Xây dựng thị trường carbon hướng đến phát triển bền vững

Thông qua cơ chế mua bán hạn ngạch phát thải, các doanh nghiệp và tổ chức có thể tối ưu hóa chi phí giảm phát thải, đồng thời khuyến khích các hoạt động đầu tư vào công nghệ sạch và năng lượng tái tạo. Trên thế giới, thị trường carbon đã phát triển mạnh mẽ với hai hình thức chính: thị trường giao dịch phát thải và thị trường tín chỉ carbon tự nguyện.

Với những bước đi cụ thể và sự cam kết mạnh mẽ từ Chính phủ, Việt Nam đang từng bước phát triển thị trường carbon, góp phần vào nỗ lực toàn cầu trong cuộc chiến chống biến đổi khí hậu.

Giảm phát thải khí nhà kính

Theo Bộ Tài nguyên và Môi trường, phát triển thị trường carbon và các cơ chế trao đổi, bù trừ tín chỉ carbon là giải pháp quan trọng nhằm thực hiện mục tiêu giảm phát thải khí nhà kính với chi phí hợp lý, thúc đẩy phát triển, ứng dụng công nghệ phát thải thấp, góp phần nâng cao năng lực cạnh tranh của doanh nghiệp và thu nhập của người dân tham gia các dự án giảm phát thải khí nhà kính.

Xây dựng thị trường carbon là một trong những cam kết quan trọng để thực hiện Thỏa thuận Paris và các mục tiêu tại Hội nghị lần thứ 26 các bên tham gia Công ước khung của Liên hợp quốc về biến đổi khí hậu (COP26) về đạt phát thải ròng bằng 0 vào năm 2050 của Việt Nam.

Nền tảng pháp lý cho thị trường carbon được hình thành qua Luật Bảo vệ Môi trường 2020 và Nghị định số 06/2022/NĐ-CP ngày 7/1/2022 của Chính phủ quy định giảm nhẹ phát thải khí nhà kính và bảo vệ tầng ozone, trong đó quy định về lộ trình xây dựng và vận hành thị trường carbon. Từ năm 2025, Việt Nam dự kiến triển khai thí điểm thị trường carbon nội địa, bao gồm các hoạt động giao dịch hạn ngạch phát thải và tín chỉ carbon.

Theo đó, cùng với việc xây dựng hệ thống đăng ký quốc gia về quản lý hạn ngạch phát thải khí nhà kính và tín chỉ carbon, các cơ sở phát thải khí nhà kính phải thực hiện kiểm kê khí nhà kính và phân bổ hạn ngạch phát thải khí nhà kính để tham gia thị trường carbon.

Cụ thể trong lĩnh vực năng lượng, cần đẩy mạnh phát triển năng lượng sạch, sử dụng năng lượng tiết kiệm, hiệu quả và các giải pháp công nghệ đột phá trong tương lai đồng thời bảo đảm an ninh năng lượng quốc gia. Thúc đẩy sử dụng năng lượng sạch trong lĩnh vực công nghiệp, nông nghiệp, giao thông vận tải, dịch vụ, thương mại và dân dụng. Cùng với đó, nâng cấp hệ thống truyền tải và phân phối năng lượng để tăng hiệu quả, giảm tổn thất và hỗ trợ tích hợp các nguồn năng lượng tái tạo; nghiên cứu, ứng dụng công nghệ thu giữ, lưu trữ carbon cho các nhà máy điện sử dụng nhiên liệu hóa thạch, cơ sở công nghiệp.

Trong lĩnh vực nông nghiệp, giảm phát thải thông qua quản lý, đổi mới công nghệ trong trồng trọt, chăn nuôi; thay đổi phương thức sử dụng đất, phát triển chuỗi giá trị nông nghiệp phát thải thấp và chế biến, bảo quản sau thu hoạch; áp dụng các biện pháp giảm phát thải khí mê-tan từ canh tác lúa và chăn nuôi.

