Mô hình tăng trưởng mới dưới góc nhìn tối ưu hóa

Việc Đảng ta công khai dự thảo văn kiện đại hội để lấy ý kiến nhân dân, giới khoa học và trí thức thể hiện tinh thần cầu thị và khát vọng đổi mới mạnh mẽ, hướng đến một tầm nhìn phát triển dài hạn cho đất nước. Với tinh thần "Đồng hành cùng những ý tưởng mới" của Đại hội, nhóm nghiên cứu AI – Tối ưu trong Kinh tế và Kinh doanh thuộc Viện Quản trị Kinh doanh, Trường Đại học Kinh tế – ĐHQGHN đã tổ chức hội thảo khoa học “Mô hình tăng trưởng mới theo Dự thảo Văn kiện Đại hội XIV dưới góc nhìn tối ưu hóa”.

Sự kiện quy tụ các nhà khoa học trong và ngoài nước, trong đó có những chuyên gia quốc tế tham dự trực tuyến, cùng bàn luận về hướng tiếp cận tối ưu trong xây dựng mô hình phát triển kinh tế.

Chuyển mình để bắt nhịp thời đại mới

TS Hoàng Xuân Vinh - Chủ nhiệm bộ môn Quản trị kinh doanh và Phát triển doanh nghiệp, Viện Quản trị Kinh doanh, Trường Đại học Kinh tế - ĐHQGHN cho biết, mô hình tăng trưởng của Việt Nam trong suốt gần 40 năm qua đã mang lại những thành tựu to lớn, song cũng bộc lộ không ít hạn chế. Nền kinh tế chủ yếu dựa vào vốn, tài nguyên và lao động giá rẻ, trong khi năng suất tổng hợp (TFP) tăng chậm, đổi mới sáng tạo và khoa học công nghệ chưa thực sự trở thành động lực chính. Việc mở rộng đầu vào thông qua đầu tư công, tín dụng ngân hàng, khai thác đất đai và tài nguyên, đã giúp tăng GDP trong ngắn hạn nhưng không tạo được nền tảng bền vững.

TS Vinh nhấn mạnh, mô hình này từng mang lại sự tăng trưởng ấn tượng nhưng đang dần chạm giới hạn.

“Khi hiệu quả đầu tư thấp, tài nguyên suy giảm, chi phí lao động tăng, thì tăng trưởng dựa vào mở rộng quy mô không còn khả thi. Chúng ta cần một mô hình mới, mô hình tối ưu hóa để tạo ra tăng trưởng thông minh”, TS Hoàng Xuân Vinh nói.

Cũng theo TS Vinh, mô hình tăng trưởng cũ phụ thuộc nhiều vào khu vực bất động sản và xây dựng, dẫn tới sự lệch hướng của nguồn vốn.

“Kinh tế bất động sản không chỉ là một ngành, mà là “một cơ chế tăng trưởng tạm thời”. Khi vốn tín dụng dồn vào tài sản, tạo nên ‘sóng giá’ và tăng GDP ảo, nền kinh tế dễ rơi vào rủi ro nợ xấu và bong bóng tài sản”, TS Vinh phân tích.

Những đánh giá này cũng được phản ánh trong Dự thảo Văn kiện Đại hội XIV, khi Đảng khẳng định, cần “xác lập mô hình tăng trưởng mới”, một trong những định hướng mang tính chiến lược của giai đoạn phát triển tới. Mô hình này hướng đến mục tiêu chuyển dịch từ tăng trưởng theo chiều rộng sang tăng trưởng theo chiều sâu, từ khai thác tài nguyên sang khai thác tri thức, từ mở rộng đầu vào sang tối ưu hóa hiệu quả đầu ra.

Tăng trưởng thông minh cho giai đoạn mới

Theo TS Hoàng Xuân Vinh, mô hình tăng trưởng mới được xác định trong Dự thảo Văn kiện là bước ngoặt tư duy sâu sắc. Thay vì chỉ đo bằng tốc độ tăng GDP, tăng trưởng nay được nhìn nhận qua hiệu quả sử dụng vốn, năng suất lao động, năng lực sáng tạo và hàm lượng công nghệ trong mỗi sản phẩm.

