Từ vụ Tiên Lãng, bàn chuyện sửa Luật Đất đai

Chiều 9/2, báo điện tử Vietnamnet tổ chức tọa đàm về việc sửa Luật Đất đai. Buổi tọa đàm có sự tham gia của ông Nguyễn Đình Lộc, nguyên Bộ trưởng Tư pháp, ông Đặng Hùng Võ, nguyên Thứ trưởng Tài nguyên và Môi trường và ông Đặng Kim Sơn, Viện trưởng Viện Nghiên cứu Chiến lược và Chính sách Phát triển Nông nghiệp và Nông thôn.

“Sở hữu toàn dân” có còn là linh hồn?

“Vấn đề nổi bật trong vụ Tiên Lãng là việc thu hồi đất. Đây là hệ quả của sở hữu toàn dân về đất đai, vì chúng ta quy định sở hữu toàn dân nên nhà nước mới có quyền thu hồi trong khi hiến pháp thì không có quy định gì về thu hồi đất”, GS Đặng Hùng Võ mở đầu câu chuyện.

“Theo hiến pháp thì chỉ có hai quy định là trưng dụng và trưng mua, tức là khi Nhà nước có nhu cầu sử dụng đất đó vào mục đích quốc phòng an ninh và lợi ích quốc gia thì nhà nước sẽ trưng mua, và có bồi thường thỏa đáng theo giá hiện trường (điều 23 Hiến pháp). Thế nhưng luật đất đai thì nói là thu hồi. Vận dụng thu hồi mà sai phạm thì chắc chắn sẽ có những hậu quả như ở Tiên Lãng”.

Tán thành nhận định trên, nguyên Bộ trưởng Tư pháp Nguyễn Đình Lộc tiếp lời: "Hễ có vướng mắc nào phát sinh thì người ta lại an ủi lẫn nhau rằng, đất đai thuộc sở hữu toàn dân. Nhưng mọi sai lầm đều từ đó mà ra”

Sửa Hiến pháp 1992 và Luật đất đai 2003 lần này chính là một cơ hội để thay đổi. Chương trình nghị sự của Quốc hội năm 2012 sẽ thảo luận về dự án Luật Đất đai (sửa đổi, bổ sung).

Ông Nguyễn Đình Lộc cho hay, Hiến pháp 1946 và Hiến pháp 1959 đều thừa nhận sở hữu tư nhân về đất đai. Chỉ đến Hiến pháp năm 1980 mới quy định đất đai thuộc sở hữu toàn dân. Quan điểm này nhanh chóng được chấp nhận, bởi lẽ đây là thời điểm người dân đang sản xuất, làm ăn theo mô hình hợp tác xã, mối quan hệ gắn bó với đất đai chưa mấy chặt chẽ, nguồn lợi từ đất đai chưa được phát huy.

Chỉ đến những năm gần đây, nhiều mâu thuẫn phát sinh mới làm bộc lộ bất cập trong quy định về chế độ công hữu. Theo ông Lộc, trong lịch sử, đất đai không phải lúc nào cũng là vàng bạc, là tài sản. Đã có lúc nguồn tài sản này chưa được coi trọng đúng mức và nhận định đúng giá trị.

Nhất trí với quan điểm của ông Lộc và ông Võ, ông Đặng Kim Sơn cũng cho rằng chế độ "sở hữu toàn dân" về đất đai đang bộc lộ nhiều bất cập, đòi hỏi phải có một bước đột phá mới, tiến dần tới công nhận "đa sở hữu".

“Thời hạn giao - thu hồi đất và hạn điền luôn treo lơ lửng trên đầu mỗi người nông dân và trước mỗi thửa ruộng. Điều này khiến người ta không yên tâm đầu tư, vì việc san bằng đất, đầu tư thủy lợi tốn kém rất nhiều, những cái đó phải thấy chắc chắn thì người ta mới làm”, ông Sơn nhận định.

“Điều đó đã hạn chế động lực làm giàu của người dân. Chưa kể, sở hữu toàn dân chứa đựng rất nhiều nguy cơ tham nhũng, mà trực tiếp nhận là ở khâu "thu hồi đất", ông Đặng Hùng Võ phân tích.

