Bàn giải pháp phát triển cá tra giống trước biến đổi khí hậu và rào cản thương mại quốc tế

Thiếu cơ sở vật chất

Sáng ngày 11/10, Bộ Nông nghiệp và Phát triển nông thôn (NN&PTNT) phối hợp cùng UBND tỉnh Đồng Tháp, tổ chức hội nghị bàn giải pháp phát triển giống cá tra ứng phó với biến đổi khí hậu, rào cản thương mại quốc tế. Tại hội nghị, đại diện Cục Thủy sản, Bộ NN&PTNT cho biết, theo số liệu trên phần mềm dulieucatra.gov.vn, tính đến ngày 15/9/2024, diện tích cá tra thả nuôi trong kỳ báo cáo ước đạt 4.241ha (bằng 98% so với cùng kỳ năm 2023). Sản lượng cá tra ước đạt 1.241.000 tấn (bằng 103% so với cùng kỳ năm 2023).

Tính đến ngày 15/9, sản lượng cá tra ước đạt 1.241.000 tấn (bằng 103% so với cùng kỳ năm 2023).

Kim ngạch xuất khẩu cá tra 9 tháng đầu năm đạt 1,5 tỷ USD, tăng 9% so với cùng kỳ năm 2023. XK cá tra sang nhóm các thị trường chính gồm Trung Quốc & HK giảm 2%, Mỹ tăng 23%, EU giảm 1%, CPTPP tăng 13%, Brazil tăng 28%.

Theo số liệu từ các tỉnh Đồng bằng sông Cửu Long, hiện số lượng giống cá tra bố mẹ có khoảng trên 240.000 con sẵn sàng tham gia sinh sản (trong đó, 184.000 con được tuyển chọn từ cá nuôi thương phẩm, có 40.000 con là đàn cá tra chất lượng cao do Viện Nghiên cứu nuôi trồng thủy sản II chuyển giao từ nguồn chương trình giống 2016 - 2020 đã sinh sản và 20.000 con tham gia sinh sản lần đầu).

Hiện tại, đàn cá tra bố mẹ chọn giống từ cơ sở sản xuất giống bố mẹ Công ty Cổ phần Việt Úc An Giang đã sẵn sàng tham gia sinh sản, bảo đảm duy trì sản lượng giống cho nuôi thương phẩm hàng năm. Tính đến cuối tháng 9/2024, sản lượng giống cá bột ước đạt 23,6 tỷ con; cá giống ước đạt 3,41 tỷ con. Ước cả năm 2024, sản lượng cá bột thu hoạch đạt 30 tỷ con; cá giống đạt 4 tỷ con (bằng 116% so với cùng kỳ năm 2023).

Tại Đồng Tháp, Phó Giám đốc Sở NN&PTNT Huỳnh Tất Đạt cho biết, trong 9 tháng đầu năm 2024, toàn tỉnh đã sản xuất được 11,8 tỷ cá tra bột và 931 triệu con cá tra giống, trong đó có 35 triệu con giống được tiêm vacine kháng được hai bệnh là gan thận mủ và xuất huyết. Giá cá bột từ 0,5 - 2 đồng/con, giá cá giống cỡ 30 con/kg giá từ 22.000 - 33.000 đồng/kg.

Dự kiến trong quý IV/2024, có 14 cơ sở sinh sản cá tra trong tỉnh sẽ tiếp nhận đàn cá tra hậu bị được sản xuất từ đàn cá bố mẹ đã qua chọn lọc gen nâng cao tốc độ tăng trưởng thế hệ thứ 4 của Viện Nghiên cứu Nuôi trồng Thủy sản II cung cấp với số lượng 8.600 con.

Theo ông Đạt, kế hoạch năm nay, toàn tỉnh sản xuất 17,5 tỷ con cá tra bột; 1,3 tỷ con cá tra giống. Đến thời điểm hiện nay, toàn tỉnh có 86 cơ sở sinh sản cá tra bột và khoảng 850 cơ sở ương dưỡng cá tra giống với diện tích 800 ha, trong đó được cấp giấy chứng nhận đủ điều kiện sản xuất, ương dưỡng giống là 63 cơ sở với diện tích khoảng 250ha.