TS Vinh cho rằng, tăng trưởng thông minh là con đường duy nhất để Việt Nam thoát khỏi “bẫy thu nhập trung bình”. Ba trụ cột chính của mô hình này là khoa học công nghệ, đổi mới sáng tạo và chuyển đổi số. Trong đó, khoa học công nghệ là nền tảng vật chất giúp tăng năng suất; đổi mới sáng tạo là yếu tố mềm thể hiện qua thể chế và văn hóa kinh doanh; còn chuyển đổi số là công cụ then chốt giúp liên kết toàn bộ hệ thống sản xuất và tiêu dùng, tiết kiệm chi phí và nâng cao năng lực cạnh tranh.

TS Vinh cho rằng mô hình mới không chỉ tập trung vào tăng trưởng nhanh mà còn hướng đến phát triển bền vững, xanh và bao trùm. Bên cạnh đó, chuyển đổi số và chuyển đổi xanh là hai xu thế tất yếu, bổ trợ cho nhau.

“Chuyển đổi số giúp tối ưu hóa mọi quy trình, còn chuyển đổi xanh giúp chúng ta phát triển hài hòa với tự nhiên. Cả hai cùng tạo ra giá trị bền vững cho nền kinh tế”, TS Hoàng Xuân Vinh phân tích.

Bên cạnh đó, việc phát triển nguồn nhân lực chất lượng cao được coi là trung tâm của mọi chiến lược. Việt Nam cần tập trung vào giáo dục và đào tạo kỹ năng số, năng lực nghiên cứu và tư duy sáng tạo để tạo ra lực lượng lao động đáp ứng được yêu cầu mới của nền kinh tế tri thức.

Đặc biệt, cần xây dựng hệ sinh thái đổi mới sáng tạo quốc gia, nơi nhà nước, doanh nghiệp, viện nghiên cứu và trường đại học hợp tác chặt chẽ. Đây chính là nền tảng để chuyển giao công nghệ, thương mại hóa kết quả nghiên cứu và hình thành lực lượng sản xuất mới có khả năng cạnh tranh toàn cầu.

Trong Dự thảo Văn kiện, ba đột phá chiến lược được nhấn mạnh gồm thể chế phát triển; khoa học công nghệ và đổi mới sáng tạo; cùng với hạ tầng hiện đại. TS Vinh phân tích, thể chế là khung xương bảo đảm nền kinh tế vận hành hiệu quả, trong khi hạ tầng số, hạ tầng năng lượng và hạ tầng giao thông đa phương thức là “mạch máu” của mô hình tăng trưởng mới.

Ở góc nhìn tối ưu hóa, TS Vinh cho rằng mọi chính sách cần hướng đến nguyên tắc “tối ưu nguồn lực – tối thiểu rủi ro – tối đa giá trị”. Để làm được điều đó, Chính phủ cần duy trì sự ổn định lâu dài của chính sách thuế, đầu tư, tiền lương và an sinh xã hội; đồng thời xây dựng không gian hạ tầng kết nối khu vực và quốc tế để mở rộng không gian phát triển.

TS Vinh cũng nhấn mạnh bốn hướng chuyển đổi trọng tâm (bộ tứ chuyển đổi) gồm chuyển đổi xanh, chuyển đổi số, chuyển đổi sạch và chuyển đổi sáng tạo. Đây là bốn trụ cột cần được triển khai đồng bộ để hình thành nền tảng phát triển chất lượng cao và bền vững.

Từ góc nhìn của một nhà nghiên cứu tối ưu, TS Hoàng Xuân Vinh cho rằng, việc vận dụng công nghệ mới như trí tuệ nhân tạo, dữ liệu lớn và mô hình quản trị sáng tạo sẽ giúp Việt Nam rút ngắn khoảng cách phát triển. Tối ưu hóa không chỉ là bài toán kỹ thuật, mà còn là triết lý phát triển, giúp định hướng mọi quyết sách dựa trên dữ liệu, hiệu quả và bền vững.

“Mô hình tăng trưởng mới theo tinh thần của Đại hội XIV không chỉ là bước điều chỉnh kỹ thuật, mà là một tầm nhìn lớn, mở đường cho Việt Nam bước vào giai đoạn phát triển dựa trên tri thức, sáng tạo và công nghệ. Đó là con đường duy nhất để đất nước đạt được tăng trưởng thông minh – bền vững – bao trùm và vươn lên sánh vai cùng các quốc gia phát triển trong thế kỷ XXI”, TS Hoàng Xuân Vinh nhấn mạnh.