Mùa Tết của những làng nghề đặc sản trăm tuổi ở miền Tây

Với người dân miền Tây, các loại bánh tráng, bánh phồng hay những miếng tàu hũ ky là những món ăn đặc sản truyền thống ngày Tết. Hơn thế nữa, một số làng nghề làm nên những sản phẩm này được Bộ Văn hóa, Thể thao và Du lịch công nhận là Di sản Văn hóa phi vật thể quốc gia - thuộc loại hình nghề thủ công truyền thống. Với người dân làng nghề, đây không chỉ là sinh kế mà còn là một niềm tự hào truyền từ đời này qua đời khác.

Một góc làng bánh tráng 200 tuổi Thuận Hưng.

Làng bánh tráng 200 tuổi tất bật đón Tết

Làng bánh tráng Thuận Hưng (phường Thuận Hưng, quận Thốt Nốt, TP Cần Thơ) được xem là làng bánh tráng lớn nhất miền Tây, là di sản văn hóa phi vật thể 200 năm tuổi gắn bó với người dân vùng Đồng bằng bằng sông Cửu Long. Nơi đây có gần 100 hộ làm duy nhất một nghề tráng bánh, cung cấp 90% sản lượng bánh tráng trên địa bàn Cần Thơ, Hậu Giang.

Ở Thuận Hưng, bánh tráng được làm quanh năm nhưng mùa cao điểm nhất là vào 2 tháng cận Tết, các lò hoạt động từ 3h đến khi trời tắt nắng. Theo sử liệu, nghề làm bánh tráng ở phường Thuận Hưng đã tồn tại và phát triển hơn 200 năm. Nhờ bậc tiền nhân nghĩ ra cách sử dụng lúa gạo làm nguyên liệu, thực phẩm dự trữ nên những hộ làm bánh tráng nhỏ lẻ từ đó ra đời.

Vào thời hưng thịnh, bánh tráng được ưa chuộng, thấy sức mua lan rộng, từ đây nhà nào ở Thuận Hưng cũng đỏ lửa bám nghề tráng bánh để thoát nghèo. Theo bà Hà Thị Nhân, nghệ nhân đã hơn 30 năm làm bánh tráng cho biết, hầu hết các loại bánh tráng tay đều giống nhau tuy nhiên điều làm nên sự khác biệt của bánh tráng Thuận Hưng là nhờ chất lượng bánh thơm, ngon được duy trì suốt trăm năm.

"Bánh tráng ở Thuận Hưng làm số lượng lớn nhưng không dùng chất tẩy, 90% là làm thủ công, công thức pha bột thì rất đơn giản chỉ có bột gạo và ít muối nên bánh có vị hơi mặn. Người dân ở làng bánh tráng Thuận Hưng thường chọn gạo IR50404 để xay bột. Loại gạo này có lượng tinh bột rất cao nên thường được dùng làm nguyên liệu làm bánh, nhất là bánh tráng”, bà Nhân tiết lộ.

Bà Nhân còn cho biết, 100kg gạo sau quá trình dập khuôn, chọn lựa từng cái bánh đạt tiêu chuẩn, sản phẩm cuối cùng còn khoảng 90kg. Phụ phẩm là rìa bánh được cắt gọn lại bán cho những người bán bánh tráng trộn. Làng nghề bánh tráng Thuận Hưng sản xuất nhiều loại gồm: bánh tráng ngọt ăn liền; bánh tráng giòn là loại dùng để ăn các món cuốn; bánh tráng dừa có nước cốt dừa và mè dùng để nướng.

"Loại bánh làm nên thương hiệu bánh tráng Thuận Hưng là bánh tráng lạt. Đây là loại bánh được dùng trong các món cuộn mà người dân miền Tây thường làm trong mâm cơm ngày Tết", bà Nhân nói.

Bánh tráng được làm quanh năm nhưng mùa cao điểm nhất là vào 2 tháng cận Tết.

Cũng theo bà Nhân, do tình hình kinh tế khó khăn nên mùa Tết năm nay, nhiều hộ làm bánh tráng không tăng giá. Hiện tại, bánh giòn có giá từ 30.000 - 40.000 đồng/kg; bánh dừa mè có giá dao động từ 300.000 - 350.000 đồng/100 chiếc; bánh ngọt có giá từ 130.000 - 150.000 đồng/100 chiếc. Đơn hàng Tết đã chốt ở các lò năm nay tăng từ 2 đến 3 lần so với ngày thường.