“Bên cạnh những thuận lợi còn có một số khó khăn nhất định như công tác kiểm tra, cấp giấy chứng nhận đủ điều kiện sản xuất, ươm dưỡng giống thủy gặp nhiều khó khăn do đây là một thủ tục hành chính nên phụ thuộc vào việc nộp hồ sơ của người dân, cơ sở không đạt về tiêu chí cơ sở hạ tầng và không khắc phục theo hướng dẫn của đơn vị kiểm tra; việc sử dụng nhiều hóa chất, thuốc kháng sinh nhất là kháng sinh dùng cho động vật trên cạn vào sản xuất giống thủy sản.

Tình hình sản xuất giống cá tra gặp nhiều khó khăn như biến đổi khí hậu diễn biến phức tạp, dịch bệnh diễn ra thường xuyên và khó điều trị. Giá cả con giống không ổn định, chi phí đầu vào tăng, tỷ lệ sống trong khâu ươm dưỡng thấp. Các vùng sản xuất giống tập trung trên địa bàn tỉnh chưa được đầu tư hoàn chỉnh về cơ sở hạ tầng phù hợp để sản xuất giống đảm bảo chất lượng”, ông Đạt trình bày.

Đồng quan điểm, đại diện ngành nông nghiệp tỉnh An Giang cho rằng, do đặc trưng của địa phương các cơ sở sản xuất còn manh mún, các ao ương dưỡng hiện hữu đã có từ rất lâu năm. Các quy định mới đang được triển khai đối với các cơ sở sản xuất, ương dưỡng và nuôi thương phẩm đặc biệt là đối tượng chủ lực như cá tra. Tuy nhiên, hiện nay phần lớn các hộ sản xuất, ương dưỡng giống thủy sản trên địa bàn tỉnh chưa có sự đầu tư về cơ sở vật chất, chuẩn bị tốt để thực hiện các quy định.

Ước cả năm 2024, sản lượng cá bột thu hoạch đạt 30 tỷ con; cá giống đạt 4,0 tỷ con (bằng 116% so với cùng kỳ năm 2023).

Thời gian vừa qua do tình hình dịch bệnh COVID 19 làm ảnh hưởng đến tiến độ, cũng như kết quả sản xuất kinh doanh nên người nuôi chưa có ý thức trong việc thực hiện các quy định, hoặc tạm ngừng sản xuất, kinh doanh. Các cơ sở nuôi thương phẩm phục vụ xuất khẩu chưa quan tâm đến việc truy xuất nguồn gốc giống thủy sản, nên giá cá giống mua của các cơ sở có giấy tờ nguồn gốc đầy đủ cũng bằng giá cá giống của các cơ sở không thực hiện giấy tờ.

Mặt khác, giá cá giống thấp dưới giá thành sản xuất kéo dài nhiều năm nay làm cho đa phần các cơ sở lâm vào kiệt quệ về tài chính. Các chủ cơ sở chỉ quan tâm đến hiệu quả đầu tư cho vụ nuôi mới (giá cá giống, thức ăn thuốc hóa chất có tăng giá lên nữa hay không …), nên chưa quan tâm đến việc thực hiện các thủ tục hành chính trong sản xuất ương dưỡng giống thủy sản.

Giống tốt quyết định năng suất

Ngành nông nghiệp An Giang cũng đưa ra kiến nghị các giải pháp quản lý giống cá tra như: tăng cường công tác tuyên truyền luật thủy sản cho các cơ sở sản xuất, ương dưỡng để các cơ sở nắm được các nội dung quy định trong sản xuất, ương dưỡng giống thủy sản. Phối hợp với Hiệp hội nghề nuôi và chế biến Thủy sản An Giang (AFA) hướng dẫn hội viên thực hiện các điều kiện ương dưỡng giống Thủy sản, đăng ký kiểm tra và chứng nhận cơ sở đủ điều kiện cho các hội viên của hiệp hội.

Tăng cường kiểm tra, đánh giá, cấp giấy chứng nhận và kiểm tra duy trì điều kiện cơ sở sản xuất, ương dưỡng giống thủy sản theo quy định của Luật Thủy sản cũng như của triển khai thực hiện tốt Nghị định 37, quy định chi tiết một số điều và biện pháp thi hành Luật Thủy sản. Đồng thời, tăng cường thanh tra các cơ sở sản xuất, ươm dưỡng trên địa bàn tỉnh (đặt biệt là các cơ sở sản xuất cá tra bột và các cơ sở trương bảng hiệu kinh doanh cá cảnh, cá giống, các phóng sanh dọc quốc lộ) nhằm đánh động vào ý thức của các cơ sở thực hiện các quy định của pháp luật.