Trong lĩnh vực lâm nghiệp và sử dụng đất, cần bảo vệ diện tích rừng tự nhiên hiện có; kiểm soát nghiêm ngặt chuyển đổi rừng, mất rừng và suy thoái rừng để giảm phát thải khí nhà kính. Cùng với đó trồng mới rừng phòng hộ, rừng đặc dụng để tăng cường hấp thụ carbon; nâng cao năng suất và chất lượng rừng trồng để tăng hấp thụ carbon và giảm phát thải, chuyển đổi rừng trồng chu kỳ ngắn sang rừng trồng chu kỳ dài…

Đối với lĩnh vực chất thải cần quản lý, giảm thiểu phát sinh chất thải từ sản xuất đến tiêu dùng, mở rộng trách nhiệm của nhà sản xuất; tăng cường phân loại, tái sử dụng và tái chế; áp dụng các biện pháp tiên tiến trong xử lý chất thải…

Ông Nguyễn Tuấn Quang, Phó cục trưởng Cục Biến đổi khí hậu (Bộ Tài nguyên và Môi trường) cho biết, Bộ Tài nguyên và Môi trường và các Bộ quản lý lĩnh vực phát thải khí nhà kính sẽ tập trung kiểm kê khí nhà kính theo các lĩnh vực, phục vụ kiểm kê khí nhà kính cấp quốc gia. Các cơ sở phát thải khí nhà kính phải thực hiện kiểm kê theo danh mục Thủ tướng Chính phủ ban hành tại Quyết định số 13/2024/QĐ-TTg ngày 13/8/2024 làm cơ sở để các Bộ quản lý lĩnh vực đề xuất phân bổ hạn ngạch phát thải khí nhà kính, tham gia thị trường carbon trong nước.

150 dự án được cấp 40,2 triệu tín chỉ carbon

Để đạt được mục tiêu giảm phát thải khí nhà kính, ngoài giải pháp chuyển đổi năng lượng, sử dụng tiết kiệm năng lượng và áp dụng công nghệ tiên tiến, ít phát thải (như kinh tế tuần hoàn, công nghệ phát thải carbon thấp), nhiều quốc gia còn áp dụng công cụ định giá carbon. Công cụ định giá carbon phổ biến được áp dụng là thuế carbon, hệ thống trao đổi hạn ngạch phát thải khí nhà kính (ETS), cơ chế tín chỉ carbon.

Đến nay, trên thế giới có khoảng 90 quốc gia, vùng lãnh thổ áp dụng khoảng 110 công cụ định giá carbon. Trong năm 2024, các công cụ định giá carbon này đã kiểm soát hơn 12,8 tỉ tấn CO2 tương đương, chiếm 24% tổng phát thải khí nhà kính toàn cầu.

Ông Nguyễn Tuấn Quang cho hay, Việt Nam đã xác định áp dụng công cụ định giá carbon. Trong khi thị trường carbon tuân thủ trong nước mới ở giai đoạn xây dựng, các doanh nghiệp Việt Nam đã trao đổi tín chỉ carbon trên thị trường tự nguyện từ giữa những năm 2000 thông qua Cơ chế phát triển sạch (CDM) từ năm 2006, Cơ chế Tiêu chuẩn vàng (GS), Cơ chế Tiêu chuẩn carbon được thẩm định (VCS) từ năm 2008, Cơ chế tín chỉ chung với Nhật Bản (JCM) từ năm 2013... Việt Nam đã có 150 dự án được cấp 40,2 triệu tín chỉ carbon và đã có trao đổi trên thị trường thế giới. Việt Nam cũng là một trong 4 nước có dự án CDM đăng ký nhiều nhất (sau Trung Quốc, Brazil, Ấn Độ). Riêng tín chỉ thu được từ các dự án CDM, Việt Nam đứng thứ 9 trên tổng số 80 quốc gia có dự án CDM được cấp tín chỉ.

Để thiết lập và vận hành thị trường carbon trong nước, Luật Bảo vệ môi trường năm 2020 đã quy định về tổ chức và phát triển thị trường carbon tại Điều 139 và quy định các cơ sở phát thải khí nhà kính phải thực hiện kiểm kê khí nhà kính thuộc danh mục được phân bổ hạn ngạch phát thải khí nhà kính và có quyền trao đổi, mua bán trên thị trường carbon trong nước.