Từ sau 1980, Hiến pháp và Luật đất đai đã được sửa đổi nhiều, nhưng riêng điều khoản về chế độ sở hữu đất đai vẫn "dậm chân tại chỗ". Theo phân tích của ba vị khách mời, nhiều người không dễ dàng "buông" quy định này, bởi cơ chế "nhà nước quản lý" mang lại không ít nguồn lợi hấp dẫn cho một bộ phận quan chức và nhà đầu tư.

Mặt khác, nhiều nhà lý luận e sợ rằng thay đổi chế độ sở hữu về đất đai có thể gây tác động xấu đến định hướng xã hội chủ nghĩa. Xa rời sở hữu toàn dân có thể coi như xa rời linh hồn của "xã hội chủ nghĩa". Cũng có không ít lo ngại khi nhà nước thừa nhận sở hữu tư nhân về đất đai sẽ dễ dàng dẫn đến tình trạng đất đai rơi vào túi một số ít người có tiền. Những người nông dân vô sản khác có thể sẽ phải đi làm thuê, làm mướn. Vậy là tái diễn tình trạng bóc lột.

Viện trưởng Viện chiến lược và Phát triển nông thôn Đặng Kim Sơn chia sẻ thêm, chuyển hình thức sở hữu, nhiều người bày tỏ quan ngại về tình trạng bất bình đẳng xã hội. Những người từng một thời bị xem là địa chủ, chủ đồn điền cũ... có thể sẽ quay trở lại đòi quyền sở hữu đất.

Tuy nhiên, ông Đặng Kim Sơn khẳng định, vẫn có công cụ hữu ích để ngăn ngừa những nguy cơ trên và Việt Nam nên học các nước.

Sửa Hiến pháp: Bước đi cần thực hiện ngay

Ông Sơn đề xuất, trước mắt, để công nhận đa sở hữu đất đai phải bắt đầu ngay bây giờ từ việc sửa đổi quy định trong Hiến pháp 1992. Bởi lẽ, ngoài đất nông nghiệp, câu chuyện về quyền sở hữu tại các nông lâm trường quốc doanh hiện nay cũng tồn tại nhiều vấn đề.

"Chuyện ai sở hữu cần phải được làm rõ, đất cần phải có chủ. Phần nào thuộc về nhà nước, phần nào thuộc về tư nhân phải rõ ràng. Ngoài ra, chế tài cũng phải rất mạnh và được quy định ngay trong Luật đất đai", ông Sơn nói. Có như vậy mới hạn chế được một số nguy cơ mà không ít người đang lo ngại, như tình trạng hồi tố đất đai hoặc tích tụ ruộng đất chỉ để đầu cơ sinh lời.

Ông Đặng Hùng Võ cho rằng, kể cả trong trường hợp Hiến pháp vẫn tiếp tục công nhận sở hữu toàn dân thì cần điều chỉnh về quyền giao đất, thu hồi đất của Nhà nước. Thay vì cơ chế thu hồi đất đai, nên áp dụng quyền trưng dụng, trưng mua của người dân. Cơ chế trưng mua, trưng dụng cũng phải rất chi tiết, thận trọng và chỉ nên áp dụng với các dự án vì lợi ích quốc gia.

Nguyên Bộ trưởng Tư pháp cho rằng, điều đáng lo ngại là phải lường được trước các hệ lụy kéo theo nếu công nhận sở hữu toàn dân. Hậu quả đến đâu, như thế nào cũng cần được cân nhắc.

"Sửa ngay toàn bộ thì không đơn giản, có vẻ hơi khó. Tôi cho rằng nên tìm cách để có một bước đi thận trọng, theo hướng mở ra dần dần", ông Nguyễn Đình Lộc đề xuất.

Nghe ông Lộc phân tích, ngay lập tức ông Đặng Hùng Võ quay sang nói: "Quan trọng là nếu có ý chí quyết tâm phải làm và muốn làm bằng được thì chúng ta sẽ làm được. Thực tế, chúng ta đã từng làm được những việc còn khó hơn nhiều".

Ông Võ chỉ ra, hầu hết các nước trên thế giới đều công nhận hai hình thức sở hữu phổ biến là sở hữu tư nhân và sở hữu nhà nước. Hiện chỉ còn 8 nước duy trì độc nhất sở hữu toàn dân, đó là Việt Nam, Bắc Triều Tiên, Trung Quốc, Cuba và một số nước SNG.

Ông Đặng Kim Sơn hoàn toàn nhất trí với ông Đặng Hùng Võ: “Nhất định chúng ta sẽ làm được, chỉ cần thực sự quyết tâm và muốn làm”.