3 trọng tâm đột phá giúp Việt Nam hiện thực hóa mục tiêu "net zero"

Ban Nghiên cứu Phát triển Kinh tế tư nhân (Ban IV, thuộc Hội đồng tư vấn cải cách thủ tục hành chính của Thủ tướng Chính phủ) mới đây đã trình Thủ tướng Chính phủ Phạm Minh Chính báo cáo về nhận diện các trọng tâm đột phá giúp Việt Nam xác lập vị thế địa kinh tế mới trong bối cảnh thực thi cam kết và quy định về giảm phát thải khí hậu.

Theo Ban IV, những cam kết mạnh mẽ của Việt Nam tại Hội nghị COP 26 phù hợp với xu thế của thế giới về phát triển xanh, kinh tế tuần hoàn, chuyển đổi số, và là động lực thúc đẩy chuyển dịch nền kinh tế sang hướng hiện đại hóa.

Động lực để đạt được những mục tiêu này rõ ràng là những lợi ích to lớn về mặt kinh tế, xã hội và danh tiếng khi trở thành quốc gia đầu tàu trong xu hướng phát triển mới. Bên cạnh đó, cũng không thể bỏ qua các rủi ro tiềm ẩn nếu như Việt Nam không thực hiện được các cam kết đó.

Hàng hóa xuất khẩu trị giá 245 tỷ USD có thể phải chịu thuế carbon nếu tất cả các quốc gia trên thế giới đều đồng loạt áp dụng các biện pháp thuế carbon tại biên giới. Việt Nam có thể phải đối mặt với tình trạng thiếu hụt năng lượng do các nguồn nhiên liệu hóa thạch cạn kiệt trong khi thế giới đang chuyển dịch sang năng lượng sạch, và biến đổi khí hậu có thể đẩy 1,2 triệu người Việt Nam lâm vào cảnh nghèo đói.

Tuy nhiên, Việt Nam sẽ khó có thể hiện thực hóa các cam kết nếu không có những biện pháp đầy tham vọng và tạo sự thay đổi trên toàn hệ thống, với cách thức triển khai tập trung, khoa học, quyết liệt. Điều này đòi hỏi những quyết sách mạnh mẽ của Chính phủ, Thủ tướng Chính phủ và sự vào cuộc, hưởng ứng của không chỉ bộ máy hành chính mà còn của toàn bộ người dân, doanh nghiệp.

Bối cảnh đó tạo ra 4 thách thức đối với Việt Nam. Thứ nhất, khi các biện pháp điều chỉnh thuế carbon (CBAM của EU, đạo luật cạnh tranh sạch của Mỹ...) được áp dụng, nền kinh tế và doanh nghiệp Việt Nam sẽ tăng chi phí xuất khẩu dẫn đến nguy cơ mất tính cạnh tranh.

Thứ 2, khi toàn cầu chuyển dịch sang nguồn năng lượng sạch, Việt Nam có nguy cơ thiếu hụt năng lượng do các nguồn nguyên liệu hóa thạch ngày càng cạn kiệt, với chi phí sản xuất cao gấp 6 lần năng lượng tái tạo.

Thứ 3, Việt Nam có nguy cơ giảm sự ủng hộ quốc tế, đánh mất cơ hội chuyển dịch khi không có được tiếng nói chung trong các vấn đề xanh, bền vững.

Thứ 4, nền kinh tế có nguy cơ chậm chuyển dịch sang các ngành công nghệ cao và ngày càng mất vị thế trong chuỗi cung ứng mới.

Việt Nam là một trong những nước châu Á đặt tham vọng lớn nhất khi cam kết đạt được mức phát thải ròng bằng 0 vào năm 2050, với mục tiêu trung gian đến năm 2030 là giảm 43,5% lượng khí thải của đất nước so với năm 2014 (vô điều kiện).

Để thực hiện tham vọng này, theo Ban IV, Việt Nam không thể không có những hành động thay đổi đột phá nhằm tái định vị lại vị thế quốc gia trong ngắn hạn và đảm bảo cho mục tiêu đã cam kết trong dài hạn. Các chuyên gia nhận diện, 3 trọng tâm đột phá có thể giúp Việt Nam thay đổi cuộc chơi, tạo thế và lực bền vững trong tương lai.

Trọng tâm đầu tiên là đặt tham vọng trở thành cường quốc sản xuất và xuất khẩu năng lượng tái tạo (điện gió, điện mặt trời, điện gió ngoài khơi, thủy điện) khu vực Đông Nam Á, tạo lợi thế trong chuỗi sản xuất, cung ứng năng lượng sạch toàn cầu.

Về dài hạn, năng lượng tái tạo là yếu tố cốt lõi để khai phá các cơ hội phát triển một nền công nghiệp xanh bền vững, sản xuất nhiên liệu mới, và tăng tính cạnh tranh của nền kinh tế từ lợi thế nguồn năng lượng giá rẻ.