Chính phủ đã ban hành lộ trình triển khai thị trường carbon tuân thủ trong nước tại Nghị định số 06/2022/NĐ-CP với mục tiêu quan trọng là thí điểm sàn giao dịch tín chỉ carbon kể từ năm 2025. Bộ Tài nguyên và Môi trường đang xây dựng, hoàn thiện dự thảo Nghị định sửa đổi, bổ sung một số điều của Nghị định số 06/2022/NĐ-CP, xác định rõ các đối tượng được phân bổ hạn ngạch phát thải khí nhà kính là các nhà máy nhiệt điện, cơ sở sản xuất sắt thép, cơ sở sản xuất xi măng thuộc danh mục cơ sở phát thải khí nhà kính do Thủ tướng Chính phủ ban hành, cập nhật hai năm một lần.

Bộ Tài nguyên và Môi trường sẽ tổ chức và quản lý các hoạt động trao đổi, thu hồi, nộp trả, vay mượn hạn ngạch. Sau đó, Việt Nam sẽ vận hành chính thức thị trường carbon từ năm 2028 và dự kiến kết nối thị trường trong nước với thị trường quốc tế, khu vực từ sau năm 2030.

Ông Trần Tuấn Quang nhấn mạnh, việc hướng dẫn thực hiện cơ chế trao đổi, bù trừ tín chỉ carbon trong nước và quốc tế phù hợp với quy định của pháp luật và điều ước quốc tế, triển khai các hoạt động tăng cường năng lực, nâng cao nhận thức về thị trường carbon là hoạt động rất quan trọng và cần thiết.

Khảo sát về nhận thức và nhu cầu nâng cao năng lực của doanh nghiệp để tham gia hệ thống trao đổi hạn ngạch phát thải (ETS) của Công ty Cổ phần tư vấn Năng lượng và Môi trường (VNEEC) từ tháng 11 - 12/2023, cho thấy tỷ lệ doanh nghiệp hiểu biết về hệ thống trao đổi hạn ngạch phát thải và thị trường carbon còn quá ít.

Cụ thể, 53,16% có nghe qua về hệ thống trao đổi hạn ngạch phát thải và thị trường carbon nhưng không biết về nguyên tắc hoạt động cơ bản; 26,16% có biết qua về nguyên tắc hoạt động cơ bản nhưng không hiểu được sự khác nhau giữa hệ thống trao đổi hạn ngạch phát thải và thị trường carbon; 16,03% không hiểu cách hệ thống trao đổi hạn ngạch phát thải và thị trường carbon hoạt động; 3,38% hiểu cách hệ thống trao đổi hạn ngạch phát thải và thị trường carbon hoạt động cũng như sự khác nhau giữa chúng; chỉ 1,27% hiểu rõ cách hệ thống trao đổi hạn ngạch phát thải và thị trường carbon hoạt động, sự khác nhau cũng như tương tác của chúng trên sàn giao dịch carbon.

Bà Đặng Hồng Hạnh, Đồng sáng lập và Giám đốc điều hành Công ty Cổ phần tư vấn Năng lượng và Môi trường cho biết, Công ty này đã phối hợp với Cục Biến đổi khí hậu tổ chức nhiều khóa đào tạo cho doanh nghiệp về hệ thống trao đổi hạn ngạch phát thải. Đây là một phần trong hỗ trợ của Chương trình đối tác chuyển dịch năng lượng Đông Nam Á (ETP) hướng đến phát triển thị trường carbon tại Việt Nam.

Chương trình đào tạo ưu tiên các doanh nghiệp có phát thải lớn và thuộc các ngành phát thải sẽ phải tham gia hệ thống trao đổi hạn ngạch phát thải thí điểm (2026 - 2027) và tham gia hệ thống trao đổi hạn ngạch phát thải khi vận hành đầy đủ (kể từ 2028).