng giáo dục, tuy nhiên vẫn còn tình trạng lạm thu. Cơ quan chính quyền ở điạ phương phải kiểm soát, ngăn chặn kịp thời. Để tránh tình trạng hội cha mẹ học sinh trở thành vỏ bọc, tiếp tay cho nhà trường làm sai việc đó. Thông tư 16 đã nói rõ hội cha mẹ phải tham gia giám sát nhà trường trong việc huy động xã hội hóa, trong dự thảo Luật giáo dục cũng nói về hội cha mẹ học sinh phải giám sát chứ k phải tiếp tay cho nhà trường làm việc sai. Quy định việc sử dụng tiền được đóng góp xã hội hóa đó, trong luật về ngân sách đã quy định rồi, mặc dù đây là tiền của các nhà hảo tâm đóng góp để làm xã hội hóa những vẫn phải tuân thủ mọi thứ minh bạch. Nếu ta thực hiện tốt và phát huy vai trò giám sát của chính quyền địa phương, của cha mẹ học sinh thì sẽ khắc phục được những hạn chế trên.

Ông Cường cho rằng, đầu tư của nhà nước đã có sự ưu ái quan tâm cho GD, nhưng chưa đáp ứng được nhu cầu của người học, đặc biệt người học mong muốn đầy đủ phương tiện, cơ sở vật chất để học tập tốt hơn.

Rõ ràng với nguồn ngân sách nhà nước hạn chế, và nhu cầu cao của người dân như hiện nay, cùng với những đòi hỏi của cuộc Cách mạng 4.0 thì đầu tư cho GD cần nhiều hơn thế. Con em chúng ta cần học ở những phòng học có chất lượng tốt, khang trang, có điều hòa, máy chiếu, đài cat-xet để học Ngoại ngữ, phải có phòng thí nghiệm, thư viện với đầu sách phong phú. Bếp ăn bán trú cũng phải hiện đại, khoa học đảm bảo vệ sinh và chất lượng thực phẩm cho các cháu.

Những yêu cầu này, ngân sách nhà nước không thể đáp ứng được hết. Luật GD quy định, nhà nước sẽ lo các phần đảm bảo giáo dục cơ bản, và đào tạo tinh hoa. Còn dịch vụ GD chất lượng cao cần huy động sức mạnh từ xã hội. Thực tế cho thấy, trong chi tiêu ngân sách gia đình, phần chi tiêu cho giáo dục vẫn chiếm phần lớn nhất. Phụ huynh Việt Nam, nhất là những phụ huynh có điều kiện kinh tế không tiếc tiền đầu tư để con mình có điều kiện, môi trường học tập tốt nhất, thậm chí không thua kém các nước phát triển hơn. Điều này thể hiện ở việc số lượng các trường Tư, trường Quốc tế đã tăng lên rất đáng kể trong thời gian qua ở các thành phố lớn. Nguồn lực trong dân là có thật, và người dân sẵn sàng đầu tư cho giáo dục. Vấn đề chỉ nằm ở chỗ chính sách quản lý nhà nước sẽ cân đối, điều hòa như thế nào để những đóng góp, tài trợ này thực sự xuất phát từ sự tự nguyện của những người có điều kiện, từ mục đích tốt đẹp là vì giáo dục và khoản đầu tư này được chi cho hoạt động giáo dục một cách công khai minh bạch, hiệu quả.

Do đó, khi người học có khả năng và có nhu cầu, việc phải thực hiện biện pháp xã hội hóa để nâng cao chất lượng, đó là điều tất yếu đáp ứng nhu cầu chính đáng của người học. Điều này thể hiện hơn nữa trách nhiệm xã hội của nhà tài trợ, những người trước đấy có thể đã được hưởng những hoạt động về giáo dục, đào tạo, xã hội, bây giờ họ thể hiện trách nhiệm về hệ tương lai, điều đó cần được khuyến khích. Tuy nhiên ta cũng biết giữa xã hội hóa và lạm thu là ranh giới mong manh khó phân biệt, ta cần đưa ra tiêu chí. Xã hội hóa cần đảm bảo 3 yêu cầu: đúng quy định, công khai, minh bạch. Nếu làm tốt 3 điều này thì sẽ không còn câu chuyện lạm thu.

Để mỗi phụ huynh, mỗi nhà trường hiểu được về xã hội hóa và các địa phương thực hiện thật nghiêm xã hội hóa và tránh được tình trạng lạm thu. Ồng Cường cho rằng, "để làm được việc đó phải có quy định rõ ràng chặt chẽ về việc thu - chi về tài trợ trong các cơ sở giáo dục. Tôi được biết Bộ GĐ&ĐT vừa ban hành Thông tư số 16, quy định rõ nội dung của xã hội hóa là cái gì, khi xã hội hóa như thế nào,quy định rõ những gì không được lợi dụng xã hội hóa để ràng buộc dịch vụ,… Theo tôi đánh giá đó là thông tư tốt sẽ đưa hoạt động tài trợ trong các cơ sở giáo dục vào khuôn khổ, nề nế, qua đó góp phần hạn chế, ngăn chặn lạm thu".

Ông Cường cho biết thêm, Thực hiện theo đúng hướng dẫn theo Thông tư số 16, người đóng góp sẽ biết mình cần đóng góp thế nào cho đúng quy định, người thu nhận cũng phải tiếp nhận đúng cách. Việc đưa ra các quy định chặt chẽ như vậy sẽ dễ dàng quy trách nhiệm nếu phát hiện có sai phạm. Một trong những điểm sẽ tránh được khó xử cho các cô giáo khi Thông tư quy định: việc tiếp nhận tài trợ thực hiện thông qua Tổ tiếp nhận.

Các tổ chức, cá nhân khác như Ban đại diện cha mẹ học sinh, Hội học sinh, sinh viên… không được quản lý và sử dụng các khoản tài trợ cho cơ sở giáo dục. Như vậy sẽ tránh được tình trạng Ban đại diện phụ huynh thông đồng với nhà trường để lạm thu của các phụ huynh khác và chi sai mục đích.

Theo ông Cường để tránh lạm thu "chúng ta phải tuyên truyền để nhà quản lý giáo dục, nhà trường phải nhận thức rõ muốn xã hội hóa chúng ta phải làm gì, làm như nào và khi nào được xã hội hóa. Chúng ta cũng cần thông tin tuyên truyền cho hội cha mẹ học sinh hiểu rất rõ về nội dung xã hội hóa và vai trò tham gia, giám sát trong công việc xã hội hóa đó để nâng cao nhận thức của xã hội, huy động được đóng góp xã hội cho phát triển giáo dục nhưng không xảy ra tình trạng lạm thu".