Trọng tâm thứ hai, dựa trên lợi thế từ nguồn năng lượng tái tạo, Việt Nam có thể phát triển các liên khu công nghiệp xanh, xuất khẩu dọc bờ biển.

Trọng tâm thứ ba, dựa trên cơ sở của phát triển năng lượng tái tạo, Việt Nam có cơ hội sản xuất nhiên liệu xanh và nhiên liệu thay thế trước mắt phục vụ nhu cầu trong nước, xuất khẩu các thị trường có nhu cầu lớn. Đồng thời tận dụng cơ hội chuyển dịch chuỗi cung ứng nhiên liệu mới toàn cầu.

"Ba trọng tâm đột phá trên có quan hệ tương hỗ, hợp lực giúp tạo ra thế và lực vững chắc cho Việt Nam nhảy vọt trong thế cuộc mới. Việc phát triển 3 trọng tâm này có thể tạo ra thế chân kiềng vững chắc và nguồn lực dồi dào cho sự phát triển dài hạn của đất nước", Ban IV nhận định.

Căn cứ quá trình nghiên cứu, đánh giá, tư vấn từ các chuyên gia quốc tế, trong nước, Ban IV đề xuất Thủ tướng Chính phủ định hướng chỉ đạo để nghiên cứu chi tiết 3 trọng tâm đột phá nêu trên và các cơ hội, giải pháp khác nhằm sớm có hành động, quyết sách quốc gia giúp Việt Nam chuyển mình trong thời kỳ mới. Ngoài việc tính toán để sớm thích nghi, đáp ứng các cam kết trong luật chơi mới, Việt Nam cần sớm xác định thế cuộc, nắm bắt cơ hội thông qua việc lựa chọn một số hướng đi trọng tâm đột phá để thay đổi căn bản nền kinh tế.

Mục tiêu trung hòa carbon bằng 0 tới năm 2050 là một quá trình dài, cần có sự hoạch định rõ ràng và triển khai đồng bộ giữa Chính phủ, các bộ, ngành, địa phương, tổ chức, doanh nghiệp. Bên cạnh các kế hoạch riêng mà các bộ, ngành, địa phương đang nghiên cứu và bắt đầu triển khai, Chính phủ cần xây dựng một chiến lược và lộ trình hành động chung, làm kim chỉ nam trong việc hoạch định, xây dựng, tích hợp và triển khai hiệu quả các kế hoạch liên bộ, liên ngành và thống nhất giữa các địa phương.

Ban IV kiến nghị Thủ tướng xem xét, định hướng chỉ đạo các bộ, ngành liên quan phối hợp chặt chẽ với các đơn vị và đội ngũ chuyên gia uy tín để nghiên cứu xây dựng lộ trình hành động rõ ràng, tổng thể ở cấp quốc gia về giảm thải carbon, hướng tới mục tiêu trung gian năm 2030 và mục tiêu trung hòa carbon bằng 0 năm 2050.

Để đạt được các mục tiêu thách thức về giảm thải carbon như đã đề ra song song với việc hỗ trợ doanh nghiệp thích ứng với các quy định về thuế carbon ở các thị trường xuất khẩu chủ yếu của Việt Nam, Việt Nam cần một cơ chế rõ ràng, minh bạch nhằm tạo cơ sở, tiền đề cho việc kiểm soát và phát triển thị trường carbon trong nước, hướng tới phát triển thị trường carbon trong khu vực.

Để bắt đầu một thị trường carbon minh bạch và cụ thể hóa thông điệp, chỉ đạo của Thủ tướng, Ban IV đề xuất Thủ tướng chỉ đạo các bộ, ban ngành liên quan phối hợp đẩy nhanh việc xây dựng và ban hành cơ chế tính giá carbon trong ngắn hạn, dài hạn đồng thời với việc xây dựng hệ thống kiểm soát, giám sát, báo cáo phát thải carbon (MRV)...

Nguồn vốn là một trong những yếu tố cốt lõi để thực hiện các đầu tư mang tính đột phá, đảm bảo cho mục tiêu “net zero” vào năm 2050 và phát triển bền vững. Ban IV đề xuất Thủ tướng chỉ đạo các bộ, ban ngành có các nghiên cứu cải thiện và hoàn thiện chính sách nhằm thu hút mạnh mẽ nguồn vốn xanh, phát triển mạnh các sản phẩm tài chính xanh.

Ngoài ra, Ban IV đề xuất Thủ tướng Chính phủ trực tiếp phát động trong cộng đồng doanh nghiệp, chuyên gia, các nhà khoa học... các chương trình xây dựng sáng kiến, ý tưởng kinh doanh đổi mới sáng tạo từ nội lực trong nước để đóng góp cho xu thế phát triển mới. Điều này có giá trị rất lớn để tạo động lực, gia tăng niềm tin và đặc biệt là kích hoạt được “tinh thần sáng tạo Việt Nam” trong lộ trình đầy thử thách tới đây.