Còn theo thông tin của lãnh đạo UBND phường Thuận Hưng, địa phương hiện có 88 hộ sản xuất, phục vụ nhu cầu tiêu dùng mặt hàng này cả trong và ngoài tỉnh. Đặc biệt, sản lượng bánh tráng xuất ra thị trường trong dịp Tết chiếm hơn 50% cả năm. Khách hàng đặt bánh đến từ khắp nơi ở Đồng bằng sông Cửu Long và cả nước ngoài, trong đó khu vực Cần Thơ và các tỉnh thành lân cận chiếm đến 90%.

Vị Tết ngọt ngào ở làng bánh phồng trăm tuổi

Trong không khí của những ngày giáp Tết, trong các xưởng sản xuất phồng Phú Mỹ (thị trấn Phú Mỹ, huyện Phú Tân, tỉnh An Giang) rộn rã tiếng lạch cạch của máy quết bột. Ngoài sân, từng tốp nhân công thay phiên mang những chiếc chiếu đầy bánh đi "tắm" nắng. Mùi bột dừa, sữa, mè hòa quyện trong không khí se lạnh, tạo nên nhịp điệu rất sôi động mà trong năm người ta chỉ được thấy một lần.

Bánh phồng Phú Mỹ được xem là thứ bánh truyền thống dịp Tết được chế biến từ nguồn nếp đặc sản địa phương - giống nếp CK92, nay được đổi tên là giống nếp AG. Đặc trưng của giống nếp này có độ dẻo cao, rất thích hợp làm nguyên liệu chế biến các loại bánh.

Bánh phồng thành phẩm có đường kính khoảng 15cm.

Để chuẩn bị cho những mẻ bánh phồng ngày mới, người dân làng nghề phải ủ nếp từ đêm hôm trước. Rạng sáng hôm sau, họ vo rồi nấu thành xôi, sau đó đưa vào cối quết (giã). Khi bột nếp được quết nhuyễn, thợ sẽ cho bột vào máy cán. Sau khi bột đi qua băng chuyền, công nhân nhanh tay loại bỏ các phần bột thừa, để lại khoảng 40 bánh thành phẩm, có đường kính khoảng 15cm mỗi cái. Bánh này sau đó được đem đi phơi.

Ngày thường, mỗi xưởng ở làng bánh phồng Phú Mỹ cho ra đời trung bình 3.000 cái/ngày. Riêng những ngày giáp Tết, số lượng này tăng lên hơn 10.000 cái, với giá dao động từ 120.000 - 150.000 đồng/100 cái. Số này được xuất đi khắp các tỉnh miền Đồng bằng sông Cửu Long và TP Hồ Chí Minh…

Bánh phồng nơi đây có nhiều loại, tiêu biểu như bánh phồng sữa, bánh phồng mè hay bánh phồng mè sữa nước cốt dừa… Trong số đó, bánh phồng sữa và bánh phồng mè được đánh giá là hai loại phổ biến và ngon nhất của làng nghề này. Ngoài ra còn có loại để nướng, thường được dùng để gói xôi, ăn chơi hoặc làm vỏ kẹo.

Bánh phồng Phú Mỹ được xem là bánh truyền thống dịp Tết.

Ngoài việc cải thiện đời sống kinh tế của người dân địa phương, nơi đây còn là địa chỉ hấp dẫn thu hút khách du lịch đến tìm hiểu, trải nghiệm không khí tất bật giáp Tết ở làng nghề trăm tuổi.

So với 2 thập kỷ trước, nghề làm bánh phồng nếp ở thị trấn Phú Mỹ đã thu hẹp quy mô. Một mặt vì thị trường bánh kẹo nhập phong phú, mặt khác vì nghề làm bánh vất vả nhưng thu nhập hạn chế. Hơn nửa thế kỷ trôi qua, dù máy móc hiện đại đã "tiếp sức" nhưng nơi đây cũng chỉ còn chục cơ sở kiên trì bám nghề, giảm hơn một nửa so với thời hưng thịnh.

Theo UBND huyện Phú Tân, làng nghề bánh phồng Phú Mỹ hiện có không đến 20 hộ sản xuất thường xuyên với hơn 100 lao động. Mỗi tháng, làng nghề này cung ứng cho thị trường hơn 3 triệu cái bánh.

