Chuyên gia văn hóa: Cúng ông Táo nên thành tâm, giản dị

Trao đổi với phóng viên báo Tin tức, chuyên gia nghiên cứu văn hóa Nguyễn Hùng Vĩ, nguyên giảng viên trường Đại học Khoa học, Xã hội và Nhân văn (Đại học Quốc gia Hà Nội) cho biết, thờ bếp lửa là tín ngưỡng toàn nhân loại. Ở phương Đông, gọi là tục thờ Táo Quân hay còn gọi là Táo Công Tư Mệnh Thần Quân. Tục lệ cổ xưa vốn là thờ mặt trời, thần lửa và thần bếp, sau này tích hợp cả ba biểu tượng đó. Ở Việt Nam, hai chữ Táo Công (ông Táo) được nói lấp láy thành “ông Công ông Táo”, nhưng thực chất chỉ có ông Táo.

Chủ điểm thờở Việt Nam là bếp lửa nấu nướng, với ý nghĩa trọng bếp lửa gia đình, nơi nuôi nấng mọi cá nhân, tôn trọng vai trò người phụ nữ. Hình tượng thờ tự cũng đặc biệt, đó là nhân hoá 3 vị thần (mặt trời, thần lửa và thần bếp) thành ba nhân vật gồm 2 nam 1 nữ với tên gọi có ý nghĩa mà truyền thuyết ghi lại: Trọng Cao thì “cao” có nghĩa là bột gạo, là cơm; Phạm Lang thì chữ “lang” có âm đọc là “canh” tức món canh; Thị Nhi thì chữ “nhi” có nghĩa là nấu nhừ, nấu chín. Đó là bữa ăn cơ bản của người dân: Cơm, canh nấu chín - điều này thể hiện tinh thần hướng về bình dân rất rõ.

Người Việt Nam cúng cá chép đỏ khi cúng ông Táo vì có truyền thuyết cá chép được dùng làm vật cưỡi của Táo Quân, nhưng bên cạnh đó có nhiều căn nguyên văn hoá. Cụ thể, với ýtưởng "cá chép gắn liền với bếp lửa", sách xưa ghi rằng, cư dân phương Nam đẽo “mộc ngư” (cá gỗ) làm móc treo nồi khi nấu nướng ở bếp, đó là công cụ bếp quen thuộc. Cá chép là loại cá nước ngọt thường dùng trong cúng tế vì thịt ngon, ít xương. Vảy cá chép được dùng tạo hình cho hình ảnh rồng nên nó mang tính thiêng của rồng. Truyện cá chép hoá rồng nói về công phu tu luyện của cá chép nên có thể bay lên trời như rồng. Cá chép có màu đỏ là màu lửa và cũng là màu may mắn, nghĩa tình của phương Đông.

“Dân gian tin rằng, cá chép chở Táo Quân lên trời báo việc xấu tốt của gia đình nên khi tiến hành cúng tiễn ông Táo thường rất thận trọng. Cái nên là sự kính cẩn, thành tâm, giản dị. Tuỳ điều kiện của mình mà làm lễ, “tuỳ tiền biện lễ” là vậy. Không ganh đua, theo nhau tốn kém quá mức. Mình làm theo chính mình, thế mới là tự do. Mà tự do là lý tưởng cả nhân loại hướng tới”, chuyên gia văn hóa Nguyễn Hùng Vĩ nhấn mạnh.