Tăng cường công tác kiểm tra chất lượng giống thuỷ sản khi lưu thông trên thị trường không để lọt, sót giống thủy sản chưa được kiểm dịch từ cơ sở sản xuất, ươm dưỡng giống không đảm bảo điều kiện theo quy định; không có địa chỉ, nguồn gốc rõ ràng (đặc biệt là nguồn giống từ các tỉnh lân cận). Đẩy mạnh công tác kiểm dịch giống thuỷ sản.

Đứng trước thách thức này về biến đổi khí hậu, một số doanh nghiệp sản xuất giống cá tra đã đầu tư cơ sở vật chất theo hướng công nghệ cao.

Về góc độ doanh nghiệp, ông Võ Minh Khôi - Giám đốc điều hành Công ty Cổ phần cá tra Việt Úc chia sẻ, tất cả các giai đoạn sản xuất của cá tra giống nói trên đều chịu ảnh hưởng của yếu tố thời tiết, đặc biệt là nhiệt độ. Nhiệt độ thấp vào các thời điểm cuối năm và đầu năm sau đã ảnh hưởng không nhỏ đến vấn đề sinh sản (tỷ lệ cá bố mẹ thành thục thấp), sinh trưởng, phát triển (tỷ lệ sống và tăng trưởng không cao) của cá tra. Đây là một trong những nguyên nhân chính góp phần làm mất tính ổn định của ngành sản xuất cá tra giống, làm cho giá thành cá tra giống thời điểm này tăng cao, gây khó khăn cho người nuôi.

“Đứng trước thách thức này, một số doanh nghiệp sản xuất giống cá tra đã đầu tư cơ sở vật chất theo hướng công nghệ cao. Các hình thức che chắn toàn phần hoặc một phần với các vật liệu khác nhau, cũng như việc thiết kế đảm bảo sự thay đổi linh hoạt về cấu trúc đã được áp dụng nhằm giảm thiểu mức độ chênh lệch nhiệt độ giữa ngày về đêm, giữa các mùa trong năm. Cùng với đó, vấn đề phát sinh chi phí đầu tư, khấu hao cần được tính toán kỹ càng bởi đội ngũ tư vấn, thiết kế và thi công chuyên nghiệp. Không thể không nhắc tới lợi ích khác từ các mô hình nuôi công nghệ cao này là hiệu quả che chắn của nó trước các nguy cơ mất an toàn sinh học từ các đối tượng hoang dã như chim, cò, chuột, rắn”, ông Khôi cho biết.

Ông Phùng Đức Tiến - Thứ trưởng Bộ NN&PTNT cho rằng, có con giống tốt sẽ quyết định năng suất và chất lượng, để có con cá tra da trơn hoàn hảo đạt chất lượng sạch bệnh từ ao nuôi đến xuất khẩu, trước nhất ngành nông nghiệp đề nghị các địa phương quản lý chặt các cơ sở sản xuất giống cá tra.

Các cơ sở sản xuất giống cá tra trên địa bàn nào đủ điều kiện thì cơ quan cấp giấy chứng nhận, nếu cơ sở nào không đủ điều kiện thì tuyệt đối không cấp giấy phép và có biện pháp xử lý nghiêm. Bên cạnh đó khuyến cáo giảm sử dụng chất cấm và kháng sinh trong ao nuôi mà tăng cường phòng bệnh trên đàn cá tra bằng việc tăng cường tiêm phòng vacine nhằm giảm dịch bệnh.

“Cần phải đầu tư cơ sở hạ tầng một cách bài bản cho các vùng ươm nuôi cá giống và cả nuôi thương phẩm. Bên cạnh đó, tăng cường thực hiện tốt đề án cá tra 3 cấp vùng Đồng bằng sông Cửu Long phải đồng bộ, hiệu quả nhằm đáp ứng đủ nhu cầu con giống chất lượng cao ổn định cung, cầu về sản xuất giống, có thương hiệu, truy xuất nguồn gốc, huy động các thành phần kinh tế tham gia chuỗi. Từ đó, góp phần phát triển ngành hàng cá tra theo hướng bền vững đáp ứng các yêu cầu của thị trường trong nước và quốc tế”, Thứ trưởng Phùng Đức Tiến nhấn mạnh.