Niềm vui, vất vã đan xen trong từng miếng tàu hủ ky

Giáp Tết, làng nghề làm tàu hũ ky ở miền Tây nghi ngút khói từ rạng sáng đến khuya. Nhân công làm tàu hủ ky cũng tranh thủ xem dịp này là dịp “ăn nên làm ra” hiếm có trong năm.

Làng nghề tàu hũ ky Mỹ Hòa (xã Mỹ Hòa, thị xã Bình Minh, tỉnh Vĩnh Long) được biết đến là làng làm tàu hũ ky có quy mô và lâu năm nhất miền Tây, cung cấp thành phẩm cho người dân trên địa bàn và các tỉnh thành khác trong vùng Đồng bằng sông Cửu Long.

Tàu hũ ky được chế biến thành nhiều loại từ nguyên lá như truyền thống hoặc cắt sợi.

Tháng 8/2022, nghề làm tàu hũ ky xã Mỹ Hòa được Bộ Văn hóa, Thể thao và Du lịch công nhận là Di sản Văn hóa phi vật thể Quốc gia thuộc loại hình nghề thủ công truyền thống. Với người dân làng nghề, đây không chỉ là sinh kế mà còn là một niềm tự hào truyền từ đời này qua đời khác.

Hiện, nơi đây có hơn 50 hộ sản xuất thường xuyên với gần 200 lao động. Nếu ngày thường mỗi lò cung ứng cho thị trường khoảng 100kg tàu hũ ky thì vào dịp Tết, sản lượng tăng gấp đôi.

Tàu hũ ky được chế biến thành nhiều loại từ nguyên lá như truyền thống hoặc cắt sợi đóng gói sẵn nhằm phục vụ đủ các món ăn truyền thống ngày Tết như chả chay, món cuốn hay xào nấu.

Để tạo ra những lá tàu hũ ky vàng óng, thơm ngon, người thợ phải thực hiện nhiều công đoạn, đòi hỏi sự chịu khó và tỉ mỉ. Đầu tiên, họ ngâm đậu nành trong vòng 2 tiếng cho nở mềm, rồi mang xay thành bột và vắt lấy nước. Sau đó, nước cốt đậu nguyên chất này được cho một cái chảo đun liên tục trên lò. Khi đủ lửa, nước đậu sôi sẽ nổi lớp bọt trắng xóa rồi hình thành một lớp váng. Lớp váng này sau khi được phơi khô sẽ thành tàu hũ ky.

Mỗi cơ sở sản xuất tàu hũ ky có khoảng 5-6 dãy lò, mỗi người phụ trách một khu vực riêng. Mỗi lò được bố trí khoảng 20 chảo. Các nhân công thường canh chừng 7-10 chảo cùng 1 lúc. Cứ 100kg đậu nành sẽ cho ra khoảng 30-35 ký tàu hũ ky (theo tỷ lệ 1/3). Mỗi lò tàu hũ ky có bí quyết, có công thức pha chế nước cốt đậu nành riêng để miếng tàu hũ ky thành phẩm được thơm, ngon, mang nét đặc trưng riêng.

Để tạo ra những lá tàu hũ ky vàng óng, thơm ngon, người thợ phải thực hiện nhiều công đoạn, đòi hỏi sự chịu khó và tỉ mỉ.

Theo anh Nguyễn Thanh Vàng - một người thợ làm tàu hũ ky lâu năm, dịp Tết này các lò làm tàu hũ ky đều tăng công suất lẫn sản lượng. “Hầu như thợ nào cũng làm xuyên đêm, mỗi ca kéo dài từ 18-24h, người thợ vừa phải chịu cái nóng từ bếp lò, vừa phải tập trung cao độ để sản phẩm đạt chất lượng. Mùa Tết là mùa thu nhập cao nhất trong năm nên dù mệt cũng phải cố gắng làm để có cái Tết đầy đủ hơn”, anh Vàng chia sẻ.

Theo quan sát, những người thợ làm tàu hũ ky luôn phải chịu sức nóng của chảo nước đậu. Họ luôn trong trạng thái phải canh chừng, váng đậu vừa đạt sẽ vớt lên phơi. “Nhờ nghề này mà vợ chồng tôi nuôi được hai con ăn học, giờ các cháu đã trưởng thành và có công việc ổn định. Nghề tuy vất vả nhưng cũng đủ để gia đình sống thoải mái”, anh Vàng nói thêm.